Сызбалардағы шарттылықтар мен ықшамдылықтар

«Кескіндер – түрлер, тіліктер, қималар» атты 2.305-68* [A6] МЕСТ бұйымдардың және олардың құрамдас бөліктерінде ықшамдылықтар мен шарттылықтарға рұқсат береді. Мұндай ықшамдылық бұйымдар туралы ақпарат көлемін сақтай отырып, сызу кезінде графикалық операциялардың санын елеулі қысқартады. Барынша кең таралған мыналар:

Егер түр, тілік немесе қима симметриялық фигураны білдіретін болса, онда оны жартылай немесе жартылайдан неғұрлым жоғары сызуға рұқсат етіледі (1-сурет).

2. Бірнеше бірдей бірқалыпты орналасқан элементтердің – тесіктер, ойықтар, доңғалақтардың тістері және т.б. бар болуы кезінде тек қана бір –екі осындай элементтерді бейнелеуге рұсқат етеді, ал қалғандарын шартты немесе ықшамды түрде көрсету керек (2-сурет).

3. Беттердің қиылысу сызықтарын, егер оларды: қисық сызба үлгінің орнына – шеңбер доғасын (3-сурет) немесе түзу сызықтарды анық салуды талап етпесе, ықшамды түрде бейнелеуге рұқсат етіледі.

 

1-сурет – Симметриялық 2-сурет – Өлшемдерді қойып,

тетікті бейнелеу қайталанатын элементтерді бейнелеу

3-сурет – Беттердің қиылысу сызықтарының ықшамдалған кескіндері

 

Бір беттен екінші бетке бір қалыпты өтуді шартты түрде (4,а-сурет) көрсетуге болады немесе мүлдем көрсетпеуге де болады (4,б-сурет).

4-сурет – Беттер 5-сурет – Ұзындығы

арасындағы бір қалыпты бойынша тұрақты көлденең

өтуді белгілеу қималары бар тетікті бейнелеу

 

4. Тұрақты немесе заңды түрде өзгеретін көлденең қималары бар ұзын құралдарды (біліктер, тізбектер, шыбықтар және т.б.) үзіктермен бейнелеуге рұқсат етіледі (5-сурет).

5. Егер бейнелеуде тетіктің жазықты беттерін көзге түсерліктей сызып көрсету талап етілсе, онда оған жіңішке сызықтармен диагональдар жүргізіледі (6-сурет).

 

6-сурет – Тетіктердің жазық беттерін белгілеу

 

6. Нәрселерде бүрлеуді, шырмауды, бұдырлауды жартылай және ықшам-далған түрде бейнелеуге рұқсат береді. Бүрлеу түзу (7,а-сурет) және қиғаш торлы (7,б-сурет) болып қолданылады. Сызбаларда дөңгелетуді шартты түрде белгілейді.

7. Кейбір тетіктер (бұрамалар, бұрандамалар, кілтектер, бұрама-сұқпалар, біліктер, тұтқалар) бойлық тілікте бөлінбеген шартты түрде бейнелейді. ҚҰ-да бөлінбеген сомындар және тығырықтарды көрсетеді.

8. Тесіктер орталық сызықтармен белгіленеді және олардың санын көрсетеді. Дөңгелек ернемекте орналасқан тесік тілігінде, егер қиятын жазықтыққа тап болмаған жағдайда бейнеленеді (8-сурет).

9. Қаттылық қабырғалары, шабақтар және т.б. бөлінбеген түрде көрсеті-леді, бірақ егер қиятын жазықтық қабырғаның немесе осьтің бойында болатын жағдайда ғана сызықталмаған болады. Алайда егер тетіктің осыған ұқсас элементтерінде тесіктер бар болса, жергілікті тілікті орындау керек (8-сурет).

10. Сызбаларды ықшамдау немесе кескіндердің санын қысқарту үшін күрделі тіліктерді қолдануға рұқсат етіледі (9-сурет). Күрделі тіліктер, егер қиятын жазықтықтар параллель (Б-Б тілігі, 9-сурет) және сынық болса, егер қиятын жазықтықтар бұрыш бойымен (А-А тілігі, 9-сурет) қиылысатын болса, сатылы болады. Тіліктер қиылысатын жазықтықтар жағдайына байланысты горизонталь (Б-Б тілігі, 9-сурет) және вертикаль (А-А тілігі, 9-сурет) болып бөлінеді.

Қиғаш торлы МЕСТ 21474-75

Көлбеу тілікті (қиятын жазықтық проекцияның негізгі жазықтықтарының бір де біреуімен параллель емес) сызбаның кез келген жеріне орналастыруға болады. Оны басты бейнелеудегі аталған құрал үшін қабылданғанға сәйкес жағдайға дейінгі бұрылыспен, бірақ міндетті түрде (Г-Г тілігі, 9-сурет) белгісімен бейнелеуге рұқсат етіледі.

Түзу торлы МЕСТ 21474-75

7-сурет – Бүрлеу: а – түзу; б – қиғаш торлы; в – сызбалардағы кескіндер

8-сурет – Тесіктердің ықшамдалған және шартты белгісі

 

9 – сурет – Қарапайым, күрделі және көлбеу тіліктер