Тақырып. Әлеуметтік-экономикалық статистиканың ғылыми негіздері

Пәннің дәріс кешені

 

Тақырып. Әлеуметтік-экономикалық статистиканың ғылыми негіздері

Міндеттері: 1.Қазіргі заманғы статистикалық жүйенің… 2.ӘЭС түсінігі және міндеттері.

Тақырып. Әлеуметтік-экономикалық потенциал статистикасы

Міндеттері: 1. Экономикалық потенциял түсінігі 2. Экономикалық потенциялдың жіктелуі

Тақырып. Халықтың тұрмыс деңгейінің статистикасы

Міндеттері: 1.Халық табысының статистикасы. 2.Халықтың тауарлар мен қызметті тұтыну статистикасы.

Тақырып. Өндіріс нәтижесінің статистикасы

Міндеттері: 1.Тауар мен қызметтің өзіндік құнының… 2.Экономикалық қызметтің нәтижесін статистикалық зерттеу.

Тақырып. Ұлттық есеп жүйесі

Міндеттері: 1.ҰШЖ түсінігі. ҰШЖ қолданылатын концепцияның… 2.ҚР ҰШЖ шоттардың негізгі сипаты.

Тақырып. Ұлттық байлық статистикасы

  Мазмұны 1. Ұлттық байлық түсінігі

Тақырып Кәсіпорындар мен ұйымдар қаржылар статистикасы

  Мазмұны 1.Кәсіпорынның қаржылық нәтижелерінің көрсеткіштер жүйесі және…

Тақырып. Ақша айналымының статистикасы

Мазмұны 1.Ақшалай айналыс ұғымы және оның статистикасы… 2.Ақшалай айналысты сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі

Ақшалай мультипликатор коэффициенті = ақшалай масса/ ақшалай база немесе m = М/Б

Ақшалай база – бұл ҚР Ұлттық Банкімен бекітілген ақша. Оның құрамына кіреді:

а) ақшалай агрегат Мо (ҚР Ұлттық Банкінден тыстағы нақты ақша)

б) міндетті және артықшылық резервтер.

Міндетті резервтер – бұл екінші деңгейлі банктердің депозиттерінің бір бөлігі. Олар норматив бойынша Ұлттық Банктің арнайы шоттарында сақталуы тиіс.

Артықшылық резервтер – бұл басқалай депозиттер, яғни Ұлттық Банктің корр. шоттарындағы басқа қаражат қалдықтары.

Мысалы, ақшалай агрегаттың ақшалай мультипликаторы коэффициенті (m2) = ақшалай агрегат М2 нің ақшалай базаға қатынасы ретінде анықталады. Яғни m2 = М2/Б2

Ақшалай мультипликатор - банктер резервтерінің өзгерісі есебінен айналымдағы ақша массасының өзгерісін сипаттайды.

Кейбір абсолютті және қатысты ақша айналымы көрсеткіштерін қарастырайық (кесте 1).

Кесте 1- 01.07.2002ж. ҚР ақшалай базасы мен ақшалай массасының құрамы мен құрылымы

Көрсеткіш	Млрд.тг.	%
1. Ақшалай база (резервтік ақша), барлығы 2. Оның ішінде: ҚР Ұлттық Банкінен тыс нақты ақша Екінші деңгейлі банктердің депозиттері және Ұлттық Банкінің басқа операциялары 3. Ақшалай масса (М2), барлығы Оның ішінде: Айналыстағы нақты ақша (Мо) Тұрғын халықтың талап еткенге дейінгі салымдары (шоттары) Банктік емес заңды тұлғалардың талап еткенге дейінгі салымдары (шоттары) Тұрғын халықтың жедел салымдары Банктік емес заңды тұлғалардың жедел салымдары	91,6   84,1 7,5   159,3   79,9 15,0   41,1 15,8 7,2	91,8 8,2     50,2 9,4   25,8 9,9 4,7

 

Кесте көрсетіп отырғандай, 01.07.2002ж. ҚР-да ақша базасының басым бөлігін (резервтік ақшалар – 91,8%) ҚР Ұлттық Банкінен тыс нақты ақша құрады, ал үлкен емес бөлігін 8,2 %-ын екінші деңгейлі банктердің депозиттері және Ұлттық Банкінің басқа операциялары құрады.

Ақшалай агрегаттың М2 жартысынан көп бөлігі (50,2 %) айналымдағы нақты ақшадан немесе Мо есебінен құралды. Ал ақшалай агрегаттың М2 екінші жарты бөлігін (49,8 %) клиенттер депозиттері құрайды, оның ¼ -ін (25,8%) банктік емес заңды тұлғалардың талап еткенге дейінгі салымдары (шоттары) құрады.

Ақшалай мультипликатор коэффициенті (М2) = 1,74 (159,3 / 91,6) тең, яғни ақшалай ұсыныс М2 ақшалай базадан 1,74 есеге басым болды.

Ақшалай массаның көлемінің өзгерісі айналымдағы ақша көлемін арттырудан, олардың айналым жылдамдығы өзгерісінен байланысты.

3. Ақшалай айналыстың жылдамдығы белгілі бір уақыт мерізімінде айналым құралы және төлем құралы ретінде функциясын ақшалай бірліктердің орташа қайталау санын сипаттайды.

Айналысқа қажетті ақша саны келесі формуламен анықталады: MV = PY, мұндағы

M – айналыстағы ақша массасы;

V – айналыс жылдамдығы;

P – ЖҰӨ-нің баға дефляторы индексі түріндегі бағалар деңгейі;

Y – ЖҰӨ нақты көлемі, яғни тұрақты немесе базистік бағалармен бағаланған есепті мерзімдегі номиналдық ұлттық өнім көлемі. M = PY/V

Дефлятор бағалардың жиынтық деңгейін (БЖД), бір жылдағы экономикадағы бағалардың орташа тағайындалу өлшемін сипаттайды. Индекс-дефлятор - бұл номиналды ЖІӨ-ді (ағымдық бағалармен) нақты ЖІӨ-ге (тұрақты немесе базистік бағалармен) қайта есептеудің қатысты көрсеткіші:

БЖД немесе ЖІӨ дефляторы – Номиналдық ЖІӨ/ нақты ЖІӨ

Ақшаның айналым жылдамдығы көрсеткіштері:

а) табыстар айналымындағы ақша айналым саны (n)

n = ЖІӨ немесе ЖҰӨ/ Мср, мұндағы

Мср – мерзім ішіндегі ақшаның орташа қалдықтары

б) төлем айналымындағы ақша айналым саны

Төлем айналымындағы ақша айналым саны = банктік ағымдық есеп шоттар бойынша аударылған қаражаттар сомасы/ М1ср.

Бұл көрсеткіш шетел статистикасында ЖҰӨ-ге кірмеген спекулятивті мәмілелердің көлемін сипаттау үшін қолданылады.

в) Ақшаның бір айналымының ұзақтығы (t) – бұл ақша айналымы саны көрсеткішіне кері көрсеткіш.

t =D/V = D*M ср/ ВВП или ВНП, мұндағы

Д – мерзімдегі календарлық күндер саны.

Берілген көрсеткіш зерттелуші мерзімде ақша массасының бір айналымы үшін, ЖІӨ мен ЖҰӨ қызмет көрсету үшін қажет болған орташа күндер санын сипаттайды.

Сонымен ақша массасының 3 көрсеткіші: ақша массасы, ақша мультипликаторы коэффициенті және ақша айналысы жылдамдығы өзара тығыз байланысты. Олардың өзара байланысы келесіден көрінеді: ақшалай мультипликатор коэффициенті неғұрлым жоғары болса, ақша массасы соғұрлым көп болады және ақша айналысы жылдамдығы төмен болады. Экономикадағы ақша айналысының жылдамдығы төмендеуі экономиканың тұрақтылығы жағдайында ұзақмерзімді депозиттер артуы мен ұзақмерзімді несиелік салымдардың артуын көрсетеді, бұл ұлттық валютаға сенімділіктің өскенін көрсетеді. Ақша айналысының жоғарғы жылдамдығы ұлттық валютаға сенімсіздіктің өсуіне, ақша массасындағы нақты ақшаның үлесінің өсуін, ұзақмерзімді жинақтардың (долгосрочных сбережений) төменгі үлесі жөнінде күә болады.

4. Экономиканың монетизациялау деңгейі = ақша массасы/ ЖІӨ

Ақша айналымы жылдамдығы неғұрлым төмен болса, соғұрлым экономиканың монетизациялау деңгейі жоғары болады.

5. Банк кассасы арқылы өтетін нақты ақша айналымы саны, n_нал= мерзім ішіндегі банкее түскен ақша массасы/ айналыстағы нақты ақшаның орташа қалдығы.

Сәйкесінше нақты ақшаның бір айналымы ұзақтығы анықталады:

t_нал =(Д* айналыстағы нақты ақшаның орташа қалдығы)/ мерзім ішінде кассадағы нақты ақшаның түсуі

6. Купюраның орташа мөлшері орташа салмақталған арифметикалық шама формуласымен анықталады: x = ∑xf/ ∑f, где x- купюраның жетістікгі; f – купюралар саны.

7. Ұлттық валютаның сатып алушылық қабілеті (покупательская способность национальной валюты) – бұл тұтынушылық бағалардың индексіне (Ур) кері көрсеткіш.

У сатып алу қабілеттілігі тг = 1/Ур =∑p₀q₀/ ∑p₁q₁,

Мұндағы Ур = ∑p₁q₁/ ∑p₀q₁

р₁р₀ – есепті және басзитік мерзімдердегі тұрғын халықпен тұтынылған тауарлар мен қызметтерге бағалар;

q₁ q₀ – есепті және басзитік мерзімдердегі тұрғын халықпен тұтынылған тауарлар мен қызметтер көлемі.

Ақша айналысы жөніндегі ақпараттарға:

Ақша массасы агрегаттарының мөлшері келесі ақпарат көздері негізінде анықталады:

1. ҚР ҰБ балансы

2. Екінші деңгейлі банктердің балансы

Банктер ақша қозғалысы жөніндегі есептерді банк қызметінің түрлері бойынша есепті мерзім ішінде жасайды:

а) операциялық қызмет (банктік);

б) инвестициялық қызмет;

в) қаржылық қызмет.

Тақырып. Бағалар мен инфляция статистикасы

Мақсаты: бағалар статистикасын зерттеу міндеттерін қарастыру, бағалар статистикасы көрсеткіштер жүйесімен танысу.

 

Мазмұны

2.Бағалар көрсеткіштері статистикасы Тақырып бойынша негізгі ұғымдар: нарықтық…  

Баға көрсеткіштері жүйесі.

Кесте 1 – баға мен бағақұраудың статситикасы көрсеткіштері жүйесі Көрсеткіштер блоктары …     Орташа деңгей Белгілі бір…     Жалпылама деңгей Тұтынушылық қоржын құны,…

Тақырып. Бағалы қағаздар нарығы статистикасы

Мақсаты: бағалы қағаздар нарығын, бастапқы және қайталама қор биржаларын, бағалы қағаздар нарығы көрсеткіштерін қарастыру.

 

Мазмұны

1.АҚ құрылуы, кәсіпорындардың акцияларды сатып алуының өсуі, мемлекеттің бағалы… Бағалы қағаздар нарығы - бұл… Бағалы қағаздар нарығы бастапқы және қайталама деп екіге бөлінеді.