ПРА СКАРЫНУ АЛЗАРОСКАГА. Дзейнасць подзвг Скарыны псваюцца агульнаерапейскую культурную гсторыю. Але Скарына беларус яго спадчына дае нам мажлвасць зркнуць на сябе як бы з вышын часу, убачыць сябе побач з ншым народам, пераканацца, што наша гсторыя не горшая за ншыя, што яна такая ж багатая падзеям мнам, як ншых народа, што нас был свае ген, якя пакнул след не тольк гсторы культуры свайго краю, а стал як бы здабыткам сяго чалавецтва, бо заслуг х выходзяць далка за нацыянальныя рамк2211. Скарына мкнуся несц культуру да беларуса. н бы першы, хто да фласофскую нтэрпрэтацыю Ббл. У яго творчасц такая рыса гуманзму, як любо да роднай зямл суайчыннка, выявлася асаблва яскрава.
Гэта любо кравала м на працягу сяго жыцця.
Каб выхаваць у свах чытачо любо да радзмы, н выкарыстова нават бблейскя кнг. Прыкладам гэтага служыць яго трактока кнг Старога Запавету Юдзф гутарка дзе пра герачны чынак легендарнай ярэйскай жанчыны. Кал асрыйцы асадзл родны горад Вфулю, Юдзф пранкла палатку асрыйскага палкаводца Алаферна адсякла яму галаву. Засташыся без кранка, войска было дэмаралзавана асада знята. Добра вядома, што майстры Адраджэння давол часта звяртался да бблейскх гсторый, каб тлумачыць актуальныя фласофскя дэ сацыяльна-палтычныя задачы свайго часу свайго народа.
Скарына таксама якасц прыклада герачнага самаахвярнага служэння свай айчыне апсвае подзвг Юдзф. н лчы, што Кнга Юдзф дана к нашему научению, абыхом, яко зерцало, жену сию преславную пред очима имеющее, в добрых делех и в любви отчины не толико жены, но и мужи наследовали и всякого тружания и скарбов для посполитого доброго и для отчины своея не лютовали2559. Сваю любо да Радзмы Францыск Скарына мкнуся прывць народу.
Так гаворачы пра герачны чынак Юдзф, Скарына робць шырокя абагульненн Понеже от прирожения звери, ходящие в пустыни, знають ямы своя рыбы, плавающие по морю и в реках, чують виры своя пчелы и тым падобныя боронять ульев своих, тако ж и люди, игде зродилися и ускормлены суть по бозе, к тому месту великую ласку имають2559. Цяжка пераацанць значэнне гэтых сло любв замлаванасц да роднага краю. Этыка Скарыны, такм чынам, выховала чалавеку грамадзянна патрыта, фармравала якасц, неабходныя для актынай грамадска-практычнай дзейнасц на карысць свайго народа. Па скарынаскх прадмовах багата рассыпаны розныя высло афарызмы, глыбокадумныя выказванн першадрукара, якя стал крылатым.
Гэта яго патрыятычнае, па-народнаму простае мудрае слова пра вялкую ласку, г.зн. любо чалавека да роднага краю прадмове да той жа кнг Юдзф2135. Увогуле аповесць пра Юдзф, якая выратавала свой горад ад ворага, н рэкамендуе трымаць перад сабою, як узор патрыятызму, самаахвярнасц бескарыслвага служэння грамадскаму дабру. У гэтай прадмове Скарына звяртаецца да чытача з узнеслым публцыстычным словам пра любо да Радзмы як самае натуральнае першаснае пачуцце сх жывых стот, а тым больш надзеленага розумам чалавека2472. Пазней палтычны мыслцель правазнаца Беларус Лтвы сярэдзны XVII стагоддзя Аарон Адам Аляксандр Алзароск разгледз ланцуг дом грамадства дзяржава у свай галонай працы Аб палтычнай супольнасц людзей 1651. Увогуле паняцце дом Алзароск разглядае як сацыяльны канструкт, змест якога складаюць зносны, звязаныя з узнкненнем функцыянаваннем сям, а таксама зносны памж гаспадаром яго подданым.
У такм значэнн гэтае паняцце давол часта выкарыстовалася антычнай лтаратуры.
Блзкм да яго па значэнню з яляецца тэрмн двор. Паводле класфкацы Алзароскага, снуюць боскае, натуральнае права народу15169-171. Пры гэтым боскае натуральнае права знаходзяцца не падпарадкаванн другога першаму, а выступаюць як самастойныя вды дапаняюць адзн аднаго.
Алзароск аналзава пераважна натуральнае права, якое прырода закладвае чалавеку як сацыяльнай бялагчнай стоце. У сацыяльным аспекце прынцыпы натуральнага права выяляюцца праз развцц дасканаленне сацыяльнай арганзацы жыцця людзей сям я, фальварак, паселшча, грамадства, дзяржава. Алзароск распрацава гуманстычную канцэпцыю Новага часу грамадскага дагавору, паводле якога прызначэнне мэты дзяржавы звязваюцца з агульнаграмадзянскай карысцю, заемазацкаленнасцю людзей у стварэнн палтычных саюза-супольнасцей.
Перадумовы гэтага складваюцца рэгуляванн адносн у сям, двары сукупнасц некалькх сем я або панскм фальварку, паселшчы, дзе рознай ступен фармруюцца нстытуты лады бацько над дзецьм, пана над падданым нш. Дзяржаву Алзароск вызначае як створаны з мноства паселшча саюз аб яднанне людзей якя звязаны правам, што вайшл згоду мя добрага шчаслвага жыцця. Дзяржава гэта працлеглае дому сям е. Але ж безумона дзе адтуль. Апошня таксама з яляюцца нейкм супольнасцям, аднак створаныя не з паселшча, як дзяржава, а з пэных асоб, а дакладней з гаспадара нявольнка, мужа жонк, бацько дзяцей, якя жывуць разам ц асобна. снуе таксама прыватная ласнасць, яна мае назву мамасць служыць таму, каб сям я се яе члены жыл разам, разам працавал на карысць неабходных жыццвых патрэб.
У такой супольнасц галавой сям мае быць той, хто з яляецца старэйшым пануе над астатнм. Яго кранцтва сям жонкай як супруга, бацькаскае дзецьм, гаспадарчае працанкам мае назву домаладкаванне. Такм чынам, з такога рода сем я, з мноства дамо ствараюцца вск, а мноства всак злваецца супольнасць грамадзян, якую мы называем дзяржавай.
Яе праблемы н цесна звязвае з пытанням грамадзянства. Паводле тагачаснай палтычнай дэалог сапрадным грамадзянам была тольк шляхта, арганзаваная замкннае каставае кола. Алзароск лчы, што грамадзянам дзяржавы з яляюцца се жыхары, акрамя рабо ншаземца. Пры гэтым адзнача, што грамадстве снуюць вышэйшыя нжэйшыя сасло, але для кожнага павнен снаваць свабодны пераход з аднаго саслоя другое, грамадзяне сх саслоя роныя перад законам18131-139. гнараванне прынцыпа грамадскага дагавору, паводле Алзароскага, вядзе да гбел дзяржавы.
Разбуральным фактарам з яляюцца дзеянн людзей, якя парушаюць чалавечыя сувяз, дрэннае краванне, адсутнасць законнасц справялвасц, няронасць, эгазм пануючых саслоя, несправядлвае выкарыстанне права, асаблка судах. н прытрымлвася думк, што дасканаласць дзяржавы залежыць ад найбольш рацыянальна выбранай формы кравання. Смпанты Алзароскага был на баку спадчыннай манарх, той жа час н бы працнкам тыран.
На яго думку, у выключных выпадках у народа павнна снаваць права на пастанне забойства тырана15616. У працы Алзароскага дэя дзяржавы-дома узор працэсу фалькларызацы. Праца бярэ свае выток з традыцыйнай народнай культуры прасякнутай дэяй роднасц. Ва сх вдах беларускага фальклору паэтызуецца гаспадар, як па сутнасц з яляецца культурным героем беларускай традыцыйнай культуры перш за с земляробчага цыкла. 3.2.