Белорусский народный календарь (Народны каляндар беларусаў)

МНСТЭРСТВА АДУКАЦЫ РЭСПУБЛК БЕЛАРУСЬ БЕЛОРУСК НАЦЫЯНАЛЬНЫ ТЭХНЧНЫ УНВЕРСТЭТ Кафедра Гсторыi, сусветнай айчыннай культуры. РЭФЕРАТ на тэму Народны каляндар беларуса. Выканала Крупенько Ю.У. 2 курс Мнск, 2002 г. План. 1. Фармраванне эвалюцыя беларускага каляндара. Сувязь элемента паганскай хрысцянскай абраднасц. 2. Беларускя каляндарныя святы змовыя, вясновыя, летня восеньскя.Каб зразумець сябе сапрадным чалавекам, уявiць прыналежнасць да свайго роднага, беларускага, сла- вянскага, зразумець свае месца сусвеце, неабход- на вывучаць народныя каштонасцi, тое, што стагод- дзямi стваралi, выкарыстовалi заховалi нашы продкi . I. В. Казакова У кожнага народа спрадвеку веся свой каляндар, у якiм з пакалення пакаленне перадавалiся мудрасць, веды, вопыт жыццевых назiрання.

Мелi такi каляндар i беларусы.Багацейшы духоны свет нашых продка, iх надзвычайны талент, яскравая фантазiя, гумар адбiлiся абрадах i звычаях, гульнях i песнях, прыкметах i павер ях. Беларускi працанiк прыма у памяцi шматлiкiя парады i забароны, выказаныя вобразным словам.

Ен добра веда, калi можна весялiцца, а калi стрымлiвацца ад заба, калi можна брацца за тую цi iншую працу, а калi наадварот, адкласцi яе, каб не нашкодзiць сабе i блiзкiм. Каляндар ахоплiвае дзень за днем увесь год, змяшчае сабе шматлiкiя абрады, звычаi, прыкметы, павер i, прыказкi. Шматвякавы вопыт назапашаны многiмi пакаленнямi папярэднiка, бы для земляроба азбукай i граматыкай усяго яго жыцця.Перададзены спадчыну, ен дапамага арыентавацца з явах прыроды, ад якiх нярэдка залежа ураджай крынiца iснавання селянiна, усей яго сям i. Асобныя днi года i нават цэлыя перыяды стрымалiся селянiнам як сваеасаблiвы паказчык для прыняцця тых цi iншых мер у гаспадарчых справах.

Многiя з гэтых дзен акружалiся магiчнай таямнiчасцю, шэрагам патрабавання, парушэнне якiх, ва яленнi сялян, магло прынесцi шмат шкоды. Таму так трывала расталi свядомасць людзей карэннi розных прыкмет, вераваня i прымха.Кожны дзень года хрысцiянскiм календары як правасланым, так i каталiцкiм, бы запонены iменамi святых, прарока, апостала, пакутнiка.

Не се яны, зразумела, адзначалiся будзенным жыццi ронай вагай. Адны даты праходзiлi зусiм непрыкметна з другiмi звязаны пасобныя павер i , парады выконваць цi, наадварот, не выконваць тую цi iншую працу трэцiя шанавалiся як вялiкiя святы i былi акружаны абавязковымi рачыстымi абрадамi.Беларускi народны каляндар раскрывае перад намi складаны светапогляд беларускага селянiна, яго глыбокае веданне прыроды i любо да яе, цягавiтасць да працы, дэманструе багатыя творчыя здольнасцi, невычэрпную фантазiю, палет дапытлiвай думкi.

Слова каляндар паходзiць ад старажытнарымскага календы calendae, што азначала першыя чыслы кожнага месяца днi маладзiка. Найменне адпавядае i слову каляндарыум кнiга, куды запiсвалiся дагi, працэнты па якiх патрэбна было плацiць, i маладзiковыя днi. Месяцавыя лунныя меры часу найстаражэйшыя.Лiк часу толькi па звароту Месяца, што iснава у першабытным грамадстве, называся месяцавым каляндаром. Дагэтуль захавалася побыце сялян завядзенка пачатак розных работ суадносiць з пэнымi квадратамi Месяца маладзiк, веташок, падпоня, поня, зыход i г.д. Развiцце земляробства, жывелагадолi прывяло першабытнага чалавека да карыстання i большымi храналагiчнымi мерамi сезонамi, гадамi.

Так з явiлiся старажытным свеце сонечна i сонечна-месяцавы каляндары.Апошнi жо змяшча некалькi месяцавых пара прыблiзна 12,4. Праз шэраг гадо дадавалi цэлую месяцавую пару, каб прыблiзiць месяцавы год да сонечнага.

Чалавецтва на працягу свайго iснавання дасканальвала меры часу, каб каляндар лепш адпавяда астранамiчнам году. У 46 годзе да н.э. у Старажытным Рыме, дзе дзейнiча складаны i нязручны сонечна-месяцавы каляндар, праслалены палкаводзец i ладар Гай Юлiй Цэзар здейснi рэформу летазлiчэннi. Згодна новавядзенню, Новы год пачалi святкаваць з 1 студзеня, а працягласць года стала раняцца 365,25 сутак.Але ж суткi бываюць толькi понымi, таму яго сiстэме тры гады былi на 365 сутак, а чацверты 366. Дзеля шанавання такой важнай падзеi сiстэма летазлiчэння пачала называцца юлiянскай, а месяц нараджэння Цэзара юлiсам.

У 324 г. Рымскi iмператар Канстанцiн абвясцi хрысцiянства дзяржанай рэлiгiяй. А на настпны год ен сабра у Нiкеi царконы сабор, на якiм было вырашана святкаваць дату васкрэсення Хрыста перыяд памiж 22 сакавiка i 25 красавiка.Есць меркаваннi хранiста, што Iсус Хрыстос бы распяты на крыжы 23 красавiка, а васкрос 25 сакавiка.

У сувязi з гэтым дата святкавання Вялiкадня вызначаецца наступным чынам гэта павiнна быць першая нядзеля пасля першай понi фаза месяца, якая надыходзiць пасля дня веснавога ранадзенства.Новую рэформу календара праве папа рымскi Грыгорый ХШ на аснове праекта iтальянскага доктара i матэматыка Луiджы Лiпiе. Вядома, што аналагiчную структуру календара яшчэ 1560 г. распрацава астраном Петрус Пiтат. Справа тым, што юлiянскi каляндар страцi за некалькi стагоддзя 10 дзен i дату святкавання веснавога ранадзенства не адпавядала астранамiчнаму календару.

Папа Грыгорый ХШ прапанава новую сiстэму, у якой улiчвалася гэта папрака. Новае летазлiчэнне было распачата кастрычнiку 1582 г. замест 5 кастрычнiка адразу перайшлi да 14 i атрымалi назву грыгарыянскай.Вядома, што 1054 г. хрысцiянства падзялялася на дзве канфесii праваслае, якое прытрымлiвалася юлiянскай сiстэмы або старога стылю, i каталiцызм, якi прытрымлiвася новага стылю або грыгарыянскай сiстэмы.

Практычна се каталiцкiя краiны Заходняй Еропы адразу ж перайшлi на грыгарыянскую сiстэму парадкавання часу. Праваслае, якое панавала краiнах Усходняй Еропы, упарта трымалася старой традыцыi. I толькi 1918 г. 24 студзеня санарком РСФСР прыня Дэкрэт аб увядзеннi заходнеерапейскага календара. Пастанова прымушала адразу пасля 31 студзеня лiчыць не 1, а 14 лютага.Якi каляндар iснава у беларуса Як сведчаць археалагiчныя знаходкi, усходнiя славяне мелi рэчыйныя календары на iх язычнiкi монымi знакамi абазначалi днi свят i iгрышча, земляробчых работ.

Акадэмiк Б.А. Рыбако налiчвае каля дзесятка сасуда II IV вяко, па якiх раней чтааху считали i гатааху гадали. Спецыяльнага даследвання на матэрыяле беларускiх знаходак пакуль невядома. Акрамя гэтага, усходнеславянскiя народы карысталiся дралянымi брускамi дажыней 30 50 сантыметра з трыма, чатырма цi шасцю гранямi, дзе рабiлiся спецыяльныя розныя календары, вырабленные памiж XII i XVIII стагоддзямi.Калi ж адзначася Новы год у Беларусi Земляробчыя светкаваннi Новага года вядомы вясной, летам, восенню i зiмой.

Такi дзень звычайна прыстасовася да адпаведнага становiшча на небе свяцiла сонца, месяца, магчыма нават, i асобных зорак. Часцей гэта было пасля понi, веташам, як гаварылi народзе, у першы маладзiк пасля веснавога ранадзенства 20 -21 сакавiка, летняга сонцастаяння 21 -22 чэрвеня, асенняга ранадзенства 22 23 верасня i зiмовага сонцастаяння 21 -22 снежня.У народным календары блiжэй да названых дзен стаяць i адпавядаюць навагодняй традыцыi наступныя святы вясною Вялiкдзень, Пасха нядзеля перыяд з 4 красавiка па 8 мая ст. ст. з 22 сакавiка па 25 красавiка Збор, Iзбор нядзеля першага тыдня пасля Масленiцы Адоцця Вяснока 14 сакавiка 1 сакавiка, першы дзень вясны Казiмiр у католiка 4 сакавiка, Благавешчанне, Звеставанне 7 красавiка 25 сакавiка, свята прылету бусла, абрад гукання вясны i iнш. Летам Купалле раней подчас сонцастаяння, затым у адных рэгiенах 23 чэрвеня, у другiх 6 лiпеня.

Восенню Багач, Багатнiк, Багатуха, Другая Прачыстая, Другая спажа 21 верасня 8 верасня, старажытнае свята заканчэння боркi зерневых Сямен, на якiх выконвалi абрад жанiцьбы комiна14 верасня 1 верасня.

Зiмою Каляды з 7 па 18 студзеня Каляды беларуса-католiка з 25 снежня па 5 студзеня варвары 17 снежня 4 снежня.Старажытныя славяне, якiя карысталiся паганскiмi мерамi часу, у тым лiку i сонечна-месяцавым календаром, з прыняццем хрысцiянства прынялi юлiянскае летазлiчэнне па вiзантыйскаму зору, але Новы год пачыналi не з 1 студзеня, як у Рыме, а па сваей старажытнай традыцыi вясною, 1 сакавiка.

Пра гэта яскрава сведчаць валачобныя песнi Да тым крэсле сам Бог сядзiць, Каля бога се святыя Шахуюцца, рахуюцца, Каму перад на работку выходзяць.Адахея, первая святца Вясна сходзе Iлукстэнскi павет Сахара, 1940 У iншых вырыянтах валачобных песень у якасцi першага свята года выступаюць розныя, блiзкiя да веснавога ранадзенства Святыя Саракi напярод пайшлi Вiцебская губерня Шэйн, 1887 Благавешчанька, Перша святка Жытцо рушыць Дзiсенскi павет Чэрны, 1895 Перша святца i чым заняцца.

Казiмiрка дроцы сячы Мiерскi раен 1970 Перша святца новае летца Святы Яня, боскi зданя, Узя кмочы залатыя, адамкну зямлю, пусцi расу Брасласкi раен 1963 А святы Барыс ен у бога павыш, Ен канi пасе зяленых лугах Шырма, 1962. Гэтыя прыклады адлюстроваюць шматварыянтнасць язычнiцкага светаспрымання, iмкненне прыстасаваць сваю веру да новай.У валачобным календары прадсталены якасцi Новага года i святы, час правядзення якiх залежыць ад становiшча нябесных свяцiл.

Первага свята святога Вялiкдзень, Свят Вялiкдзень з красным яечкам Шэйн, 1874 Святы Iзбор Упярод ступiць, Зiмку зрадзiць, Сошку ладзiць.Мiерскi раен, 1972 Адначасова з варыянтамi валачобных песень, у якiх на першае месца ставiлiся вясновыя днi, бытавала i значная частка iх, дзе памiналася зiмовае свята Ражаство Свято Ражаство Упярод пашло Новы гадок Паве радок Лепльскi раен, 1976 Гiсторыя змен у каляндары, звязаны з перанясеннем святкавання Новага года, не простая.

Рэформы натыкалiся на супрацiленне народа, якi даражы традыцыямi мiнулага i не прыма душой новавядзеннi. Адчуваецца, што мацнейшыя веснавыя i зiмовыя традыцыi, якiя пусцiлi глыбокiя каранi свядомасцi народа, не далi развiцца новай рэлiгiйнай абраднасцi сялянскiм побыце. Тая частка Беларусi. Што была федэратыным саюзе з Польшай, у 1582 годзе перайшла на грыгарыянскi стыль.Нечаканы пераход прынес шмат блытанiны i нават гора. 9 студзеня 1584 года Вялiкiм княстве Лiтоскiм выйшла спецыяльная грамата, што прадпiсвала адзначаць святы новым стылi.

Прынцыпова дога карысталася старым календаром унiяцтва. У 1596 годзе пачынальнiкi нii Iпацiй Пацей i Кiрыла Тарлецкi зрабiлi спробу пераводу на новы стыль, але яна была нядалай. У сваю чаргу сiнод Рэчы Паспалiтай сваiмi актамi неаднаразова прадпiсва меры пакарання тых, хто выкарыстова стары стыль.А царскiя лады далучаных беларускiх землях устаналiвалi стары юлiянскi каляндар i жорстка распралялiся з унiятамi.

Цяпер беларускiя нiяты прыстасоваюць свой каляндар да сучаснага летазлiчэння грыгарыянскага стылю, а краiнскiя карытаюцца старым. Унiяцкi каляндар добра заховаецца беларускай вуснай народнай творчасцi. Ен адлюстрованы народных прыказках, паданнях, песнях.Больш таго, можна мераваць, што нiяцкае асяроддзе з яго талерантнасцю, сувязю з народам, роднай мовай магло творча i дзейсна спрыяць у XVI XVII стагоддзях як з яленню новых вусных твора, так i развiццю многiх жанра фальклору.

Асаблiва гэта адносiцца да каляндарных жанра прыказак, павер я, паданнях, валачобных песень i iнш. Народная памяць любона зберагае як няданiя, так i старажытныя вераваннi сваiх продка. Яшчэ да рэвалюцыi неаднаразова ставiлася пытанне аб рэформе календара, бо ен не бы дастаткова дакладны, у парананнi з астранамiчным разыходзiся на некалькi сутак. У 1918 годзе дэкрэтам Санаркома краiны перайшла на грыгарыянскi каляндар.Згодна дэкрэту, датаю, што iшла за 31 студзеня, у тым годзе стала не 1, а 14 лютага.

Прысвяткi i святы народнага календара на Беларусi сярод правасланых замацавалiся па старым стылi, а сярод католiка па новым. Таму афiцыйны грамадзянскi Новы год адзначаецца па новым 31 снежня, а на большай тэрыторыi Беларусi Каляды з 7 па 19 снежня.Першыя звесткi аб календары знаходзяцца Астрамiравым евангеллi 1056 - 1057. Лiчыцца, што першы беларускi каляндар выдадзены 1587 годзе, аб чым засведчылi вiленскiя беларускiя календары 20 30-ых гадо нашага стагоддзя.

Магчыма, маецца на вазе Календаръ римски новы, выпушчаны згаданым годзе Герасiмам Сматрыцкiм у Астрозе, цi што-небудзь iншае. Але, як вядома, яшчэ 1522 годзе беларуса iснавала Малая падарожная кнiжка каляндар, выложенный из греческого на русский язык доктором Франциском с Полоцка. У гэтым друкаваным усходнеславянскiм царкона-астранамiчным календары, разлiчанным на 1523 1543 гады, побач з грыгарыянскiм летазлiчэннем дадзена i юлiянскае.Змешчаны Псалтыр, Часасло, некалькi канона, Шасцiдневец, Саборнiк, куды вайшлi Святцы i Пасхалiя.

У Малой падарожнай кнiжцы славуты Скарына для сваiх земляко на роднай беларускай мове тлумачы асновы пазнання летазлiчэння. Хрысцiянскi каляндар адлюстрованы на многiх гравюрах скарынаскiх выдання.Новы этап у гiсторыi беларускага народнага календара звязаны з падзвiжнiцкай дзейнасцю фалькларыста i этнографа А. Багдановiча, I. Бермана, Е. Раманава, Я. Чачата, Ф.Карскага, М. Нiкiфароскага i iнш. Яны сабралi багаты матэрыял, якi адлюстровае шматграннае духонае жыцце беларускага народа прыказках, прыкметах, песнях, абрадах, паданнях, гульнях, святах.

Да рэвалюцыi Беларускiя календары з рознымi патрэбнымi звесткамi друкавалiся Варшаве, Кракаве, Маскве, Петраградзе, Бярэсцi, Вiльнi, Гомелi, Гродне, Магiлеве, Менску, Полацку i iнш. Аднак сталую традыцыю iх выпуска па сутнасцi сфармiравалi выдацы Нашай нiвы. Першы выйша на 1910 год у друкарнi Марцiна Кухты Вiльнi.Атары iкнулiся, каб гэтыя невялiкiя кнiжачкi сталiся карыснымi i неабходнымi аснонаму чытачу селянiну.

Каляндар падавася па месяцах у трох разделах правасланым, рымска-каталiцкiм, грэка-каталiцкiм унiяцкiм i адпаведна на трох мовах царконаславянскай, польскай i беларускай.Ва нiяцкай частцы назвы свят i прысвятка траплялiся прастамоныя, у канцы змяшчалi некаторыя прыказкi Вялiкдзень Пасха Ражаство св. Iвана Хрысцiцеля Рождество Iоанна Предтечи, i iнш. Хаця i каротка, але бы прадсталены ярэйскi каляндар, што сведчыла аб дэмакратычнасцi i верацярпiмасцi кладальнiка.

У календары змешчаны розныя цiкавыя i карысныя матэрыялы змены фаз Месяца, надвор е, даты кiрмашо на Беларусi i iнш. Акрамя таго, друкавалiся творы пiсьменнiка, фальклорныя матэрыялы, асвятлялiся палiтычныя i эканамiчныя пытаннi. Прыблiзна па такому прынцыпу створаны наступныя выданнi Беларускi календар на 1917 год, Беларускi гаспадарчы календар на 1926 год, Беларускi гаспадарчы календар на 1930 год i iнш. На станаленне развцц беларускай традыцыйнай абраднасц на працягу апошняга тысячагоддзя аказал значны плы розныя рэлгйныя веравучэнн, якя, умацоваючы свае пазцы нашым кра, нярэдка мкнулся абвергнуць спрадвечныя мясцовыя абрады, звыча, вераванн г. д падмяняючы х аналагчным новавядзенням ц падробкам, якя грунтавался на ласнай светапогляднай аснове.

Але, як сведчыць гстарычная рэальнасць, народныя традыцы нельга намысна н выжыць, н падмянць, н забаранць, акрамя тых выпадка, кал яны свядома губляюцца адыходзяць у нябыт у этнчнай памяц, як аджышае непатрэбнае звяно культурным укладзе жыцця.

Яскравым сведчаннем таму партая барацьба хрысцянства з язычнцтвам, што вялася на працягу цэлага тысяча-годдзя, але, вдавочна, вынк яе малазначныя, бо яна не змагла канчаткова зламаць рэлгйныя светапоглядныя пастулаты нашых далкх продка-язычнка, якя так захавался свядомасц людзей да нашых часо. У снняшнм выглядзе язычвцтва, хрысцянства хутчэй утвараюць цэласную аснову культурнага здабытку нацы. Хрьсцянства, павшы партую барацьбу за зншчэнне язычвцтва, выкарыстовала самыя розвыя метады для дасягнення свай мэты, ад забарон да актынай дэалагчнай хрысцянзацы народных мас. Ужо з самага пачатку вядзення вовай рэлг хрысцянскя прапаведвк абявл язычвцтва паганскай верай, людзей, якя парта адстойвал абаранял веру свах дахрысцянскх Баго, называл пагавцам, нават Баго язычнка перайменавал дала. У 1551 годзе шырока вядомай пастанове Стоглавага сабора язычнцкя звыча абрады был асуджавы вогуле забаронены.

Трэба зазначыць, што хрысцянскя прапаведнк падобныя пастановы выконвал давол сумленна.

Правядзенне хрысцянскх пасто, кал не дазвалялся любыя весяленн, гулянн, спяванн, прыпадае на дв правядзення мвогх найбольш важвых язычнцкх рытуальных дзн. Так, перадвелкодны сямтыднвы пост сумяшчаецца з Гуканнем вясны, пятроск пост з канца Траечнага тыдня да 12 лпевя дня апостала Пятра Пала прыпадае на дв Купалля, а двухтыднвы Успенск спажынны пост супадае са Спасаскм святкам.Але наш народ цярплва перажыва падобныя асуджэнн свай рэлг, забароны, прада - жаючы заховаючы традыцы язычнцкх часо. Нават у XIX стагоддз, кал, здавалася, хрысцянства жо давол трывала абжылося на нашых землях як новая дзяржаная рэлгя, тагачасны люд упарта прытрымлвася шматлкх рэлгйных свят абрада, якя паходзяць з язычнцтва.

Як пацверджанне таму сння большасц традыцыйных абрада беларуса мы знаходзм адлюстраванне як хрысцянскай, так язычнцкай рэлгйных плыня, зыходзячы з чаго нават ужыванне назва многх абрада свят захавалася паралельнае Каляды Ражство Хрыстова, Грамнцы Срэценне Божае, Зялныя святк Тройца, Купалле дзень ванаХрысццеля, Багач Ражство Мац Божай г. Д. Тут варта зазначыць, што прыналежнасць гэтых свят да розных рэлгй выразва характарызуе працягласць х па часе. Як вядома, у нашых продка-язычнка месцам правядзення рытуала набажэнства з маленням да Баго Добрых Духа был рошчы, га, узвышшы, рэк, свяцлшчы, дзе рытуальныя святкаванн праводзлся на працягу некалькх дзн, а то тыдня.

Прырода, адкрыты прастор, неабмежаваная колькасць удзельнка садзейнчал таму. Хрысцянскя ж святы абрады гэта храмавыя цырымон, якя большасц свай разлчаны на аднадзнныя рачыстасц маленн.

Таму снняшняй цесна пераплеценай канве язычнцкай хрысцянскай духоных плыня засды на час правядзення таго ц ншага язычнцкага свята прыпадае некальк хрысцянскх Каляды Ражство Хрыстова, Васлле, Вадохрышча Гуканне вясны Сарак, Вялкдзень, Дабравешчанне, Юре, Мкола Зялныя святк Тройца, Духа дзень г. д. Пакольк на працягу многх стагоддзя у нашым кра не было адзнага пастаяннага веравызнання, беларуск народ у большасц выпадка упарта прытрымлвася спрадвечнай дзедаскай веры часо язычнцтва, якая хоць забаранялася крытыкавалася хрысцянствам ншым рэлгйным плыням дзяржаным структурам, але была адзным, пастаянным агульнавядомым на сй тэрыторы веравучэннем, якое трактавалася няпсаным законам продка, што бытавал перадавался з пакалення пакаленне, як самае сакральнае, захавалася да нашых дзн у выглядзе традыцыйных рытуала, звычая, веравання г. д. Падобная стуацыя давол пераканача сведчыць пра тое, што спрадвечная традыцыйная аснова с, што на й створана, уяляе сабой найболын устойлвае актынае звяно ва кладзе жыцця чалавека.

Абраднасць гэта традыцыйная норма паводзн, якая вынкае з гстарычнага вопыту жыцця многх многх пакалення.

У народным календары самы актыны абрадавы комплекс прыпадае на вясну восень менавта на тыя поры года, кал чалавек засява нву бра яе. Такая акалчнасць невыпадковая.Пасля догага змовага сну ажывала прырода, абуджалася да новага втка жыцця мац-зямля.

Думы надзе чалавека гэты час был прасякнуты разважанням аб ранняй цплай вясне, будучым ураджа, спрыяльным пладавтасц зямл, надвор.Але перш чым прыступць да актынай сялянскай працы, трэба было дачакацца, пакуль сонейка прагрэе зямлю, ажывць яе адзене зялны бор. Чалавек не жада быць тольк пасным назральнкам чакаць прыходу вясенняга цяпла пачатку земляробчых работ. н мкнуся праз прызму вясеннх абрада, розных магчных рытуала звярнуцца з просьбам маленням да Добрых Духа Баго, каб наблзць прыход вясны абудзць жыватворную слу зямл. Гуканне вясны, Сарак, Благавешчанне, Юре, Мкола многя ншыя вясення святы прысвятк был прасякнуты гэтай надзннай марай людзей.

А дачакашыся цяпла засеяшы нву, трэба было звярнуцца да Духа-продка, каб разлчваць на х благаславенне спрыянне пасядзнных справах земляроба.I таму напярэдадн Духава дня, альбо Тройцы, у суботу спралял духаскя ц, як х яшчэ называюць, траечныя, Дзяды. У аналагчнай паслядонасц праходзць восеньская абраднасць, сэнс якой зводзся да таго, каб аддзячыць Баго за здабыты раджай багацце сялянскх засеках каморах.

Макае, яблычны арэхавы Спас, Прачыстая, Багач, Пакро вызначаюцца рытуалам, маленням ахвярапрынашэнням Багам мац-зямл за х ласку клопат пра дабрабыт чалавека шчодрыя дары сялянскай нвы. Вянцом восеньскай абраднасц зно жа был асянны, ц змтраскя Дзяды, на якх дзякавал Духа-продка за х садзеянне спрыянне земляробчых гаспадарчых справах чалавека здабьггк на сялянскх палях.Змовы летн перыяды, як вядома, характарызавался актынай працай людзей.

Пачынаючы з Плпак амаль да Вялкадня абраблял лн, ткал палатно, шыл, вышывал. Пачынася стойлавы перыял для жывлы, якую штодзнна трэба было даглядаць, а таксама трымаць у цяпле жылл, навучыць грамаце дзетак г. д. Лета ж у сваю чаргу патрабавала актынай аддачы сл на пол, у лузе, у лесе Лета працуе на зму, а зма на лета альбо Што летку прыдбаеш, то змой зяс, сведчыць народная мудрасць.Таму летняя змовая абраднасць прадсталена значна вузей у народным календары, за выключэннем калядных раждзественскх купальскх дзн, якя был прымеркаваны да перыяда змовага летняга сонцастаяння. Варта зазначыць такую асаблвасць каляндарвых абрада, што многя з х характэрны тольк для пэных рэгна Беларус хутчэй захавался як рэлкты племянной культуры нашых продка.

Так, абрад Пахаванне стралы бытуе тольк на тэрыторы, якую насялял радзмчы, Ваджэнне куста Жанцьба Пасвета Дрыгвчы Яцвяг, Жанцьба Цярэшк Камаедзца крывчы.У кантэксце снняшняй агульнанацыянальнай традыцыйнай культуры гэтыя абрады яляюць сабой парэгянальныя абрадавыя локусы, якя значна дапаняюць збагачаюць нашу духоную спадчыну.

Сямейная абраднасць ахоплвае найбольш важныя вех жыцц чалавека нараджэнне, вяселле, провады войска, перасяленне новую хату, пахаванне памнанне нябожчыка якраз усе тыя моманты, якя был найбольш значным адказным, пэнай мяжой на жыццвым шляху.I хоць усе яны абгрунтаваны практычнай неабходнасцю, х змест у асноным напонены клопатам аб прадажэнн чалавечага роду, здаровым развцц будучага патомства. Нездарма ж у народзе кажуць Кал дзця на свет прыходзць, новы кусок хлеба родзць, Без дзяцей цха, ды на старасц лха ц Дзцятка хоць крыва, ды бацьку з маткаю мла. У беларуса з нараджэннем дзцяц звязаны два абрады адведк адведзны, кал сваяк знамыя прыходзл да бацько немалятк, каб павншаваць х раздзялць х радасць, падтрымаць маладых бацько слушным словам, практычным павучаннем альбо матэрыяльнай дапамогай, радзны хрэсьбны абрад хрышчэння дзцяц царкве або касцле. Жаданне здароя мац дзцяц, шчаслвага будучага лсу нованароджанаму ласцва многм рытуальным дзеянням, звычаям павер ям, што суправаджаюць радзнную абраднасць.

Менавта сям дзецях шчасце чалавека яго вечнасць.

Стварэнню новай сям з данх часо надавалася важвае значэнне. Па тых, хто будзе бацька мац, яшчэ задога да вяселля судзл аб лсе будучай сям яе нашчадка.Невыпадкова, што сярод усх сямейных абрада вясельная абраднасць самая працяглая па часе. Пачынаецца яна звычайна сватаннем, кал жанх з двума-трыма сваякам прыходз да бацько дзячыны прасць яе рук. Атрымашы згоду на выданне дачк, праз тыдзень-два збрался на заручыны, дзе сустракался родзчы жанха нявесты, жо пасля такога знамства згоды двух рода на маючы адбыцца шлюб дамалялся аб часе правядзення вяселля, якое звычайна гулял некальк дзн. Заканчвался ж беларускя вясельныя абрады пярэзвам, кал на працягу тыдня, а то больш, госц маладога маладой запрашал адзн аднаго да сябе госц. Провады навабранца у войска таксама на працягу апошнх стагоддзя выллся характэрны для гэтай падзе абрад, як хутчэй бы выклканы заклапочанасцю родных бацько аб вяртанн будучага салдата жывым здаровым да роднай хаты, у сваю сямю. Беларуск абрад провада на армейскую службу складаецца з некалькх рытуала, такх, як паездка навабранца з родным храм, дзе за яго здарое служыл абедню, развтанне з аднавяскоцам абход будучым салдатам родных знамых у свай всцы, якя яму зычыл хутчэйшага вяртання дадому, а старэйшыя людз, бывалыя салдаты дзяллся сакрэтам вайсковага жыцця, вечар-провады, што спралял за дзень да адезду на зборны пункт, на якм будучага вона аплаквал благаслалял чэсна служыць Айчыне, надзялял грашыма рэчам на дарогу, а таксама провады непасрэдна дзень адпралення з свай хаты, кал родныя рабл шматлкя рытуалы магчныя дзеянн, каб хлопец жывым здаровым вярнуся назад.

Перасяленне новую хату атрымала назву улазны альбо ваходзны, для якх характэрны рытуалы, накраваныя на шчаслвае заможнае пражыванне пэнай сям на новым месцы.

Смерць была канчатковай мяжой зямнога снавання чалавека.

Жалоба пашана, з якой праводзяць у апошн шлях нябожчыка, гэта своеасаблвая данна паваг дзячнасц за пакнуты м след на зямл, сярод людзей.

Беларускя жалобныя абрады складаюцца з двух частак пахавання памршага памнальных дзн аб м трацны, шасцны, саракавны г. д. Па вераваннях беларуса, пахаванне гэта провады чалавека на той свет, дзе н прадажае сва бясконцае вечнае снаванне выглядзе Духа-продка зяляецца апекуном свайго роду сям. Як бачым, традыцыйная абраднасць беларуса складаецца з характэрных рытуальных цыкла, якя адлюстроваюць спрадвечны клад жыцдя людзей, культуру х быту, светапоглядную аснову.

I хоць каляндарныя сямейныя абрады вельм старажытныя па свам паходжавн, аднак да снняшнх дзн яны не страцл мэтавай накраванасц прызначэння народным жыцц, здолел захаваць у сабе адну з цкавейшых старонак народнага побыту, нашай вацыянальнай культурнай спадчыны.Калядныя святы займаюць асобнае месца сярод ншых свят народнага календара.

З гэтым святам нашы продк звязвал свае надзе на шчаслвае жыцце у будучым годзе, на багаты раджай дабрабыт сям , на перамогу лета над змой, цяпла над холадам, святла над цемрай. Увесь земляробны каляндар трымаецца на такх цыклах свят Вялкдзень нш. веснавыя святы прысвятк, у тым лку Гуканне вясны, Юр е, Мкола летам Купалле восенню Дзяды, Багач, Пакрова змой Каляды.ВЯЛКДЗЕНЬ У хрысцянскм календары Вялкдзень рухомае свята штогод прыпадае на перыяд з 4 красавка па 8 мая. Яно адзначаецца католка у нядзелю пасля пон, якая наступае следам за 21 сакавка, ц дакладней, перыядам вясенняга ранадзенства, а правасланых вернка пасля 21 сакавка адлчваецца перад 13 дзен таксама вызначаецца нядзеля пасля понага месяца.

У жыцц нашых продка-язычнка Вялкдзень адзначася гонар Бога Сонца Даждзьбога.Менавта адтуль прыйшла гэта назва сучасную беларускую лекску, бо, як вядома, хрысцянская назва свята Пасха. Вясення шматкантрастныя паводзны прыроды выклкал анмстычных разважаннях старажытных людзей уяленн аб барацьбе прыродных стыхй цхх ветраных дзн, снегападу дажджо, цемры святла, холаду цяпла, кантрастнасць якх выразна падкрэслвала воблачнае або чыстае неба. Актынае сонечнае цяпло красавку днм суправаджалася журчаннем руча спевам жаруко, ноччу ж, наадварот, у свае правы ступала цемра, пад пакровам якой яшчэ заважна праяля свае здольнасц мароз.

Так патаралася многя сутк. Але час ночы цемры нямольна звужася, працягласць дня станавлася большай за ноч, што давала магчымасць чалавеку разважаць аб пераканачай перамозе Сонца над цемрай холадам, своеасаблвым уваскрашэнн яго да новага втка жыцця.

На новае кола жыцця пад сонечным промням адраджалася зямелька. Ус гэта не магло не радаваць славянна-земляроба. Втаючы перамогу Сонца Даждзьбога пачатак адналення зямной прыроды, нашы продк-язычнк спралял свята вялкага дня Вялкдзень. Як славяне, у дахрысцянскя часы падобныя святкаванн адзначал егпцяне, фнкйцы, грэк, фрыгйцы ншыя народы.У старажытных егпцян уваскрэсенне вярхонага Бога Асрыса нават сустракал словам Асрыс уваскрэс.

Зразумела, што хрысцянства, як рэлгя больш позняга перыяду, увасобла лепшыя традыцы язычнцтва стваралася на х. Да дзен паслявясенняга ранадзенства хрысцянстве прымеркаваны дн смерц уваскрэсення суса Хрыста. Згодна хрысцянскай мфалог, у пятнцу удзе асудзл Сына Божага на смерць праз распяцце яго на крыжы.У суботу прыхльнк суса Хрыста выпрасл удзейскага цара дазвол на пахаванне перанесл яго цела пячору, завалшы ваход вялзным каменем.

А нядзелю, кал Мац Божая з свам сяброкам прыйшла, каб апрануць свайго сына-нябожчыка пас-мяротнае адзенне зрабць адпаведнае бранне яго пасмяротнага ложа, Анл у белым адзенн абвясц й жанчынам, што сус Хрыстос уваскрэс.Менавта таму, як тольк пачынаецца нядзеля апоначы з суботы на нядзелю у царквах касцлах робцца тройчы абыход вакол храма, пасля чаго свяшчэннк рачыста абвяшчаюць Хрыстос уваскрэс Са словам Хрыстос уваскрэс на працягу нядзел наступных двух дзн, сустракаючыся са свам знамым, родным, сябрам, втаюцца се хрысцяне, на што адказваюць Ва сцну васкрэс цалуюцца.

У народным жыцц гэта свята мае свае адметныя адценн каларыт. Напярэдадн да чацвярга, як вазываюць чысты чацвер, старанна прыбрал хаце, мыл падлогу, вокны, бялл ц аб-клейвал шпалерам хату, мылся лазн. А суботу зранку завешвал на вокны новыя франк, на абразы набожнк, замешвал дзяжы цеста на праг з абеда распальвал печы. Кожная гаспадынька рыхтавала святочныя стравы смажыла мяса, кабасу, варыла цыбульнае шалyпнне фарбавала яго адвары велкодныя яйк. Свята Вялчка з красным ячкам, гавораць у народзе. Яйка зяляецца вельм важным атрыбутам велкодных дзн. Яно смвалзавала сабой, з аднаго боку, сусветную прастору, нашу галактыку, а з другога кругаварот бясконцасць жыцця, пачатак усякага адраджэння да жыцця.

Як большасц ншых славянскх народа, нашы продк афарбовал велкодныя яйк зялны, блактны, чырвоны, жоты колер, рабл яйк-псанк, расчэрчаныя або расфарбаваныя розным смвалчным зорам колерам.

Такому яйку надавалася магчная сла з м выганял першы раз на пашу жывлу, каб засцерагчы яе ад злых чара ведзьмако, закопвал першую баразну ц на скрайку нвы, каб тая добра радзла, г. д. Са спрадвечных часо у нашым народзе шырока вядома традыцыя адорваць адзн аднаго на Вялкдзень святочным яйкам. 3 прыняццем хрысцянства гэта традыцыя была пераасэнсавана пад новую рэлгю.Паводле правасланых бблейскх падання Святая Марыя Магдална, даведашыся аб пакаранн смерцю суса Хрыста, прынесла падарунак рымскаму мператару Цберыю чырвонае яйка, як знак нявннасц Сына Божага смвалчнае сведчанне таго, што з гэтага часу весь сусвет нясе на сабе адбтак яго нявнна пралтай крыв. Магчыма, што гэта падзея стала прычынай таго, што, адпаведна хрысцянскай традыцы, у наш час велкодныя яйк фарбуюць пераважна чырвоны колер.

Вечарам з кожнай сям звычайна гаспадар ц старэйшыя людз шл храм на сенашную. 3 сабою брал па кавалачку кожнай стравы мяса, сала, прог, яйк, соль нш. Зразумела, што н адна царква або касцл не магл мясцць усх жадаючых, таму людз часцей збрался блжэйшых хатах, у сваяко знамых, каб апоначы выйсц да храма разам з усм хрысцянам сустрэць радасны час уваскрэсення суса Хрыста прысутнчаць у час вынасу з храма святых харугва з лкам святых рачыстага шэсця.

Набажэнствы гэту ноч заканчваюцца гадзн каля чатырох.На заканчэнне усенашнай свяшчэннк асвяцаюць пасху прынесеныя з дому харчы. У вялкх населеных пунктах гэты хрысцянск рытуал патараецца некальк разо на працягу сяго нядзельнага дня. У гэту ж ноч тыя, хто заставася дома, мкнулся не спаць.

У хатах да ранку гарэла святло, запальвал свечк перад абразам, маллся Богу, расказвал бблейскя паданн аб жыцц суса Хрыста, святых Апостала ншых святых. Пасля усенашнай зранку се, хто прав гэту ноч у царкве касцле, спяшался свае сем. Дома кожная гаспадыня накрывала святочны стол, за як, папярэдне памалшыся Богу, садзлся, каб разгавецца.Тольк цяпер упершыню пасля догага сямтыднвага посту можна было волю паласавацца розным стравам.

Есц пачынал з асвечанага яйка, сол прага, а пасля выпвал па чарцы гарэлк смачна снедал. Вельм радасным жаданым велкодныя дн был для дзетак. Да х у госц прыходзл хросныя бацька мац, бабуля-пупарэзнца, дзядзьк, цтк, якя кожнаму з дзяцей прыносл чырвонае яйка. У некаторых мясцовасцях Рагачоск, Слагарадск ншыя раны дзец сам абыходзл двары свах хросных блзкх сваяко, каб атрымаць велкодныя падарунк.Гэты звычай вызначаецца лакальным асаблвасцям традыцыйных зон у нашым кра. Абыходы дзеткам ц дарослым дваро у свай всцы на Вялкдзень маюць вельм старажытнае паходжанне.

Такх хадако у розных рэгнах называюць валачобнкам, галыкальнкам, валонкам, лалыншчыкам, кукольнкам нш. Валачобнк людз Божыя падкрэслваецца песнях гэтага часу. Лчыл, што абыходы м дваро прыносл пладавтасць жывлы, ураджайнасць на палях, засцярогу падворя ад розных прыродных стыхй.Падыходзячы пад акно, валачобнк, падобва калядошчыкам, спявал песн, ухваляючыя гаспадара, гаспадыню, х сыно дачок.

Кожны радок такой песн суправаджася адным з прыпева Хрыстос уваскрос, Сын Божы, Слава табе, Божа, на весь свет, Да й вно ж, вно зеляно, Вясна красна, зялна нш. Па заканчэнн песн гаспадары надзялял валачобнка яйкам, гарэлкай, прагам ншай стравай са святочнага стала. Варта зазначыць, што сусветнай традыцыйнай культуры валачобныя песн да гэтага часу захавался зафксаваны тольк беларуса, што характэрна падкрэслвае нацыянальную адметнасць нашай культурнай спадчыны.Завяршышы абыходы дваро у свай всцы, валачобнк па папярэдняй дамоленасц збрался адной з хат ц апошняй хаце, да якой яны прыходзл з рытуальным спяваннем, наладжвал там застолле з цкавым вяслым гульням, танцам, песням, жартам.

На Вялкдзень дзячаты гадал аб будучым лсе, пераскокваючы праз сан хто пераскочыць да таго восень прыедуць сваты, а хто не будзе чакаць да наступнага года. 3 гэтым ж дням народзе было звязана вельм многа паверя прадказання.У многх мясцовасцях у першы велкодны дзень выходзл з хат, каб убачыць усход сонца. Гаварыл, што гэты час сонца быццам грае на сходзе, пералваецца розным колерам.

Такую гульню сонца звязвал з вяшчаннем на добрае лета шчаслвым вяселлям на працягу года. Пасюдна беларусы мылся ранцай крынчнай вадой, у якую клал чырвонае яйка залатыя ц сярэбраныя прадметы, каб быць увесь год чыстым здаровым чырвоным, як яйка. Старыя, зранку расчэсваючыся, прыгаворвал Дай, Божа, кольк на галаве валасо, каб стольк было нука У першы велкодны дзень не палл печы, а тых, хто паруша гэта правла, страшыл, што летку яго падворе спалць Пярун. На Вцебшчыне некаторых всках снавала павере, што кал на прывтанне Хрыстос уваскрэс не адказаць, а задумаць жаданне, дык яно абавязкова збудзецца.

Вельм гуманным, пранкнутым любою да чалавека было гэтыя дн народзе такое павере лчыл, што кожны год, як першыя дн пасля свай смерц, ад Вялкадня да шэсця сус Хрыстос ходзць па зямл сярод людзей, найболыд у выглядзе жабрака.Таму гэты час да жабрако, людзей-калек, старца ставлся найболып лаяльна спачувальна, надзяляючы х ежай ншай мласцнай.

Абыякавасць да такх людзей лчылася за вялк грэх. У народным календары свята Вялкдзень вызначае правядзенне некаторых ншых свят прысвятка.На восьмым перадвелкодным тыдн святкавал Масленку, а суботу перад ю масленчныя стрэчаньскя Дзяды, з наступнага тыдня пасля Масленк пачынася сямтыднвы перадвелкодны пост, у сераду за 24 дн да Вялкадня адзначаюцца Хрэстцы выпякаюць з цеста рытуальныя хрэшчык, напярэдадн нядзелю Вербнца Вербная нядзеля, Раданца адзначаецца на дзевяты дзень пасля Вялкадня, Тройца на пяцдзесяты, дваццаць пяты дзень называецца Перапаланая серада Прапалавенне, на шостым тыдн чацвер Ушэсце, чацвер дзевятага тыдня Дзевятнк Дзевятуха, пятнца дзесятага тыдня Дзесятуха Дзесятка хлебу пятка г. д. КУПАЛЛЕ Купалле язычнцкае свята гонар летняга сонцастаяння, найвышэйшага росквту прыроды шанавання вады. Адзначаецца яно ноч з 23 на 24 чэрвеня католка з 6 на 7 лпеня правасланых беларуса.

У хрысцянстве адпаведна на 24 чэрвеня 7 лпеня прыпадае дзень нараджэння Прарока вана Прадцечы, якому суджана было ахрысцць у рацэ ардан Сына Божага суса Хрыста.

На працягу апошняга тысячагодцзя на падставе падзей, звязаных з мем хрысццеля Божага аана, у больш моцных царконых прыходах замацавался новыя варыянты назва да язычнцкага Купалля, але жо з хрысцянскм адценнем ван Купала або Ян, вана дзень. Ад Каляд да Купалля сонца весь час было стады зыходжання павялчвася дзень, сагравалася зямля, адраджалася прырода.Нарэшце, у дн летняга сонцастаяння с гэта дасягала свайго найвышэйшага апагея. Да гэтага ж часу вырасл адцвл на сялянскх палях жыта, пшанца, грэчка, проса, лн, бульба ншыя культуры, закончыся прыплод жывлы.

Здабытк новага года станавлся вдавочным, за што, як гавораць у народзе, хвалць Бога або дзякуй Богу. У купальскх абрадах рытуалах чалавек, з аднаго боку, выказва падзяку Агню, Вадзе Зямл, што абагалялся нашых язычнцкх продка, прынос м розныя ахвяраванн, часцей у выглядзе раслннасц ц прадукта харчавання, вырабленых з яе, а з другога свам вяселлем радасцю выказва аднадушнае спалучэнне са станам прыроды, яе найвышэйшым росквтам зямной прыгажосцю.

Купальскае свята практычна пачыналася з другой паловы дня 6 лпеня дашлюбнай моладдзю. Дзячаты збрался кучкам шл да жытняга поля збраць кветк завваць вяночк.Прычым, як, напрыклад, на Дубровеншчыне, кветк збрал з розных пал, што аднослся да суседнх всак. Па бытуючых паверях, такм чынам можна было заманць да сябе жанхо з гэтых всак. Дубровенскя бабульк колшня прыгажун спамнаюць, што часам замест кветак сабрал жыта з каждага поля, з каждай дзярэн, старался, каб хлопцы з чужых дзеравень да нас прыходзл гуляць.

Хлопцы рыхтавал месца для купальскага вогншча, якое рабл звычайва на скрыжаванн дарог, на мастах, беразе рэчк або возера ц на пагорках.Закопвал зямлю дзяблы шэст або слуп, на вяршын якога замацовал гарызантальнай плоскасц зезджанае , ад чаго зразумела, добра прамасленае кола ад калс. Ад кола па слупу нз абмотвал таксама прамасленую вяроку ц скручаны з саломы або льняной кудзел кужаль.

Знзу пад слуп зношвал ад кожнага двара складал кучу май засохлыя галнк дрэ, якя вешал хаце вакол яе на Тройцу. 3 надыходам вечара, кал сонейка пачынала садзцца за гарызонт, у кожнай акрузе наваколле напанялася мелодыям купальскх песень. Гэта дзячаты, убрашы свае галок вяночкам, шл з поля да месца купальскага агню. У песн невыпадкова моладзь звяртаецца да месяца Бога з просьбай развесц купальск агонь.У старажытныя часы агонь лчыся Божым дарам чалавеку, яго здабывал трэннем адна аб адну дзвюх сухх палак ц пазней з дапамогай розных прыстасавання.

Так агонь вазывал свяшчэнным, а яго здабыванне суправаджалася розным магчным рытуалам, якя праводз язычнцк святар. Падобная традыцыя здабычы агню заховалася купальскай абраднасц аж да XIX стагоддзя.Як тольк сонейка понасцю хавалася за гарызонт, запальвал май. Ад сухх галнак агонь па кужалю або вяроцы, намотанай на слуп, вельм хутка перабрася да кола, якое формай размяшчэннем у прасторы смвалзавала як бы працягвала функцы сонца на зямл гэту ноч. На Беларус вядомы ншыя варыянты распальвання купальскх агн. Вакол агню дзячаты вадзл карагоды, спявал купальскя песн. Хлопцы абавязкова наладжвал гульн з пераскокваннем праз агонь. Агонь павнен бы, на думку нашых продка, паспрыяць ачышчэнню душы чалавека за дапушчаныя грах, папярэдзць або зняць з чалавека сякя злыя чары хваробы, а таксама дапамагчы здзяйсненн задуманага.

На падставе апошняга веравання, хлопец дзячына, якя кахался, баючыся, каб х не разлучыл, пераскоквал праз агонь удвух, узяшыся за рук. На заканчэнне гульня каля агню моладзь пускала на ваду вяночк, на якя, як траечных гаданнях, задумвал на будучае свайго роду лсу. Але адрозненне ад гадання на траечных вянках, як сведчаць песенныя крынцы, у купальск вяночак унутры рабл перапляценне са сцяблнак лну або жыта ставл туды свечачку, якую запальвал ад купальскага вогншча. 3 нецярпеннем чакал гэту ноч ранцы, кал пачынала зыходзць сонца, каб паглядзець, як яно грае. Сонца нбыта купальск ранак пералваецца розным колерам, гуляе скача.

Узыход сонца сустракал песням.

З купальскай ноччу на Беларус звязаны самыя неверагодныя яленн аб актывзацы дзеяння рознай нечысц чарцей, Бабы Яг, дябла, пярэваратня , што асаблва характэрна для беларускай мфалог, ведзьма.У самых захапляючых купальскх сюжэтах расказваецца аб ператварэнн гэту ноч ведзьмы жабу, мыш, яшчарыцу, якая такм выглядзе прабраецца хле, каб адабраць у каровы малако, зрабць заломы жыце. Многа нашым кра бытуе падання пра ведзьму.

Паводле Ю. Крачкоскага, у Брэсцкм, Слонмскм, Влейскм, Дзсненскм, Навагрудскм Барысаскм паветах было шырока вядома паданне наступнага зместу У дзень аана Прадцечы сяляне наказваюць пастухам, каб на гэты раз яны не пераганял свай жывлы праз мяжу, г. зн. праз тую мяжу, якая аддзяляе пал адной вск ад другой там, гавораць, збраюцца ведзьмы, пераварочваюцца жаб , падпозшы пад каро, адбраюць малако.Аднойчы дамовлся некальк хлапчуко не паслухаць свах гаспадаро пагнаць жывлу забароненае месца за мяжу. Адзн хлопчык, назраючы за жывлай, заважы, што памж каровам позае вялзная жаба. н зразуме, што гэта ведзьма, узя палку, завастры яе, быццам долата наблзшыся да жабы, сказа Ах ты, ведзьма, ты прыйшла за малаком да мах каро, вось я цябе пачастую н прыцэлся так лока стукну па жабе палкаю, што адсек й пярэднюю лапу. Параненая жаба запшчала папазла без наг. Хлопчык расказа аб гэтай гсторы свам равеснкам.

Яны пасмяялся, пажартавал на гэтым ус, вдаць, закончылася б. Але кал гэты хлопчык вярнуся вечарам з жывлай дадому, то тут жа яму сказал, што нядана хтосьц яго хроснай мац адсек руку. Успомнся хлопчыку той выпадак, н тут жа паспяшася наведаць сваю хросную мац. Не паспе н уступць у хату, як старая, сабрашы апошня свае слы, схапла качаргу здаровай рукою шарахнула малому па галаве.

Ах ты, шалун, неслух, сказала яна, ты прыйшо яшчэ сюды здзеквацца нада мною 3-за цябе я адыходжу на той свет. Усе, хто прысутнча, был здзлены падобным вдовшчам прасл хлопчыка растлумачыць м прычыну такога прыму яго хроснаю мац. Хлопчык, зразумела, расказа, што здарылася пол з несапраднай жабай.

Хатня даведался, што была х за старая. Хутка яна сканала, а паданне пра яе захавалася. Шумам песням, якя спявал дзячаты каля вогншча, каля жыта, на пол, палохал ведзьму, праганял яе з поля. 3 гэтай жа мэтай кдал жыта галавешк ад купальскага вогншча, абтырквал поле аснавым галнкам, апырсквал святою вадой.Лчыл, што гэту ноч Прарок лля дапамагае людзям у барацьбе з ведзьмам засцерагае ад х злых чара сялянскя пал. Такя вераванн зафксаваны сюжэтыцы многх купальскх песен.

Ва сходнх рэгнах Беларус Слагарадск, Чэрыкаск, Маглск раны функцы ведзьмы надавался змеям, якм упадаблял с жывое, што магл сустрэць у купальскую ноч на зямл. Мыш, жаба якая, нада яе паймаць кнуць цяпло жывую.Ета называецца змяя. Змяныша сцерагл, што раньшэ адбрал хлеб Был раньшэ такя бабк ц дзяды, каторыя знал. Дык рядам будзе жыта наша будзе пустое, а тоя не падняць.

Вот хадзл сцерагл ету змяю. Шматлкя паданн беларускай зямл звязаны таксама з кветкай папараць, якая нбыта зацвтае на Купалле понач.Той, хто яе мог адшукаць сарваць, станався самым багатым чалавекам валода незвычайным здольнасцям, напрыклад разуме мову тра, дрэ, вады, звяро, хатняй жывлы нш. Як зазначае нярымслвы паслядоны даследчык купальскай традыцыйнай абраднасц А. С. Лс, легенда пра палараць-кветку беларуса паэтычна васобла мары старажытнага чалавека аб пазнанн зямных таямнц, жаданне стаць празорлвым шчаслвым. 3 нецярпеннем чакал купальскай ночы шукальнк схаваных у зямл скарба.

Верыл, што над кожным з х апоначы гарыць чароны агеньчык. Прыкметы гаданн купальскую ноч напярэдадн яе характарызавался аграрна- любона-магчным матывам.Напрыклад, пераскоквал праз агонь на конях, каб зберагчы х ад чара злых Духа хвароб вечарам ноччу збрал лекавыя травы, што называюць у народзе святаянскм злкам, якя выкарыстоваюцца пры лячэнн розных хвароб правядзенн ачышчальных рытуала у сям, дзе бы хворы, утырквал на стыку бярвення хаты кветк купалк кал на наступны дзень кветк бачыл звялым, лчыл, што вельм хутка н пойдзе на той свет закдвал на стрэх хат, дзе жыла дашлюбная моладзь, вянк з купальскх кветак, каб хлопец або дзячына на працягу года был пары нш. У песеннай лрыцы Купалля, акрамя песень строга рытуалзаваных, што спявался ля вогншча, у час апускання на ваду вянко або пры сустрэчы сходу сонца, вылучаюцца тэксты баладнага, велчальнага, жартонага, гульнвага зместу, якм адпавядаюць характэрная мелодыка, вобразнасць паэтыка.

КАЛЯДЫ З данх часо Сонцу як адзнай крынцы цяпла жыцця на Зямл розныя народы надавал пэнае значэнне па сонцу звярал час, да яго понага кругавароту вакол Зямл прымяркоувал гадавыя календары, а нашых продка-язычнка сонейка вогуле становалася, як адно з галоных боства.

У язычнцкай рэлг вярхоным Богам лчыся Сварог Бог неба, а яго дзец, што был сталеннкам памж людзьм Богам-бацькам, назывался сварожычы Сонца альбо Даждзьбог, а таксама Хорс сонечны агонь Пярун малавкавы агонь.

Беларус па афцыйным календары залежнасц ад веравызнання Каляды святкуюцца розныя даты у католка з 24 снежня па 6 студзеня правасланых вернка з 6 па 21 студзеня. Але ж язычнцкя Каляды не мел дачынення н да католка, н да правасланых.Падобнае разыходжанве датах святкавання звязана з гсторыяй рэлг нашым кра. Хрысцянства на працягу апошняга тысячагоддзя, вельм актына выцясняючы язычнцкя традыцы са свядомасц беларуса, даблася забароны х на дзяржаным узрон.

У такм выпадку Каляды як свята прадажал функцыянраваць у простанародным асяродку, паступова, з узмацненнем пазцый хрысцянства, дата х святкавання прымярковалася народам да календаро гэтых хрысцянскх канфесй, у якх на дн змовага сонцастаяння прыпадае нараджэнне суса Хрыста. Язычнцкя калядныя святкаванн добра захавался да сння актыва бытуюць у многх беларускх всачках гарадах.Нягледзячы ва тое, што пазвей на гэтае свята ваклала свой адбтак хрысцявства, у народным жыцц Каляды ве страцл свайго звачэння сэнсу 24 снежня, а адпаведва сучасвым датам святкаванне правасланых вернка 6 студзевя, вашы продк сустракал Каляду, хутчэй за с, Божую Мац Сонца. У гонар Каляды кожнай хаце рабл святую вячэру, ва якой абавязковым стравам был куцця блны, а вогуле ва стол ставл як мага больш стра, за што вародзе гцю паввва была быць поснай, а кал запралял што, дык тольк канапляным або сланечнкавым алеем.

Вячэраць пачывал з узыходам ва вебе першай вячэрвяй зорк абавязкова папярэдне запалшы ва куце свечку памалшыся Богу. 7 студзевя святкавал Каляды.

Святочвыя застолл праходзл як у кругу сям, так з запрашэннем у госц ншых сваяко.Пасля догага перадкаляднага посту скаромная ежа на святочным стале гарэлка пэнай ступен падкрэслвал рачыстасць застолля яго значнасць. 3 гэтага ж дня, вечарам, пачынал хадзць калядошчык з абрадам слалення добрых зычэння гаспадарам членам х сямей. 3 незапамятных часо хаджэнням калядошчыка абыходам м гаспадарчых падворя у народзе надаецца магчны сэнс. Праз падобныя рытуалы, як лчыл нашы продк, можна заручыцца падтрымкай Баго на весь будучы год. Калядошчык як бы выконвал функцыянальную ролю пасрэднка памж Богам чалавекам.

Услаляючы таго ц ншана гаспадара, яны зычыл яму багацця, здароя дабрабыту. Усяк гаспадар мкнуся шчодра надзялць спевако за такя песн-зычэнн.Магчыма, што язычнцкя часы падарунк, якм надзялял гаспадары калядошчыка, у першую чаргу адрасавался вярхоным родавым боствам Добрым Духам, частку такх ахвярапрынашэння тыя адносл да месц пакланення Сварогу, Даждзьбогу, Перуну, Вялесу, Роду ншым язычнцкм Багам. Пасямесна калядршчык вадзл з сабою казу. Лчылася, што з дапамогай гэтай жывлы можна выгнаць са двара нячысцка, а таксама разлчваць у наступным годзе на добры прыплод жывлы гаспадарцы плнны здабытак ураджаю з сялянскай нвы, бо, як спяваецца песнях калядошчыка, дзе каза ходзць там жыта родзць, дзе каза хвастом там жыта кустом, дзе каза нагой там жыта капой, а дзе каза топ-топ там жыта сем коп. Больш вузкалакальнае значэнне на Беларус маюць звыча ваджэння калядошчыкам мядзведзя, што характэрна для некаторых рана Брэстчыны, буслка, што зафксавана этнографам фалькларыстам на Гомельшчыне.

Другая куцця адзначалася на шчодры вечар 31 снежня 13 студзеня, якраз пад Новы год. Гэта абрадавая вячэра вызначалася не тольк багаццем стра, але вялкай колькасцю скаром-най ежы смажанага вэнджанага мяса, кабас ншых мясных прысмака, за што называюць Другую куццю шчодрай, мясной, ласай, тлустай, тостай, багатай г. д. Сама ж куцця таксама па-давалася на стол з маслам або мясам.

Увесь наступны тыдзень калядошчык спявал песн-шчадрок. 5 18 студзеня беларусы спралял трэцюю куццю, якую называюць поснай або водапуснай.

У гэты ж вечар на куццю звал мароза. Звычайна гаспадар адчыня дзверы праз парог тройчы клка Мароз, мароз, хадз куццю есц. Пасля запрашэння сй сямй садзлся вячэраць.Мароза мкнулся задобрыць, каб н не бы сярдзты, а палагодне сцшы свой сярдзты нора. Кал на наступны дзень надворе было менш марознае парананн з папярэднм днм, лчыл, што марозу спадабался пачастунк гаспадаро.

Да трэцяй куцц заканчвался хаджэнн калядошчыка. У залежнасц ад мясцовых традыцый на гэту куццю ц зранку наступнага дня гаспадыня пякла блны, а гаспадар з першым спечаным блнам шо адпсваць Каляды над парогам хаты, над варотам падворка, хлява, пун ншых пабудо став мелам крыжык.Увогуле ж апошнм калядным днм у нашым кра лчыцца 21 студзеня, кал амаль пасямесна адзначаюцца Провады Каляд. Беларуск селянн прымяркова да гэтага свята шматлкя магчныя дзеянн заклканн да Баго Добрых Духа з надзеяй, што яны будуць садзейнчаць яму пасядзнных справах.

На працягу сх Каляд беларускя дзячаты гадал аб будучым замужжы свай дол. Калядныя вечары вызначался яшчэ грышчам вячоркам, на якя збралася асноным мо-ладзь. Нярэдка пачынальнкам калядных грышча вячорак был сам калядошчык.На калядвых грышчах вячорках гучала вельм мвога песень, прыпевак, загадак, жарта, напоневых дасцпвым вародвым гумарам вымыслам.

БАГАЧ 22 23 верасня дн асенняга ранадзенства. У народным календары м папярэднчае свята Багач, а хрысцянскм Другая прачыстая, або Дзень нараджэння Багародзцы. Як адно, так другое свята адзначаецца 14 21 верасня.Хрысцянская назва свуята гаворыць сама за сябе у гэты дзень нарадзлася Мац Божая. Гстарыяграфчныя бблейскя крынцы расказваюць, што бацькам яе был праведны аакм з роду прарока цара Давда Анна з роду першасвяшчэннка Аарона, якя пражывал Галлейскм горадзе Назарэце.

Нараджэнне Прасвятой Дзевы Мары было добрай воляй Бога, ад якой павнен бы з явцца на свет Божы заступнк выратавальнк чалавецтву, бо, паводле багачасных апсання, людз свах дзеяннях паводзнах стольк нагрышыл дасягнул такога маральнага падку ненавсц адзн да аднаго, што тольк воляй Бога можна было пазбавцца падобнай грэхападзення павярнуць свет да спрадвечнай гармон жыцця. Свам нараджэннем Прачыстая Дзева Марыя пачынае Новазаветны перыяд у гсторы хрысцянства.Багач язычнцкае свята раджаю.

Яго правядзенне, як гэта тычыцца ншых язычнцкх рытуала, абумолена гаспадарчай дзейнасцю чалавека яго светапоглядным стэрэаыпам. Да гэтага часу сякя работы на пол заканчвался, а кал дзе пераворвал землю. Дык тольк над позневясення цеплалюбвыя культуры авес, грэчку нш. Дбайны ж гаспадар мкнуся да Багача закончыць усе палявыя работы нават пачысцць схаваць да вясны земляробчы нвентар, як прыказках да гэтага свята называецца рагачом.Асноная ж сялснская праца працягвалася у гумне, асец, млыне.

На працягу сяго борачнага перыяду чалавек неаднаразова праводз шматлкя рытуалы падзяк ахвараванн Духам поля, ураджаю ншым нжэйшым боствам. Цяпер жа надыходзць самы спрыяльны час аддзячыць прынесц ахвяры вярхонаму, найгалонейшаму Богу славян-земляроба Сонцу, або Даждзьбогу. На падобны акт як смвалчны знак неба заклкал чалавека казвал дн восеньскага ранадзенства. Непасрэдна пад час Багачоскх святак праводзлся рытуалы пакалення ахвярапрынашэння Даждзьбогу.На жаль, у этнаграфчнай лтаратуры звестк пра гэта свята амаль што адсутнчаюць.

Больш-менш понае адзнае апсанне Багача зраб беларуск гсторык этнограф мнулага стагоддзя Адам Багдановч на падставе назрання у гумецкм павеце Мнскай губерн. Атар дае азначэнне яму як святу завяршэння борк хлеба гаспадарчага дастатку асэнсовае з багаццем здабытку раджаю на падворку селянна.Апошнм часам некатоы даследчык, напэна зыходзячы з сучаснага клматычнага стану нашым кра на падставе асобных прыказак прымавак, што спалучаюцца з Багачоскм святам, як напрыклад,Прыйшо Багач кдай рагач.

Бяры сявеньку дый сей памаленьку, сцвярджаюць, што ад Багача начынаецца або прадажаецца сяба азмых культур.Беларуск народны каляндар адна з форм духонага жыцця нацы, сстэма свят, прысвятка, абрада, гульня, грышча, пэных дзен забарон, што замацаваны быце фольклоры беларуса.У м выдзяляюцца чатыры пары года адпаведна м чатыры вялкя святы, вакол якх групуюцца ншыя. Як жо вядома, такя як Вялкдзень, Купалле, Каляды нш. Народныя памнальныя абрады суправаджаюць усе чатыры цыклы каляндарнага года змою Калядная куцця, Масленчныя Дзяды вясною Раданца летам Семушныя Дзяды восенню Асянны.

У гэтым выразна праяляецца культ продка. Лтаратура 1. Беларуск народны каляндар Ат уклад. А. Лозка. Мн. Полымя, 1993 2. васлевч У. Беларуск народны каляндар. Мн. Ураджай, 1993 3. Коваль У Новак В.С. Беларускя народныя святы звыча. Гомель Бел. агенцтва нав. тэхн. дзелавой нфармацы, 1993 4. Сысо У.М. З крынц спрадвечных.Мн. Выш.шк 1997 5. Сям я сямейны быт беларуса В.К. Бандарчык, Г.М. Курыловч, Л.В. ракава нш. Мн. Навука тэхнка, 1990 6. Этнаграфя Беларус Энцыклапедыя.

Мн. БелСЭ, 1989.