Берлек Күплек

I з. Мин бара алам Без бара алабыз

II з. Син бара аласың Сез бара аласыз

III з. Ул бара ала Алар бара ала (лар)

Сөйләм эчендә -а ал – модаль формасы төрле фигыль шәкелләрендә килә һәм күбрәк юклык аспектында кулланыла. Мәсәлән:

а) хикәя фигыль һәм башка наклонениеләрдә килә:

Эшсез бер көн дә тора алмыйм – үләм (Х.Сарьян). Белмим, әллә күпкә, әллә бик озакка, Ахры мәңге оныта алмамын Тамбов урманнары уртасында Усак яфраклары шаулавын (Һ.Такташ). Юллар, юллар, инде ничә еллар Аерыла алмыйм сездән мин (Л. Айтуганов). Без дошманны куып барабыз. Никадәрле ерак куа алсак, Шулкадәрле якын арабыз (Ф.Кәрим).

Ал ярдәмче фигыле аерым очракларда, бигрәк тә шигъри сөйләмдә, төп фигыль белән кушылып та килә:

Күпләребез олы юлдан кире Кайталмадыерак илләрдән (М.Галиев).

- Минем нәни дустым! Бәйрәмеңдә синең булалмыйм, Ләкин туган көнең белән тәбрик итми, Катнашмыйча читтә калалмыйм (Һ.Такташ). Иптәшләрен куып җитәлмәсә, Ялгыз башы кая сыеныр?! Аңа карап тирән уйга чумдым, Туган җирсез яшәү кыендыр (Р.Гәрәй).

Ал ярдәмче фигыле затланышсыз фигыль формалары белән дә кулланыла:

Днепр ялтырап ята. Ул үзенең яшел ярларына сыеша алмыйча, диңгездәй җәелгән (И.Гази). Без кичә алмаган юк кара урман, Без җиңә алмаган дошман тумаган... (К.Тинчурин). Икесе дә бер сүз әйттеләр: - Мин сине таба алмый йөдәп беттем (М.Әмир). Үлгәндә дә әйтә алсам иде, Үлдем диеп, туган ил өчен! (М.Җәлил).

ә) Башка формалардан м ө м к и н л е к м өм к и н түгеллек мәгънәсендә -ып бул аналитик формасы да килә ала, әмма ул барлык затларга мөнәсәбәтле кулланылмый, ул нигездә I затка юнәлтелгән эш-хәлләрне генә белдерә, яки гомумиләштерелгән зат мәгънәсендә кулланыла. Мәсәлән: Текстны укып була (укып булмый), анда барып була (барып булмый) һ.б.

б) –асы бар (-асы юк) аналитик төзелмәсе к и р ә к л е к –т и е ш л е к

модаль мәгънәсен белдерә, һәм тартым кушымчалары ярдәмендә шулай ук һәр өч затка нисбәтләнә ала (персональлек):