Русско-литовский союз (Укр.)

УТВАРЭННЕ ЛТОСКА-РУСКАЙ ДЗЯРЖАВЫ 1. Найстаражытнейшыя звестк пра побыт лтоца. Нягледзячы на суседства з Руссю, лтоскае племя вельм позна становцца вядома рускм летапсам. Прада, яшчэ Св. Уладзмр хадз ваяваць на ятвяга, але летапсец паведамляе пра гэта вельм сцпла. Тольк к канцу 12 ст. найменне лтоца часцей сустракаецца нашых летапсах. У пачатку 12 ст. лтоцы часам рабл набег на земл суседняга Полацкага княства.У той жа час галцка-валынскя княз вынку шэрага пахода у ятвяжскую зямлю пакарыл ятвяга мя х у хуткм часе знкла.

Тольк каля сярэдзны 13 ст. сярод лтоскх плямн заважаецца мкненне да тварэння дзяржавы. Дог час лтоскае племя жыве давол першабытных умовах побыту. Яно падзялялася на некальк асобных плямн прусы, уласна лтва у б. Вленскай губ жмудзь у б. Ковенскай губ летгала латышы, корсь куроны Курлянды , нарэшце, ятвяг. Усе гэтыя плямны жыл ва мовах радавога ладу, маючы шматлкх радавых старэйшын.Наш летапс старажытныя лтоскя хронк называюць гэтых старэйшын князям, налчваюць часам многя дзесятк х. Гэтыя княз карыстался павагай лтоца астатняе насельнцтва было х падначаленн.

Н гандлем, н рамствам лтоцы не займался нават не мел паселшча гарадскога тыпу. Яны жыл лясах, у бедных хацнах, займался земляробствам або бортнцтвам. Культурнае развцц х было вельм невысокае. Звестк пра рэлгю лтоца захавался больш познх псьменнка.Гэтыя ,звестк надаюць лтоскай рэлг характар стройна выпрацаваных рэлгйных уялення .Але гэтых звестках сць нямала домысла болып позняга характару.

Лтоская рэлгя вызначалася такой жа прымтынасцю, як весь побыт Лтвы. Яны верыл Перкуна, бога грому маланк. Наогул яны пакланялся слам прыроды. Яны шанавал вужо насякомых, любл варажбу, пакланялся духам прыроды. Лтоцы мел жрацо, але расказы болып познх псьменнка пра значэнне жрэцкага элемента Лтвы зяляюцца болыпай часткай выдуманым. 2. Мндог тварэвве дзяржавы. Каля сярэдзны 13 ст. асяроддз лтоскх плямн заважаецца мкненне да абяднання.Цяжка вытлумачыць прычыну гэтага мкнення, але штуршком яму паслужыл, вдаць, ваенныя абставны. У паходах на Полацк або з полацкм князям лтоцы павнны был навучыцца абядноваць свае дробныя атрады пад кранцтвам аднаго з князько.

Для таго, каб адбвацца ад напада галцкх княз, м даводзлася выкарыстоваць такя самыя сродк. У самым пачатку 13 ст. на Балтыйскм узбярэжжы зяляюцца два нямецкя ордэны крыжако.Адзн пасялся па запрашэнн мазавецкага князя сярод пруса, друг Лвонск, ордэн замацавася каля вусця Зах. Дзвны. Абодва ордэны атрымал благаславенне ад папы слай збро распасюджваць хрысцянства.

Гэта прадракала пакаранне няволю для лтоца. Прусы был вельм хутка заняволены. Лвонск ордэн замацавася сярод латышо, скараючы х пагражаючы Лтве Жмудз. Усе гэтыя абставны навял на думку аднаго з вельм прадпрымальных князько Мндога пачаць справу стварэння дзяржавы для барацьбы з ворагам. Магчыма, у яго был папярэднк.Лтоскя летапсы змяшчаюць цэлы шэраг падання, але се гэтыя апавяданн не маюць характару верагоднасц.

Мндогу давялося вытрымаць вельм моцную барацьбу, прычым н паказа сябе дасведчаным палтыкам. Мы бачым яго на чале ласна Лтвы, з горадам Керна. н захоплвае суседня рускя земл нават сваю сталцу пераносць у Нагародак цяпер Навагрудак. н наогул мкнуся падмацаваць сябе слам рускага насельнцтва. У Полацку к гэтаму часу спынлася мясцовая дынастыя на полацкм стале мы жо бачым пляменнка Мндога Тацвла.Мндогу было цяжка справцца з галцкм князям, якя нават стварыл супраць Мндога моцную каалцыю, абяднашы з сабой Лвонск ордэн падняшы супраць Мндога Тацвла.

Тады Мндог увайшо у зносны з Лвонскм магстрам, прыня хрышчэнне нават бы каранаваны папскм прадстанком як кароль лтоск. Галцыйская каалцыя разблася. Акрамя таго, н увайшо у сувязь з галцкм князям пры пасрэднцтве свайго сына Войшалка. Апошн бы князем у Слонме Вакавыску. Дзякуючы плыву Войшалка, адбыся мр з галцкм князям. Сам Войшалк, хрышчаны паводле правасланага абраду, пайшо у манастыр.Такм чынам, Мндог у моцнай ступен апрася на падтрымку ордэна. н нават падарава ордэну частку свах зямель, у тым лку Жмудзь. хоць жмудзны не пусцл да сябе рыцара.

Зяленне немца на лтоскх землях стала выклкаць незадавальненне. Пачался пастанн, на чале якх ста Мндог, ператварышыся зно у дбайнага язычнка. Аднак узвышэнне палтыка Мндога выклкал супраць яго змову яго ж родзча. У 1263 г. ен бы забты разам з двума свам сынам князям Транятай Домантам. Пасля смерц Мндога пачался смуты асяроддз яго родзча заемнае х зншчэнне.Сын Мндога Войшалк, якога падтрымлвал рускя гарады, княжы некаторы час жорстка расправся з ворагам бацьк, але потым зно пайшо у манастыр.

Княжанне Мндога заклала асновы дзяржавы, складзенай з Лтвы суседнх рускх абласцей. Палтыка Мндога жо намячала шлях наступнай палтык лтоскай дынасты. Мндог вагася выбары памж крыжакам каталцтвам з х заходняй культурай памж рускм абласцям з х усходняй культурай.Нешматлкае лтоскае племя, прычым мала культурнае, у гэтым выбары значэння ае мела. У канчатковым вынку Мндог, не бз уплыву свайго сына Войшалка, на першы план вылучы сувяз з беларускм землям, гэта вызначыла далейшую палтыку наступных княз. 3. I Альгерд. Княжанне такх выдатных асоб, як Гедзмн памр у 1341. Альгерд памр у 1377, блскуча выканала задачу, пасталеную Мндогам.

Яны канчаткова абяднал пад свай уладай усе лтоскя плямены, змацавал з новай дзяржавай Жмудзь, нарэшце, пашырыл сваю ладу на се заходнярускя земл. Полацк з 1307 г. канчаткова перайшо ва ладу папярэднка Гедзмна Вценя некаторы час тут яшчэ сядзел падручныя княз якасц правцеля апошнм бы князь Андрэй, старэйшы сын Альгерда, як удзельнча у Кулкоскай бтве. Мнскя княз перайшл ва ладу Лтвы першыя гады 14 ст. прыблзна той самы час упала самастойнае значэнне турава-пнскх княства.

Альгерд ажанся яшчэ пры жыцц свайго бацьк Гедзмна з адзнай дачкой апошняга вцебскага князя Яраслава Васлевча такм шляхам атрыма права на гэта княства.Альгерд умацава свой уплы Смаленску. хоць канчатковае падпарадкаванне апошняга належыць ужо Втату. Княствы, якя был па-за межам гэтай тэрыторы, г. зн. Валынь, Ке Чарнгава-Северскя земл, таксама падпарадковался далучался да Лтоска-Рускай дзяржавы пры Альгердзе.

Альгерд Гедзмн зяляюцца сапрадным заснавальнкам Лтоска-Рускай дзяржавы. Яны паклал пачатак той сувяз, якая стала абядноваць Лтву беларускя вобласц. Далучэнне беларускх зямель не было прымусовым. Гэта было далучэнне са згоды насельнцтва з прычыны вдавочнай палтычнай выгады такога саюзу.Гедзмн здаецца, першы ста называць сябе князем не тольк лтоскм, але рускм нават сталцу з лтоскх Трока перанс у новапабудаваны горад на беларускай тэрыторы Вльню. Ужо Гедзмн старася надаць трывалую спайку новай дзяржаве. н мкнуся да развцця прамысловасц гандлю.

Альгерд у свай дзейнасц апрася галоным чынам на руск элемент, рускя земл занял ва радавай сстэме Лтоска-Рускай дзяржавы дамнуючае становшча.Кал Лтва падпарадкавала сабе беларускя княствы, то на яе баку была ваенная сла. Але лтоцы суседня беларускя княствы был добра знамыя адзн з адным у вынку папярэднх зносн.

Адносны гэтыя был больш мрнага характару, чым варожага. Таму рускае насельнцтва ахвотна падпарадковалася ладзе лтоскх княз, якя брал пад сваю ахову ад моцных суседзя спынял мжусобную барацьбу.Да таго ж у абедзвюх заходнярускх землях руск княжацк род спынся Полацкая зямля, ншыя ж Турава-Пнская вобласць, северскя княствы так раздраблся, што ладальныя княз ператварылся простых вотчыннка, памешчыка княствы х страцл характар дзяржавы, ператварылся мантк, часам вельм дробныя. У вынку лтоцы зявлся не як заванк, а як элемент, што нос пэны трывалы правапарадак у народнае жыцц. Само абяднанне Лтвы Рус зялялася вынкам не заваявання, але добраахвотнага падпарадкавання беларускх абласцей Лтве. Лтоскя княз не носл нчога новага жыцц рускх абласцей.

Сярод агромнстай большасц лтоскх язычнка было жо нямала правасланых.Рэлгйная цярпмасць была асновай палтык лтоскх княз. Малакультурныя лтоцы хутка падпарадкавался беларускаму плыву.

Наглядным доказам таму служыць ужыванне беларускай мовы дзяржаных актах таго часу. 3 гэтага факта ясна, што беларуская мова была той час мовай вышэйшых класа у самой Лтве. Сапрады, нават вялкя княз не тольк был псьменныя на гэтай мове, але карыстался й у дамашнм ужытку.Удзельныя княз Гедзмнавчы, якя атрымал дзелы рускх абласцях, прымал праваслае, жанлся з рускм многя з лтоскх княз был гарачым прыхльнкам правасланай веры. Нават сярод вялкх княз праваслае пачало зацвярджацца Альгерд прыня яго двойчы бы жанаты з рускм князнам вцебскай Марыяй цвярской Юлянай, Втат, цесць вялкага князя маскоскага, таксама бы правасланым да пераходу каталцтва сцвярджаюць, што зацяты потым праваднк каталцызму Ягайла маладосц вызнава тую ж веру ме у хрышчэнн мя Якава. 4. Велкаквяжанне Втата. ншае становшча склалася, кал велкакняжацк прастол заня сын Альгерда Ягайла. н бы сынам цвярской князны Юляны , вдаць, у маладосц вызнава праваслае.

Аднак з прычыны часткова самалюбства, часткова галтычных меркавання Ягайла прыня прапанову польскх пано ажанцца з польскай каралевай Ядвгай скласц на сябе карону Пяста. Паляк, аднак, ставл вельм важныя мовы прыняцце Ягайлам каталцтва хрышчэнне паводле каталцкага абраду сх ягайлавых падданых.

Ягайла хрысцся, хрысц язычнцкую Лтву Жмудзь. За Ягайлам пайшл след шматлкя княз Гедзмнавчы, многя з якх пры гэтым здрадзл праваслаю. Пра вядзенне каталцызму рускх абласцях не магло сц размовы.Але з пранкненнем каталцызму для правасланай рэлг знкла сурзная небяспека. За рэлгйным пытаннем само сабой пастала пытанне аб пераважным значэнн польскай нацыянальнасц.

Нарэшце, акт ун з Польшчай 1386 г. пагража небяспекай самому самастойнаму снаванню Лтоска-Рускай дзяржавы.Аднак Ягайла сустрэ рашучы адпор свайго дваюраднага брата Втата. Бацька Ягайлы бы вялкм князем Лтвы Рус. Але суправцелем яго бы малодшы брат Кейстут.Браты жыл вельм дружна падзялл памж сабой краванне такм чынам, што Альгерд крава рускм абласцям, а Кейстут, перакананы язычнк, крава лтоскм землям, дзе ен карыстася павагай.

Пасля смерц Альгерда пачася каротк перыяд сувравцельства Ягайлы Кейстута. Але пляменнк не мог прымрыцца з суправцельствам уплывовага Кейстута. Пачалася барацьба, у якой састарэлы Кейстут бы пазбалены жыцця Ягайлам.Месца Кейстута заня яго сын Втат. Але памж дваюрадным братам пачалася шматгадовая барацьба пакуль, нарэшце, Втат не прымус Ягайлу прызнаць сябе вялкм князем лтоскм 1395 прынс прысягу Ягайлу, як каралю польскаму.

Такм чынам. з фармальнага боку Лтоска-Руская дзяржава апынулася васальнай залежнасц ад Польшчы. Зрэшты, гэта васальная залежнасць была хуткм часе 1401 г. замейена актам ун памж Лтвой Польшчай. Велкакняжанне Втата найважнейшы перыяд у стварэнн Лтоска-Рускай дзяржавы. Вялк князь вызначася глыбокм дзяржаным розумам, незвычайнай энергяй ме паставць сваю палтыку адноснах абласцей так, што карыстася шырокай папулярнасцю сярод насельнцтва.Гэта бы выдатны арганзатар дзяржавы, якая зно складвалася, валода пры гэтым годнасцю мудрара храбрага палкаводца.

Аснонай мэтай яго палтык было стварэнне самастойнай Лтоска-Рускай дзяржавы прымрэнне дзвюх пануючых у й нацыянальнасцей. Яго дзейнасць пакнула насельнцтва так глыбок след, што наступны перыяд усе распараджэнн пастановы Втата карыстался высокм атарытэтам. Втат перш за с мкнуся замацаваць дзяржаву, якая складалася з разнародных частак.Так, н выдаляе княз з удзела нават там, дзе яны адыгрывал ролю намеснка вялкага князя, перадае краванне гэтых землях мясцоваму вечу,замацоваючы свае распараджэнн выдачай асобых дарчых грамат, якя зялялся мясцовым хартыям.

Так, пры м канчаткова был выдалены дзельныя княз з зямель Полацкай Вцебскай. На тых жа падставах н далучы да Лтоска-Рускай дзяржавы Смаленскую зямлю. Гэтыя станыя граматы Втата потым пацвярджался яго пераемнкам арыгналы да нас не дайшл складал да пачатку 16 ст. асноныя канстытуцыйныя законы дзяржавы.Удзельныя княз был часткова пазбалены свах стало, часткова атрымал княствы, якя не мел палтычнага значэння, як, напр у Северскай зямл. Пацвярджэнне спрадвечных право насельнцтва, высокая павага да беларускай нацыянальнасц, адсутнасць рэлгйных ганення нават мкненне зняць прэстыж правасланай царквы зацвярджэннем асобнага ад Масквы мтрапалта Кеве м бы вядомы свай вучонасцю Грыгорый Цамблак усе гэтыя мовы вышэйшай ступен спрыял згуртаванню юнай дзяржавы зрабл палтыку Втата нацыянальнай папулярнай.

У знешняй палтыцы Втат канчаткова вызвал Лтву Русь ад ворага, якя насовался на х. Гэта была складаная цяжкая праца, якая вянчалася доспехам.

Пруск ордэн не задаволся прыняццем Лтвой хрысцянства , забышыся пра асцоную задачу свай барацьбы хрысцянскай пропаведз, рыхтавася да грозных падзей.Втат злучыся з Ягайлам, таму што гэта была агульная справа, разб рыцара пры Грунвальдзе. або Танебергу 1410 г Паражэнне было настольк моцнае, што ордэн распася. Вялкае княства Лтоскае не ведала татарскага ладарнцтва той ступен, у якой яго зведала Русь усходняя.

Але татары гаспадарыл паднвай Рус был слай, з якой трэба было лчыцца. Втат спачатку давол мела в палтыку з татарам, але паражэнне, якое н пацярпе пры Ворскле, паклала канец яго памкненням на паднвы сход. Але становшча арды было не такое, каб нацскаць на паднвую Русь. Таму татары фактычна пакнул свае набег на паднвыя межы дзяржавы. На сходзе, у зноснах з Масквой, Втат рассуну межы дзяржавы нават некаторы чае трыма у сферы свайго плыву Вялк Ногарад.Цяжэй было Втату станавць свае адносны Польшчы з прычыны тэндэнцы польскай дыпламаты разглядаць Лтву як дзяржаву, злучаную з Польшчай.

Дзейнасць польскай дыпламаты была настольк агрэснай, што, скарысташы паражэнне на Ворскле, яна падштурхнула Втата заключыць у 1401 г. акт ун з Польшчай. Прада, гэты акт бы аслаблены Гарадзельскм прывлеем 1413 г. Але адносны Польшчы наводзл Втата на думку аб канчатковым аддзяленн Лтвы ад гэтай дзяржавы.Втат ус жыцц выношва гэту мару, пакдаючы яе ажыццяленне да найбольш зручната часу. Так, ужо 1398 г. ен заключае з Лвонскм ордэнам у Салнскм замку пагадненне, паводле якога Лтва павнна стаць самастойнай дзяржавай, не звязанай з Польшчай н форме васальнага падначалення, н форме ун. Гэта дэя была папулярнай.

Усялякага роду настойванн з боку Польшчы Втат перадава на суд падданых.Так, кал каралева Ядвга, незадаволеная зместам мрнага трактата Втата з лвонскм рыцарам, напомнла яму пра яго васальнае падданства Польшчы, то Втат склка сойм у Вльн атрыма ад прысутных аднагалосны адказ Мы не падданыя Польшчы, мы засды был вольныя нашы продк нкол не плацл данны палякам мы не будзем плацць застанмся назажды пры свах вольнасцях.

Але Втат, заняты мацаваннем дзяржавы, адкладва канчатковае вырашэнне пытання аб разрыве з Польшчай.Гэту дзейнасць н распача у канцы свайго вялкага княжання. н бы бяздзетны, мж тым у Ягайлы был сыны. А паводле Гарадзельскага прывлея, Лтоска-Руская дзяржава, у выпадку смерц Втата бяздзетным, павнна была пераходзць да Ягайлы , наадварот, Польшча павнна пераходзць Втату выпадку смерц.

Ягайлы бяздзетным. Але абодва был тады жо вельм паважаным старцам, будучыня для Втата была яснай. Втат у 1427 г. знмае пытанне пра законнасць нараджэння сыно Ягайлы, але гэта далкатная справа была адхлена палякам. Тады Втат уступае больш цесныя зносны з мператарам Сгзмундам атрымлвае ад яго абяцанне прыслаць Втату каралеск вянец, што азначала б акт понай самастойнасц.Назначаны бы зезд у Луцку на Валын 1429 г куды Втат зявся суправаджэнн блскучай свты. Сюды прыбы германск мператар Сгзмунд.

Кал тут зайшла гаворка аб прызнанн Втата каралм, то польскя дыпламаты пачал моцную барацьбу. У рэшце рэшт яны выехал з Луцка, за м збег адтуль Ягайла. Паляк звярнулся нават да папы, як ста на х бок звярнуся да Втата з адпаведным угаворам. Пытанне пра карону абмярковалася на працягу многх месяца, верасн 1430 г. Вльн бы прызначаны акт каранавання Втата. Сгзмунд адправ яму карону, але паляк вырашыл яе перахапць.Пасольства Сгзмунда не асмеллася пры такх акалчнасцях прабрацца Лтву вярнулася назад.

Шыконы зезд, прызначаны для каранавання, на якм прысутачал Ягайла, вялк князь маскоск нават маскоск мтрапалт Фоцй, пача паступова разязджацца. Састарэлы Втат бы надзвычай засмучаны, захварэ памр у кастрычнку таго самага года прысутнасц Ягайлы нш. ганаровых гасцей, якя яшчэ застался.Так скончылася спроба каранацы Втата. Втат мкнуся стварыць самастойную Лтоска-Рускую дзяржаву, апраючыся пры гэтым на рускя вобласц стварышы для апошнх, як мы бачыл, такя мовы, якя прыцягвал да яго рускае насельнцтва, нягледзячы на тое, што н здрадз праваслаю перайшо у каталцтва. ншае становшча склалася пасля смерц Втата, кал Ягайла апынуся распарадчыкам лса дзяржавы.

Ягайла бы вядомы як прапаведнк каталцызму. Сын рускай князны, н, аднак, не карыстася папулярнасцю рускх абласцях ба там мала вядомы. 5. Барацьба пасля смерц Втата. Пасля смерц Втата 1430 г. кароль Ягайла прызначы яго пераемнкам малодшага з Альгердавча Свдрыгайлу.Гэты князь бы вядомы свай шматгадовай барацьбой з вял. кн. Втатам.

Кал яшчэ 1392 г. Вцебск дзел перайшо ва ладанне вялкага князя Втата да гэтага часу Вцебск знаходзся пажыццвым валоданн жонк Альгерда Ульяны Втат прызначы свайго пляменнка Фдара Васну, Свдрыгайла раптона зявся Вцебску, заб Ф.Васну пакняжыся тут. Вцябляне аказал вельм энергчную падтрымку свайму новаму князю, але с ж ен не мог утрымацца, бы выгнаны Втатам павнен бы уцячы з Вцебска.Пасля догага бадзяння Свдрыгайла памрыся з Втатам атрыма ад яго дзел Северскую зямлю.

Але адтуль з прычыны знкшай нязгоды зно уцк пасля 1403 г хоць пазней з 1410 г. зно зявся на Севершчыне валода ю да смерц Втата. Прызнаючы пераемнкам вялкага князя Втата такога партага яго антаганста, Ягайла, вдаць, ме на вазе, што новы вялк князь будзе прытрымлвацца ншай палтычнай праграмы не будзе карыстаода падтрымкай тых элемента, якя так высока знял ладу Втата. Вдаць, Ягайла прызначэннем вялкм князем Свдрыгайлы хаце выправць тое, што было страчана палякам пры яго папярэднку.

Втат, сын Кейстута, апрася галоным чынам на цэнтральную частку дзяржавы уласна Лтву Жмудзь. Тут ведал яго, бацьку Кейстута, тут падтрымлвал яго сына. Свдрыгайла, ускранны князь, бы добра вядомы Вцебску, на Севершчыне, Валын Падолл, але зусм невядомы лтоцам. Такм чынам, новы князь павнен бы апрацца хоць на шматлк, але малазгуртаваны скранны элемнт.Аднак усе гэтыя разлк Ягайлы яго польскх дарадчыка аказался непрадбачлвым. Перш за с на самога Свдрыгайлу цяжка было паспадзявацца.

Гэта бы чалавек вельм здольны да кпучай дзейнасц. але маланастойлвы моцнай ступен адданы пянству. У былога дзельнага князя, што дала знма пастанн многх абласцей, не хапала мення палкаводца, як б в вялкае войска. Але за гэтым асабстым якасцям, магчыма, невядомым Ягайлу, стаял прычыны, вдаць, зусм нечаканыя для паляка. Свдрыгайла бы сапрады вельм папулярны сярод беларускага насельнцтва.Мж тым беларускя вобласц, асаблва найбольш знатныя элементы х насельнцтва, мел шмат прычын для незадаволенасц снуючым становшчам рэчау.

Перш за с была зусм яснай небяспека, што пагражала рускай народнасц вызнаваемвй ю рэлг ад насовашя паланзму каталцызму. Потым арыстакратычныя элементы, якя пераважал рускх абласцях, удзельныя княз баяры был прыхльнкам понай самастойнасц дзяржавы. Свдрыгайла аказася вельм непрыдатным вялкм князем у адноснах да паляка Ягайлы.Адначасова з прызначэннем яго вялкм князем польскя гарнзоны занял Падольскую зямлю паляк запатрабавал ступк Валын. Пры першым паведамленн пра заняцце палякам Камянца Свдрыгайла прыйшо у лютасць, арыштава караля Ягайлу, як знаходзся Вльн адпусц яго тольк тады, кал был аддадзены распараджэнн пра вяртанне Падолля.

Гэты рэзк чынак паказа роным чынам настойлвасць бестактонасць новага вялкага князя для паляка стала ясным, што ад яго нельга чакаць някх уступак.Свдрыгайла неадкладна сабра вялкае войска, якое блшчэла шлемам многх удзельных княз. адправся на Валынь прымус Ягайлу зняць аблогу Луцка. Усм гэтым Свдрыгайла моцна раздражня паляка . акрамя таго, свай унутранай палтыкай ен узбройва супраць сябе значную частку лтоца.

Сярод апошнх знайшлся змошчык, якя на чале з князем Сямнам Гальшанскм братам Втата дзельным князем старадубскм Жыгмонтам Кейстутавчам напал горадзе Ашмяны на Свдрыгайлу, захапл палон яго сямю абвясцл ад мя Ягайлы вялкм князем лтоскм Жыгмонта Кейстутавча. Ус гэта было зроблена з дапамогай па казцы паляка.Свдрыгайла паспе схавацца Полацку. 3 гэтага моманту 1432 г. на працягу двух гадо Лтоска-Руская дзяржава знаходзлася мжусобнай барацьбе.

Рускя дзельныя княз буйное баярства стал на бок Свдрыгайлы. Жмудзь Падляшша пераважна з дробным служылым людам узнялся за Жыгмонта. Хоць ва баку Свдрыгайлы была значная колькасная перавага, але н раб ваенныя памылк таму прайграва бтву за бтвай, пакуль, нарэшце, бтва пад Влькамрам не дала працнку такой пераваг, што Полацк. Вцебск Смаленск прызнал Жыгмонта, а Свдрыгайла цк у Ке тут замацавася Кескай Валынскай абласцях.На самай справе гэтай бтве Свдрыгайла яго прыхльнк пацярпел страшнае паражэнне.

Было забта 13 рускх княз каля 40 тыс. вона. У палон трапл 42 княз, 1500 баяр нямецкх барона, якя прыйшл з лвонскм магстрам давамагаць Свдрыгайлу. Стварылася давол няпэнае становшча, якое снавала да 1440 г кал Вльн бы зно зроблены дзяржаны пераварот схлалася змова на чале з валынскм князям Чартарыжскм, вынкам якой была смерць Жыгмонта.Акалчнасць гэту выкарыстала лтоская партыя абвясцла вялкм князем малодшага брата польскага караля Уладзслава II Ягайлы Казмра. 3 прычыны малалецтва апошняга ад яго мя.ста краваць лтоск князь Ян Гаштольд 6. Абядначая палтыка Казмра Ягайлавча.

Так усталявася трывалы дзяржаны парадак у Лтоска-Рускай дзяржаве. Пасля асвятлення знешняга боку гэтага смутнага перыяду гсторы дзяржавы для нашай мэты важна звярнуць увагу на нутраны бок тых жа падзей. Вышэй было сказана, што Свдрыгайлу падтрымлвал пераважна рускя вобласц.У х был свае нацыянальна-палтычныя мэты данным выпадку. Але гэтай барацьбе выллся вонк не тольк цесна звязаныя з рэлгйным нацыянальныя адрозненн, якя снавал дзяржаве, але адрозненн на глебе сацыяльна-эканамчнай.

У войсках Свдрыгайлы был не тольк рускя, але галоным чыйам рускя дзельныя служылыя княз, а таксама буйное баярства, якх было шмат у рускх абласцях.Гэта баярства здавн засядала радзе, т. зн. думе дзельных князе , прывыкла краваць абласцям пры свах князях. Побач з рускм князям баярам радах свдрыгайлавай арм выступала буйное радавтае лтоскае баярства.

Прычына, што абядновала арыстакратычныя элементы абедзвюх народнасцей, заключалася палтыцы Жыгмонта Кейстутавча. Апошн засво сабе палтыку Втата, але ста праводзць яе больш рэзка далей. Втат змагася з удзельным князям, акружаючы сябе амаль выключна чыста лтбскм элементам. Але жо пры м рада зямянства папонлася ваборам з асяроддзя нжэйшых класа насельнцтва. Жыгмонт Кейстутавч пайшо далей у тым жа крунку.Старажытны летапсец расказвае, што Жыгмонт вылучася крайняй жорсткасцю адноснах да сяго шляхецтва, князе баярства сх зямель як рускх, так лтоскх, пгго Жыгмонт нават задумва зншчыць усх высакародных, пралць х кро на х месца падвяць род халопск. г. зн. сялянск.

Вось тая прычына, якая зяднала арыстакратычныя элементы разнародных абласцей. Свдрыгайла не здоле адстаяць нтарэсы знац. Вось таму арыстакратычныя элементы,што вайшл змову супраць Жыгмонта забл яго, не звярнулся цяпер да Свдрыгайлы, а спынлся на новым кандыдаце Казмру Ягайлавчу.Яго выбранне мацовала плы арыстакраты пераважна лтоскага паходжання.

Абставны, што суправаджал звядзевне на прастол Казмра, з вялкай слай адлюстровал сацыяльную барацьбу. У Смаленску чорныя людз, г. зн. вжэйшы клас, пастал супраць княжацкага намеснка Андрэя Саковча, прагнал яго пазбвал многх баяр узнялася супраць новага гаспадара дэмакратычная Жмудзь узнялося Падляшша, якое выказалася за сына Жыгмонта Мхала. Новы рад ва сх гэтых выпадках дзейнча вельм тактона н пайшо на кампрамсы.Казмр пацвердз абласцям устаныя земскя граматы, дадзеныя яшчэ Втатам, чым задавол як знакамтае паспольства гарадо так нжэйшыя х элементы.

Становшча дзельных княз на першым часе не было парушана, нават некаторым был вернуты дзлы, адабраныя Жыгмонтам напр князю Алельку Уладзмравчу вернуты яго Кеск дзел. У рэлгйных адноснах новы рад бы абыякавы. Гэтыя дзеянн рада сведчыл пра яго мкненне трымаць данну з яе дэцэнтралзацыяй.Але за гэтым першым крокам рад выяв мкненне пайсц насустрач новым патрабаванням жыцця, якя нараджался.

Апошня выялялся тым сэнсе, шго замест былой абласной раздробленасц перавагу набырал цэнтралзатарскя элементы. Барацьба памж Свдрыгайлам Жыгмонтам паказала, штр княжацкя баярскя элементы розных абласцей могуць згуртавацца так, як дэмакратычныя элементы на месцы баярства або дробнага зямянства Полацкай, Смаленскай, Валынскай нш. абласцей выступала баярства або зямянства лтоска - рускае.Урад Казмра. як накровася лтоцам з абядначым памкннням, вельм добра разуме значэнне для дзяржавы гэтых абядначых элемента зраб важныя крок адпаведным крунку. Так, у 1457 г. Казмрам была выдадзена дарчая грамата дваранству.

У адрозненне ад грамат пачатку 15 ст. гэтая грамата замацавала пэныя правы за шляхецтвам усй дзяржавы без адрознення абласцей, рэлг нацыянальнасц правы, пацверджаныя граматай, датычыл прадстанко духавенства. княз, зямян нават мяшчан. Гэты дзяржаны акт такм чынам разуме знма шляхецтва.Такм чынам, урад Казмра. пачашы з кампрамсу, перайшо потым да абядначай палтык. Гэта палтыка непазбежна прынжала дзельных княз буйное баярства звышала прававых адноснах радавое шляхецгва.

Усм гэтым разбурася як удзелыы лад, так вечавая самабытнасць абласцей.Казмр нават зраб спробу актынай барацьбы з удзелам, зншчы у 1471 г. Кескае княства, адабранае м у слуцкага князя Сямна Алелькавча, пасла туды свайго намеснкаГэты акт бы сустрэты асяроддз рускай арыстакраты варожа, у сувяз з чым узнкла змова супраць гаспадара, якая склалася 1482 г. мела на мэце пасадзць на прастол Мхала Алелькавча Слуцкага.

Змошчык паплацлся свам галовам. Але сам факт змовы цкавы як адна з пры чын арыстакратычнай рэакцы на нацыянадьнай аснове Нядалая змова выражала сабою мкненне князй. мкненн гэтыя гатовы был понай меры быць ажыодленым з пе раменай вялкага князя, каб прадаставць уплы менавта гэтаму элементу. 7. Рускя княз мяцеж Глнскага.Кал памр Казмр, групы княз Алелькавча, Гальшанскх, Мсцсласкх нш. на чале з кяязем Мхалам Львовчам Глнскм выбрал на прастол другога сына Казмра Аляксандра.

У Польшчы ж было вырашана выбраць старэйшага яго брата Альбрэхта. Прыхльнк Польшчы павнны был мачаць на выбарах, таму што многя з вяльможных выбаршчыка зявлся з кантынгентам войск у некальк соцень чалавек 1492 г Тэндэнцы арыстакраты, што выбрала Аляксандра. вынкаюць з той канстытуцыйнай харты, якую выда гэты вялк князь. Гэта канстытуцыя, гарантуючы мантк мамасныя правы шляхце, давала радавтаму сенату вельм важныя правы па краванн дзяржавай.Крунак палтык новага гасудара характарызуецца моцным уплывам такой выдатнай асобы, як князь Мхал Глнск. Гэта бы адзн з самых адукаваных людзй той эпох. Маладосць сваю н прав за мяжой, спачатку занятках навукай, а потым ваеннай службе мператара Максмляна, у саксонскага герцага Альбрэхта, пабыва, акрамя Герман, у спан тал.Адукаванасць спалучалася м з даравтасцю блскучым ваенным талентам.

М.Глнск, заняшы вдны пост маршалка дворнага карыстаючыся асабстай дружбай гасудара, старася надаць уплывовае становшча рускай парты. н ствары перавагу рускай арыстакраты, але для дзельных княз яго рэжым бы вельм цяжкм некаторыя княз цякл Маскву.

Паляк зводзл абвнавачанн на Глнскага мкненн дамагчыся для сябе чыста асабстых мэт у жаданн аднавць для сябе самастойнае Кескае княства. Прадзвасць гэтых слуха цяжка праверыць. Але, вдаць, Глнск задума дзяржаны пераварот, накраваны супраць лтоскх вяльмож.У 1506 г. абставны для Глнскага моцна змянлся вялк князь Аляксандр памр, яго месца заня малодшы яго брат Жыгмонт, падтрыманы чыста лтоскай партыяй.

Становшча Глнскага пахснулася, некаторыя з яго прыхльнка был пазбалены пасад. Тады Глнск вайшо у зносны з маскоскм вялкм князем Васлм ванавчам зня са свам прыхльнкам пастанне. Пастанне пачалося на Прыпяц, дзе Глнскага был буйныя маентк спачатку н напа на вобласц князя слуцкага капыльскага нашчадк кескага Алелькавча, потым на гарады Тура Мазыр. Аблога Мнска была для Глнскага нядалай.Са зяленнем на дапамогу Глнскаму маскоскх войск гэта пастанне перакнулася да Оршы зллося з агульным аперацыям маскоскх ваявод.

Бы цэлы шэраг прычын нядачы, што спасцгла пастанне Глнскага, як у блзарукай асцярожнасц маскоскай палтык, так дзеяннях Глнскага.Але нельга не заважыць, што галоныя прычыны нядачы заключался вельм аптымстычных разлках Глнскага. неспачуванн шматлкага зямянства, часткова рэштка удзельных княз. Асаблва холадна бы прыняты Глнск цэнтральных частках дзяржавы, у той час як у Кескай Рус спачуванне яго дэям было намнога большае Пастанне Глнскага было паднята нтарэсах рускай дзяржанасц, народнасц культуры. Гэта бы апошн акорд нацыянальнай барацьбы дзяржаве, запознены водгук пытання, якя хвалявал грамадства на стагоддзе раней.

Да пачатку 16 ст. вастрыня нацыянальнага, рэлгннага сацыяльнага пытання у значнай ступен згладзлася. Удзельныя княз был зломлены х было вельм мала яны был матэрыяльна заняпалыя з прычыны памяншэння вотчын за крамолы або вынку сямейых падзела.Яны, вдаць, не вельм давярал нашчадку татарскага выхадца М.Глнскаму, да таго часу нарасло шматлкае зямянства, задаволенае свам палтычным поспехам.