Янка Купала

Леннск ран Г.Брэста Аб творчасц Я.Купалы Выканала вучанца 10A класа Мнгновч Вольга Втальена СШ 5 2002г. ЗМЕСТ 1. Бяграфя Янк Купалы 2. Паслякастрычнецк перыяд 3. Жыцце творчасць народнага паэта.4. Лтаратура1.Бяграфя Сапраднае мя Янк Купалы- ван Дамнкавч Луцэвч. н паходз з вядомага яшчэ ХV ст. шляхецкага роду Луцэвчай, як жы у засценку Лазарашчына.Вядома, што з гэтага роду выходзл добрыя абаронцы-вайскоцы Вялкага княства Лтоскага.

Гэта прозвшча сустракаецца спсе дзельнка польскага антыцарскага пашстання 1831г. Паступова род Луцэвча збядне, дзед Янк не змог даказаць сва права на землю судах. Луцэвчы ператварылся беззямельных сялян вымушаны был пастаянна шукаць прытулак. Бацька будучага паэта Дамнк Ануфрыевч наймася да пано-фальваркаца на Мншчыне. Пабрашыся з Бянгнай вананай Валасевч, н перабрася фальварк Вязынка да свах брато, таксама арандатара. 25 чэрвиня 1882г. у ДаминикаБянигны нарадзилася першае дзиця хлопчык, якого назвал Ясем, ванам.

Магчыма, бацьк дал такое мя, што прыйшо хлопчык на свет падчас наронага свята Купалля. Лтаратурнае мя Купала н выбера сабе праз многа гадо сам, свядома, кал дазнаецца, што купальскя легенды беларуса прасякнуты народнай марай аб свабодзе, без якой няма шчасця. Шукаць кветку шчасця для сябе свайго народа, адкрываць свету сябе люд свой Пэна, так дума малады паэт Луцэвч, беручы гэты пседанм. Пройдзе нейк час пасля нараджэння Яся, скончыцца тэрмн арэнды, Луцэвчы вымушаны будуць пакнуць чужую землю.

Цяжк, гаротны лс арандатара будзе кдац х з аднаго месца на другое. Патара года Луцэвчы жыл Мнску, дзе Дамнк ванавч служы рамзнкам, але 1891г. сям я зно едзе на вску, знаходзць арэнду фальварку Прудзшча Бяларуцкай вобласц Мнскага павета, затым- у Селшчы Барысаскага павета, дзе сям я пражыла нязвыкла дога, каля дзевяц гадо. Ус дзяцнства юнацтва будучага паэта прайшло на калсах ц пераязджал, ц збрался пераязджаць. Ясь ме уражлвую душу. Ус бачанае чутае адкладвалася памяц, было першым вопытам пазнаннем жыцця. Хлопчык з маленства навучыся пранклва глязець на мнагастайны свет на прыроду, на вску яе цягавтых працанко.

Акрамя Яся сям было шасцра дзяцей. Старэйшысын рос у працы. На цяжкм лсе свай сям будучы паэт з маленства спазна суровы лс простых людзей, востра адчу сацыяльную нацыянальную несправедлвасць да беларускага працонага люду. Вандронае жыцц сям было прычынай таго, што вучыцца Ясь мог тольк урыкам, час ад часу. Грамаце-спачатку польскай вучыся вандроного дарэктара, па-руску вывучася чытаць па календары.

Польска-рускае двухмое на Беларус той час не было выпадковым, бо па-беларуску тады не вучыл. У сям будучага нацыянальнага паэта заховался шляхетныя традыцы лчылася абавязковым навучыць дзяцей польскай мове. Беларусы каталцкага веравызнання Луцэвчы размалял па-беларуску, па-польску. Польскай мовай карыстался, кал прымал паважаных гасцей, звяртался да пана ц маллся касцле. Па-беларуску размалял у сям, з суседзям, у штодзнных зноснах.

Адн год па-руску Янка вучыся Сеннцкм двухкласным народным вучылшчы настанцы Алмпяды Васльены Сонцавай. У сталыя годы Купала з вялкай удзячнасцю згадва, як настанца пасадзла навчка на першай парце каля свайго стала. Яна заважыла жывы розум хлопчыка, што важлва глядзе на дошку, лав кожнае слова. Але хутка бацьк зно пераязджал Спадзеючыся с ж вывучыць сына, бацька адда яго на хутар Мачаны да сваяко, якя жыл побач з дырэктарам Мнскага рэальнага вучылшча Самойлам.

Было дамолена, што сын Самойлы Уладзмр падрыхтуе Янку да паступлення вучылшча. Але з гэтага нчого не выйшла, бацьк знкла жаданне вучыць сына, тым больш, што н патрэбны бы на гаспадарцы. Потым, кал жыл Селшчы, Янка настая бацьк с ж даволл яму закончыць Бяларуцкае народнае вучылшча1898. У гэтай навучальнай установе асаблвая вага надавалася выхаванню рэлгйнай паслухмянасц, шанавання велчы цара, пераважала выкладанне рускай стараславнскай мо. Улады мкнулся канчаткова зручфкаваць беларуск край выхаваць адданых служак самадзяржаю з тутэйшага люду. Аднак сярод дабранадзейных настанка беларуцкага вучылшча был такя, якя намагался вывесц з цемры невуцтва халопскай пакорлвасц абяздолены народ.

Перадавым чалавекам свайго часу бы дырэктар вучылшча Турчыновч М.Ф асаблвым уплывам чкога знаходзся старанны удумлвы Ясь Луцэвч. Вольны ад занятка час н аддава чытанню мастацкай лтаратуры. За адзн год 16-гадовы юнак паспяхова закончы двухкласнае вучылшча, аднак перспектыва была адначытаць сумную кнгу памешчыцкага поля псаць смутную аповесць свайго гора сахой да касою.

Няпростым бы шлях юнага Купалы да веда. Хоць магчымасць атрымаць глыбокую, сстэмную адукацыю не было, аднак у душы жыла неадольная прага пазнання. Адзнае, што заставалася кнг, юнак усй душой цягнуся да х. Днм працава на гаспадарцы, а ноччу чыта перачытва ус, што пападалася пад руку. Кнг, самаадукацыя жывл душу, хоць, вядома, для книг у сына арандатара было мала часу, даводзлася мрыцца з патрабаванням бацк працаваць ад цямна да цямна.

У глухх кутках, куды кда лс сям ю Луцэвча, цяжка было найсц добрую кнжку ц сустрэць адукаванага чалавека, як б пара, што чытаць. Але Селшчы Купалу пашанцавала, бо суседнм мантку Бясяды жы уладальнк багатай бблятэк-пастанец 1863 года З. Чаховч. н адбы 12 гадо катарг Сбры цяпер жы на палегальным становшчы. Былы паплечнк К. Калноскага амаль н з км не сустракася, але нечакана зблзся з такм жа, як сам у маладосц, рамантыкам летусценнкам юнаком Луцэвчам, ра яму кнг для чытання.

Былы пастанец будучы паэт гутарыл шмат об чым, але найбольш- пра пастанне 1863г пра бяспранае становшча беларускага народа, марыл аб яго сацыяльным нацыянальным вызваленн. Акрамя кнг паэз, якой Янка жо тады захапляся найбольш, з бблятэк Чаховчы н бра кнг па гсторы, нелегальную лтаратуру, прасякнутую нянавсцю да царызму любою да свабоды незалежнасц. Бблятэка Чаховча знамства з гэтым абаронцам народнай воль аказал важны плы на фармраванне асобы будучага паэта, дал Янку моцны штуршок для равцця нацыянальнай самасвядомасц, для асэнсавання гстарычнага мнулагаБацькашчыны. дэалы вальналюбства, сацыяльнай справядлвасц замацовал прачытаныя кнг польскх псьменнка Л.Кандратовча, М.Канапнцкай, Э.Ажэшка, рускх- М.Някрасава, А.Кальцова, А.Пушкна.

У 1902г. у сям ю Луцэвча прыйшло вялкае няшчасце. У Селшчы, у чужой хаце, так не прыдбашы ласнага кутка кавалка зямл, памр бацька. 20-гадовы Ясь застася за гаспадара. Праз пагода ад шкарлятыны памраюц малодшы брад Казк дзве сястрычк Сабна Гэля. Адчуванне безвыходнасц, абдзелнасц лсам прыгнятала душу, вярэдзла сэрца, будзла гненыя, бунтарскя думк. Не хацелася юнаку скарацца абставнам, схляць галаву перад лхой доляй.

Пакуль што патаемна ад усх Ясь выказвае свае думк пачуцц вершам. У 1903г насуперак вол мац, шукаючы заробку для сям , Ясь пайшо у людз. Спачатку працава вандроным настанкам, затым-псарам у судовага следчага Радашковчах, прыказчыкам у панскм мантку Белца Сенненскага павета Маглскай губерн.

У 1905г. уладкавася вучнем на бровар Смкава каля Мнска, дзе працава фактычна чорнарабочым, у 1906-1907гадах-на броварах у Яхмошчыне каля Маладзечна, у Дольным Снове на Нясвжчыне. Паднявольнае становшча намнага работнка, катаржная праца з такм ж сезоннкам на броварах хоць стамляла, але ж была набыткам. Менавта тут, у народным працоным асяроддз, прыходзла глыбокое веданне жыцця агромнстай грамады беларуса, усведамленне х сацыяльнай крыды. Янка навучыся сыходзцца з людьм, ад якх пачу мноства песень, падання, легенд, пераказа пра незвычайныя людскя лсы. Многае з пачутага адгукалася чулым сэрцы потым станавлася сюжэтам твора.

Адначасова душу юнака вярэдз вялк клопат як разбудзць шматмльнны натошп беларуса, каб яны змагл, урэшце, людзьм звацца Працанко панскх бровара закранул рэвалюцыйныя падзе 1906-1907 гг. У 1904г. Купала пазнамся з актыным удзельнкам рэвалюцыйнага руху у Вльн, будучым грамадскм дзеячам паслякастрычнцкай Беларус А.Бурбсам. Ад Бурбса н атрымлвае нелегальную лтаратуру, пракламацы на беларускай мове для распасюджання сярод рабочых бровара, а 1905 г. сам удзельнча у рабочай мацы. Купала рана адчу патрэбу выказваць запаветныя думк-мары паэтычным словам.

Першыя вершы малады паэт пса па-польску. Найперш, вдаць, таму, што беларуская мова была забаронена нельга было спадзявацца бачыць свой твор надрукаваным. Акрамя таго, Купала тады нк бы яшчэ знамы з беларускай паэзяй, мастацкм словам. Купала спамна, што на роднай, беларускай, мове н пача псаць пасля знамства з кнжкам Дудка беларуская Ф.Багушэвча Гапон В.Дунна-Марцнкевча, з беларускм газетам Наша доля Наша нва. Адзн з першых верша, напсанных на роднай мове Мая доля датуецца 15 лпеня 1904г. Першым жа друкаваным творам, падпсанным Янук Купала, бы верш Мужык, надрукаваны 15 мая 1905г. Менавта гэты верш пара занесц мнскую газету Северо- Западный край сябра першы лтаратурны настанк Уладзмт Самойла.

Рэвалюцыйныя падзе вымусл цырызм дазволць беларуск друк. З 10 лстапада 1906г. у Вльн пачынае выходзць газета Наша нва. Яе падпсчыкам сталым атарам ста Купала. н часта чыта гэтую прагрэсную газету рабочым бровара, нягледзячы на гне гаспадаро.

Пачынаючы з 1906г вершы Купалы друкавался Нашай нве. Яны хутка раблся вядомым любмым народзе, высока ацэньвался лтаратурным сучаснкам- Ядвгным Ш Цткай, Я.Коласам. Панства кпла з беларускай мовы друкаванае беларускае слова расцэньвалася як крамола. Гаспаары бровара стал прыдзрацца да памочнка внакура Луцэвча, кантраляваць яго працу, сачыць, каб н займася працай, а не чытаннем падазронай лтаратурны на хамскай гаворцы.

Аднак у асобе внакура жо абудзся жы паэт. Вершы Купалы стал вядомыя пецярбургскай беларускай выдавецкай суполцы Загляне сонца наша ваконца, якую арганзава беларус па паходжанн прафесар флалог Пецярбурскага унверстэта Б.Эпмах-Шыпла. У 1908г. н выда першы зборнк Купалы-Жалейка. У гэтым жа годзе Купала пакдае службу на броварах па запрашэнн беларускай нтэлегенцы пераязджае у Вльню. н уладковаецца на працу прыватную бблятэку Б.Данловча Веды адначасова супрацончае газеце Наша нва. Паэт радавася, што, нарэшце, пачл здзяйсняцца яго мары 2.

Паслякастрычнецк перыяд

3.Жыцц творчасць народнага паэта У як-б куток Беларус мы не паехал ц н... Такая песня была не па сэрцы злым людзям западала сэрца людзям добрым ... Янка Купала перакла на беларускую мову шмат твора Шачэнк, н дбайна адр... У савецкя гады паэт бачы, кольк Горк аддава часу ваг росту нацыянальны... кал 1939 г.

Лтаратура

Лтаратура 1.Зборнк матэрыалав аб жыцц и дзейнасци паэтаВл. Ф. Луцэвич К. Жыдовч 2. Падручнк для 10 кл. В.Я. Ляшук, А.А. Майсейчык, К.М Мароз нш.