Платон Алексеевич Слепцов

ПЛАТОН АЛЕКСЕЕВИЧ СЛЕПЦОВ – ОЙУУНУСКАЙ (1893-1939) Саха советскай литературатын торуттээччи, поэт, прозаик, драматург, ученай – филолог, Саха сирин автономиятын торуттэспит биллиилээх общественнай, политическай деятель. 1893 сыллаахха сэтинньи 10 кунугэр Таатта оройуонун Ш Дьохсо5он нэЬилиэгэр уорэ5э суох дьаданы бааЬынай ыалыгар торообутэ. 14 сааЬыгар оскуола5а киирбитэ, ол кэннэ уорэ5ин Дьокуускай куораттаа5ы учительскай семинария5а сал5аабыта.Уорэ5ин кэмин туЬунан Ойуунускай кэлин «О5о куйуурдуу турара» диэн киЬи харааста аа5ар кыракый кэпсээнигэр суруйбута.

Кини бэл, бастын уорэнээччи буолан, Дьокуускайга уорэххэ киирэн да баран, сити сортон –мунтан быыЬаммата5а. 1915 сыллаахха учительскай семинария5а киирэн 14 солкуобай хааЬына стипендиятын ылыа5ыттан киЬилии олорбута. Баай уонна дьаданы диэн кимнээхтэрин, байдар харана улэЬит дьону суурдээн сиэн олороллорун Платон Ойуунускай бэрт эрдэ ойдообутэ.Дьокуускай куорат уорэнээччилэрин бастакы литературнай боло5о «Юность» диэн илииннэн суруллар сурунаалы таЬаара сылдьыбыт.

Ол сурунаал 1914 сыллаахха 5-с нуомэригэр Платон «Слово о жизни демократов и аристократов» диэн ыстатыйаны нууччалыы суруйбута. -2- О5отук Ойуунускай уорэх – сайды диэни билбэккэ, харана5а хаайтаран, ыар баттал анныгар тэпсиллэр, улэЬит – хамначчыт кыра – дьаданы бар – дьонун бук эр – дьэбэр умнаЬыт олохтон хайдах быыЬыахха собуй диэн, сана бо5о5о туЬэн, мунчаара сылдьар кэмигэр сыылка5а кэлбит нуучча революционердарын кытта корсуЬэр. Кинилэр кистэлэн куруЬуоктарыгар киирэн, Маркс уорэ5ин кытта билсиЬэр. Дьэ манна Платон улэЬит – хамначчыт дьон «байдар уонна уорэхтээхтэр аЬыныыларынан» буолбакка, колоЬуннээччилэр тутулларын сууларан, бэйэтин былааЬын туругурдан эрэ дьоллоох олоххо тиийэр кыахтаах эбит диэн санаа5а кэлэр.

Онон 1917 сыллаахха социализм идеяларын оуйнэн – сурэ5инэн ылынан корсор.ЭЬиилигэр Коммунистическай партия5а киирэр… Ойуунускай литература бары жанрдарыгар – поэзия5а, проза5а, драматургия5а, критика5а, литературоведения5а – суруйбут урдук талааннаах айымньылара ити литература уоскуур бо5о акылаата буолбуттара, кини инникитин сайдар тосхолун ыйбыттара. 1917 сыллаахха муус устарга суруйбут «УлэЬит ырыата» диэн биир бастакы хоЬооно. Ити эЬиилигэр, гражданскай сэрии са5ана, 1919 сыллаахха, Томскай губерниятыгар Колчак былааЬынан сыылка5а утаарыллан, олор- тиллэр муччургэнигэр сылдьан, уйэлээх сааЬын утуо до5оругар Максим Кирович Аммосовка «Син биир буолбаат » диэн аатырбыт хоЬоонун анаабыта. -3- Кини суурбэЬис сылларга – айар улэтэ угэннээн сайдыбыт кэмигэр – бары жанрдарга урдук талааннаахтык суруйбут айымньыларыгар («Уруйа улааттын», «БылааЬы – Совекка», «Анда5ар», «Кэлэр кэскил ырыата», «Оруол кэриэЬэ», «Бастын бар5а баЬыыба» уо.д.а. угус хоЬооноругар, «КыЬыл ойуун» диэн олонхо тойугар, «Большевик» диэн драматыгар, «Олох дуу? Туул дуу?», «Иирбит Ньукуус» диэн кэпсээннэригэр, публицистическай ыстатыцаларыгар) Российскай Империя бары норуоттарын колониальнай сыаптартан босхолообут, байдар батталларын – ата5астабылларын суох онорбут Октябрьская революция кыайыытын айхаллаабыта, дьаданы дьон Советскай былааЬы олохтуур иЬин хорсун быЬыыларын уруйдаан ойуулаабыта. Октябрь инниттэн революционнай охсуЬууну ааспыт, советскай былаас маннайгы сылларыттан Республика биир салайааччыта буолбут, политическай олох оргуйар киинигэр сылдьыбыт, партия уонна Советтар угус съезтэрин, Конференцияларын кыттыылаа5а, киэн эйгэлээх, дирин билиилээх, урдук культуралаах П.А.Ойуунускай оччотоо5у Политбюро генеральнай линията дьиннээх ленинскай суолтан туораабытын букатын ойдообото5о буолуо диэххэ кэрэгэй.

Итинник санаан кордоххо, холобура, Багдарыын Сулбэ П.А.Ойуунускай «Александр Македонскай» диэн кэпсээнин туЬунан саба5алааЬына син оруннаах буолуон соп. Бу кэпсээнин суруйааччы алдьархайдаах 1937 сыллаахха «Кыым» хаЬыакка бэчээттэппитэ. -4- Поэт, прозаик, драматург, публицист П.А.Ойуунускай литературнай айымньыта элбэх эгэлгэ коруннээх, угус онноох – дьуЬуннээх этэ. Кинини, холобура, политика5а анаммыт дарбааннаах поэзия автордарын эрэ курдук саныахха сатаммат.

Общественнай олох темаларыгар анаммыт сыты – кылыс тыллаах ырыаларын – хоЬоонорун сэргэ кини сурэх – быар иэйиитин, ой – сана дэгэтин нарыннык – намчытык этэр лирик этэ. Кини «До5орбор Сокуучэ5э», «Муора», «Крым», «Туйаара туойбута» уо.д.а. суруйуулара айыл5а кэрэтин, таптал кууЬун хоЬуйуу бастын холобурдарынан буолаллар.

П.А. Ойуунускай, фольклорнай сюжеттарга оло5уран, уоЬэ ахтыллыбыт «КыЬыл Ойуунтан» ураты, хас да бодон прозаическай айымньыны суруйбута. Олортон саамай улаханнарыгар, «Улуу Куданса» диэн сэЬэнигэр, кини «ус Саха уоскуон, туорт Саха толколонуон» туЬугар сир – халлаан уйэ тухары олохсуйбут ыйаахтарын утары барбыт модун санаалаах, куустээх ойдоох Улуу Куданса суду трагическай обраЬынан айбыта.

П.А. Ойуунускай саамай – саамай со5умэр суду улэтинэн Саха олонхотун хомуйан, тумэн, суумэрдээн суруйуута буолар. Аан бастаан кини олонхоттон кыра лоскуйу ылан, «Туйаарыма Куо» диэн ааттаан суруйбутун Саха театра 1928 сыллаахха олунньу 18 кунугэр кордорбутэ. -5- 1930 сыллаахха Платон Алексеевич «Тунал5аннаах ньуурдаах Туйаарыма Куо» диэн ус оонньуулаах олонхо – драманы суруйан бутэрбитэ.

Ол «Дьулуруйар Ньургун Боотур» диэн олонхо, сцена5а оонньуурга анаан, кылгатан оноЬуллубут корунэ этэ. Сонно тута кэриэтэ «Тунал5аннаах ньуурдаах Туйаарыма Куо» театрга туруоруллуутун норуот бутуннуутэ со5он – махтайан, уруйдаан корсубутэ.

Платон Алексеевич, республика салалтатыгар олорон, А.Е.Кулаковскайы улахан убай туттан, урдук аатыгар оруутун сугуруйэн, улэтигэр, оло5ор – дьаЬа5ар куЬэ – кыа5а тиийэринэн бары оттунэн комолоспутэ. 1924 сыллаахха урун бандьыыттартан курэнэн, хоту быстаран хаалбыт Кулаковскайы, харчы ыытан убулээн, правительство аатыттан ынырбыта, Дьокуускайга кэлбитин кэннэ кинини угус оруттээх общественнай, научнай, педагогическай улэлэргэ кытыарбыта. 1918 сыллаахха П.А.Ойуунускай – Саха сиригэр советскай былааЬы тэрийиигэ Центросибирь комиссиятын баЬылыга, 1921 сылтан губревком председателэ, Автономнай Республика тэриллиэ5иттэн бастаан Саха АССР Совнаркомун, онтон быыстала суох Саха АССР Киин Ситэриилээх Комитетын председателэ, 1928 – 29 сылларга – уорэх уонна доруобуйа харыстабылын наркома, РК(б)П Х съеЬин делегата.

Иккис, уЬус ынырыылаах ССРС Киин Ситэриилээх Комитеттарын чилиэнэ.

Х1 Советтар Бутун Россиятаа5ы, П Бутун -6- Союзтаа5ы съезтэрин делегата. Партия Саха губерниятаа5ы комитетын уонна обкомун бюротун чилиэнэ уо.д.а. Отутус сыллар хара дьайдаах репрессиялара П.А.Ойуунускайы тумнубатахтара… Сэллигинэн ыараханнык ыалдьа сылдьар поэт хаайыыга да сытан хоЬоон суруйарын уураппата5а. Поэт айымньытын хаайыытаа5ы циклын бутэЬик хоЬоонунан «Туох иЬин » диэн сурэх кыланыыта буолбутун инчэ5эй эттээх эрэ барыта ойдуон соп… Платон Алексеевич Ойуунускай сырдык тына 1939сыллаахха алтынньы ый 31 кунугэр быстыбыта.

Кини олбутун хаайыы бутуннуутэ билэн болдьоммут кэмнэ туун уоЬугэр «Реквием» ыллаабыта… П.А.Ойуунускай бэйэтин урдук толкотун бэрт эрдэ сэрэйбитэ.

Оссо 1917 сыллаахха ахсынньы 27 кунугэр, до5оругар М.К.Аммосовка суругар маннык бэлиэ тыллары эппиттээх: «Народ, имеющий свою будущность, поймет нас, если не при нас, то в будущем, и по адресу нашему скажет: «Дорогие граждане! Вы были и работали за нас. Спасибо Вам!». П.А.Ойуунускай аатын Саха акдемическай театра (кини аата театрга 1934 сыллаахха кулун тутар 28 кунугэр инэриллибитэ) уонна Дьокуускай куорат биир уулуссата сугэллэр. 1966 сыллаахха Саха АССР Министрдэрин Совета П.А.Ойуунускай аатынан литература5а, искусство5а уонна архитектура5а Государственнай премияны олохтообута.

РЕСПУБЛИКА САХА (ЯКУТИЯ) НЮРБИНСКАЯ СРЕДНЯЯ ШКОЛА №1 Тема: «П.А.Ойуунускай оло5о уонна айар улэтэ» Толордо: 10 «б» кылаас уорэнээччитэ Семенова Виктория Ньурба куорат.