Беларуска нацыянальная справа сярод ншых нацыянальнасцей пасля першай рэвалюцы

Беларуска нацыянальная справа сярод ншых нацыянальнасцей пасля першай рэвалюцы. Рэвалюцыя 1905 г. скнула путы цэнзуры з лтаратуры, а таксама рзлг, якая нас яшчэ цесна перапляталася з культурай. Беларуская нацыянальная культура мела цяпер магчымасць сябе паказаць. Але варожыя й элементы таксама атрымал магчымасць распачаць з й барацьбу.

Вось чаму важнай была падрыхтока справе адраджэння маладой культуры, кал яна твар у твар сустрэлася пер за с са старой польскай культурай.

Пасля пастання 1863 г. польская лтаратура на Беларус была задушана радавым захадам.

Яна не мела свах органа друку, нават выданне асобных кнг брашур зусм спынлася. Польская культура захавалася тольк сем ях, потым янапастаянна праялялася спробах ствараць школы для навучэння польскай мове. Пакольк гэтыя школы был тайныя, яны выклкал да сябе смпаты прагрэснага грамадства. Забарнны закон бы абыдзены сякм спосабам. Сярод такх спосаба было стварэнне школ пад выглядам майстэрня да т.п З пачатку 90-х гадо прыкметна ажылення галне выяленчага паланзму.

Наражаюцца таварыствы, якя ставяць сабе змэту выпрацаваць перш за с чалавека паляка, гэтыя таварыствы накроваюць сваю дзейнасць на апалячанне беларуса лтошца, католка. Колькасць дзеяча, што працуюць у гэтым крунку, становцца паступова значнай. Пасля 1905 г. дзейнасць польскага элемента набывае яшчэ больш шырок характар. У 1905 г.се абмежаванн адноснах мовы был зняты, дзейнча тольк закон, паводле якога на грамадскх сходах абавязковым было карыстанне рускай мовай Неадкладна знкл польскя школы, тэатр, польскя выданн, таварыствы.

Вялкай папулярнасцю адразу стала карыстацца вленскае таварыства Асвета, якое мела аддзяленн Мнску, Нясвжы многх нш. Месцах. Зрэшты, у 1908 г. гэта таварыства было закрыта распараджэннем на польскай мове, хоць, зрэшты, школы таксама сустрэл з боку адмнстрацы перашкоды. Вядома, гэта не перашкаджала тйнаму навучанню. Паяляецца шэраг перыядычных выдання на польскай мове. Пасля 40- гадовага перапынку 1905 г. Вльн адмаляецца За м мы бачым у Вльн ж клерыкальна дэмакратычную газету вядомага свай палтычнай дзейнасцю епскапа, потым паяляецца шэраг нш. Выходзць у 1906 г. нават рабочая газета Эхо, якая потым мяняла назву некальк разо. Нарэшце трэба спомнць пра пяленне выдання для для юнацтва некалькх сурьзныхнавуковых часпса.

Пра размах польскага руху Вльн можна меркаваць па тым, што 1912 г. старой сталцы Лтвы Беларус выходзла штогод, то давядзецца прызнаць, што польскае культурнае таварыства выявла ажыленне вельм значным маштабе. Навуковае таварыства мела некальк соцень члена, велзарную бблятэку, шэраг выдання, музей. Польск тэатр Вльн валода буным артыстычным слам. Ажыленне польскай культуры ахоплвала ншю гарады. Шэраг таварыства сустракаем у Мнску,Нясвжы.

Ажыленне гэта было вельм значнае, але асобныя галны яго не мел шавнстычнага характару. Гэты рух зхова у адноснах да беларуса лтоца больш або менш памяркощныя адносны, адчува сябе цесна звязаным з мясцовым нтэрэсам хутчэй наскласавы характар, як часткова ме на вазе падтрымаць аграрныя нтарэсы, а часткова бы пэным сацыялстычным ухлам.

Вялкае значэнне мел таксама клерыкальныя нтарэсы. Канстытуцыйна-каталцкя парты пад крпнцтвам епскапа Рапа адзн час мела велзарны плы, стараючыся прыцягнуць у сва асяроддзе беларуса лтоца. Епскап нават бы выбраны дэпутатам у думу. Кал наогул гэты польск рух не ме баявога характару або кал гэты характар згладжвася адказных афцыйных выступленнях арганзацый, калабвяшча цесна звязаным з народам, сярод якога жывуць паляк на працягу некалькх стагоддзя, абвяшча свам лозунгам работу. За нашу Вашу свабоду, калабвяшчала пра тое, штояна выдаецца для Лтвы для Беларус аддае сябе на служэнне краю, то шс ж гэта развцц польскай культуры яляла сабой небяспеку для беларускай нацыянальнай справы. Пры пануючых у нас няпэных поглядах на прыналежнасць да той або ншай нацыянальнасц, пры мове, кал шматлкя класы насельнцтва неаыразна адрознвал рэлгю ад нацыянальнасц, пры той вялкай спакусе, якую яляла сабой высока развтая польская культура парананн з маладой беларускай, гэты рух натуральна мог уцягваць карэнных беларуса, нават ярэя. Гэта, напр потым выявлася час перапса насельнцтва польскай зоне 1919 г. 1921 г кал многх паветах перапсы дал большую колькасць правасланых па рэлг, чым беларуса, укранца велкаруса, разам узятых.

Аднак беларуск нацыянальны рух аказася с ж падрыхтаваным давол трывалым для трымання большай частк мас насельнцтва ва лонн беларускай нацыянальнасц культуры.1 c406 гэта тым больш цудона, што беларускаму нацыянальнаму руху даводзлася адстойваць свае пачатк не тольк на польскм фронце, але на рускм.

Руск культурны плы, як мы жо ведаем, шырокай хваляй улся на Беларусь пасля 1863 г.н апрася на школу, на царкву, нарэшце, на адмнстрацыйнае садзейнчанне. Адзн той факт, што беларус мог чытаць газету тольк на рускай кал не задавальняся бедным мясцовым выданням, то выпсва танныя выданн накшталт Бржевых ведомасцей Света, а гэтыя маленькя газеты можна былознайсц любой всцы не адным экземпляры ужо гэты факт дава пераваг велкарускаму крунку. Польская газета не магла канкурыраваць з рускай па свай дарагол. 1905 г. мала змян дамнуючую пазцыю рускага друку, дадашы да яе кадэцкую Речь. Колькасна рускя не был моцныя, але пасля 1905 г. велкарускя змоцнена пачал развваць руск крунак. Магчыма, вельм добрай была для беларускай справы тая акалчнасць, што мсю падтрымання на Беларус рускай культуры зяла на сябе такая арганзацыя, як Саюз рускага народа, г. зн.арганзацыя якая яна адштурховала ад сябе се хоць крыху свядомыя элементы. У такм жа становшчы был царконыя брацтвы.

Руск нацыяналзм бра на сябе перш за с мсю барацьбы з каталцызмам польскай культурай.

Так, напр з езд брацтва Мнску канцы жння 1908 г. вынес шэраг рэзалюцый, рэзка накраваных супраць польскх школ, супраць польскай мовы дадатковым каталцкм богаслужэнн, нават пастав звярнуцца да адмнстрацы пра закрыцц таварыства Асвета Сокал н распача барацьбу з прапагандай каталцызму г.д. Саюз рускага народа лчы свам абавязкам умешвацца справы вышэйшай адмнстрацы, кал н бачы у й прыхльныя ц нават тольк цярпмыя адносны да польскай культуры. Так напр Саюз паспяхова змагася з вленскм папячыцелем баронам Вольфам да т.п. Выступленне супраць паляка было перш за с абаронай рускх культурных не тольк культурных нтарэса, а нтарэса панавання, нтарэсакруючага класа.

Беларус-нтэлегент, звычайна чынонк, бы па-за гэтым пануючым колам, вядома, у тым выпадку, кал н не паступа на службу Саюза або брацтва.

Чынонк-нтэлегент з беларуса бы у пагадзе. Яму, як мы жо ведаем, не давал ходу. У такм жа становшчы бы вясковы святар. Сярод духавенства было вялкае адрозненне ерархчных адноснах. Нпап яны, абарваны, звычайназа сахой або касой бы гэты вясковы святар з беларуса, якога семнарыб не навучыла дастаакова рускай мове. Бывал беларусы сярод нжэйшага гардскога духавенства вышэйшае гарадское было з велкаруса або з ьеларуса, якя так далка прасунался таму, што даказал сваю адданасць прынцыпам цэнтралзму.

Ус гэта был кадры велкарускага культурнага руху. Многя з велкарускх элемента разумел, аднак, што поны разры з беларускай нацыянальнасцю нявыгадны нават несправядлвы. Да х прымыкал тыя з беларуса, якя пранкался велкаручкай культурай, не адрываючыся, аднак, ад мясцовых нтарэса. Гэтым шляхам дасягалася аб яднанне велкарускх дзяржаных тэндэнцый са своеасаблва зразуметым нтэрэсам пануючай нацыянальнасц краю. Вялкая арганзацыя Беларускае таварыства Вльн стаць менавта на такой платформе.

Мясцовая ж газета Белорусская жзнь, якую рэдагава Саланевч, з яляеццф адлюстраваннем гэтых тэндэнцый.

Таварыства аддзяляла сябе ад Маскоскага Крамля, ад святых вода Вслы. Гаворачы ад мя беларуса беларускх нтарэсах, Беларускае таварыства разумела гэтыя нтарэсы сувяз з рускай культурай. Яно прызнавала адзнай культурнай мовай для Беларус тольк рускую мову. Таварыстваразумела Беларусь як непадзельную чатку мперы, якая не можа мець самастойнай гстарычнай палтычнай будучын. Гэта не перашкаджала Таварыству ставцца на дэмакратычную платформу нават выказвацца супраць аграрнай палтык рада настойваць на такм павароце гэтай палтыцы, як расшыры бы беларускае сялянскае землеладанне.

Падыход да беларускай справы такой газеты, як Белоруская жзнь, якая пазней выдавалася пад назвай Северо-Западная жзнь, мог бянтэжыць многх беларуса, што прайшл праз гарнла рускай культуры або не пэнены барацьбе за х. Так падыход мог быць небяспечным для беларускай справы. Але яна вылвалася жо дастаткова магутны рух магла весц барацьбу з поспехам за вялкую справу беларускага адраджэння.1c 407 2