Уздым беларускага нацыянальнага крунку.
Вялкая задача падтрымк беларускай дэ выпала на долю першых беларускх кнга выдавецтвай звязанай з м Беларускай сацыялстычнай грамады. Ячэ да рэвалюцы, 1902 г. у Пецярбургу асяроддз студэнта-беларуса засноваецца Круг беларускай народнай асветы культуры беларускай. Тая акалчнасць, што беларускае аыдавецтва пачалося адной са сталц, не павнна нас дзвць у нас не было унверстэта з якога жывым студэнцтвам, нарэшце, цэнзурныя мовы засды нас был больш, чым у сталцы.
Гэтым тлумачыцца перавага агульнамперскай сталцы беларускм руху. Гэты гурток выдае Вязанку Янк Лучыны. Але сродка было мала, напр Калядную псанку студэнцк гурток выдае на гектографе. У1906 г. Беларуская сацыялстычная грамада пачынае выдаваць агтацыйную лтаратуру. Так паяляюцца брашуры Што такое свабода, Як рабць забастоку, Хрэст на свабоду нш.2 c 196 У той жа час паяляецца легальнае выдавецтва Загляне сонца наша ваконца, якое замянла сабой Круг беларуск.
У гэтым выдавецтве мы бачым В.ваноскага, Б.Эпмах-Шыплу нш. Гэта выдавецтва жо мае некаторыя сродк некаторы крэдыт. Яно найперш выдае Беларуск лемантар, або Першая навука чытання Першае чытанне для дзетак беларуса. Паяляюцца ншыя выданн, напр. Беларускя песнярыФ.Багушэвча дутка беларуская,Смык беларуск Скрыпка, В.Марцнкевча Пан Тадэвуш пераклад, Гапон, Вечарнцы,Шчароскя дажынк, Старыры-Гары, Купалле. Выдавецтва ваходз у зносны з важнейшм гарадам Беларус. Гэтых прыклада дастаткова, каб ахарактазываць выдавецкую дзейнасць гэтай арганзацы.
З 1906 г. Вльн паяляецца першая беларуская газета Наша доля. Але яна выпусцла тольк 4 нумары была закрыта. На яе месцы паяляецца Наша нва. Яна з яляецца не тольк рерыядычным органам, але кнгавыдавецтвам, якое шырока паставла справу. Гэты часопс згуртава вакол сябе лепшыя беларускя слы атрыма вялкае пашырэнне. Дазволм сабе характыразаваць дзейнасць гэтага выдання прывядзеннем урыка пра яго з брашуры М.Багдановча Наша нва вяла нястомную асветную работу. Ставячы свай мэтай усебаковае адраджэнне беларускай народнай культуры, значыць, цврда стоячы на пэнай дэмакратычнай пазцы, яна прабла сабе дарогу самыя глухя кутк Беларус, у самыя цмныя сла насельнцтва. Для многх тысяч людзей яна з яляецца першай газетай, прачытанай м, першай крынцай веда, не насшай казннай пячац, выкладзенай простай яснай мовай.
Да беларускага селянна, як зжыся з думкай, што н хам, а яго мова хамская, Наша нва друкавана звярнулася на гэтай мове, выклкаючы м тым самым павагу да сябе самога, абуждаючы м пачуцц ласнага гонару.
У беларускм кра, змучаным нацыянальнай барацьбой Наша нва няспынна напмнала пра неабходнасць паважаць правы кожнага народа, цанць усякую культуру, замацоваючы свае нацыянальныя асновы, шырока карыстацца набыткам культуры як польскай, так велкарускай кранскай. Гэта, а таксама многае ншае, неабходна пастаянна мець на увазе, улчваючы значэнне сцплай штотыднвай беларускай газетк памерам у адзн друкаваны аркуш.
Наша нва цярпела не адзн раз канфскацы, яе рэдактар адселжва у турме, забаранялася чытанне яе ваенных, для духавенства, для народных настанка, для навучэнца настанцкх семнарый, яшчэ для цэлага шэрага асоб. Субсдзраваная руская прэса цкавала яе, сцвярдзяючы, што яна выдвецца на польскя грошы для паслаблення кра велкарускх пазцый для падрыхток глебы да апалячвання яго. У сваю чаргу органы польскага шавинистычнага нацыянализму бачыл й тонк сродак для абрусення беларуса-католка, створаны на грошы казны.
Наша нва знашла сва мксца беларускм сялянстве, яна стала органам цэлага краю. Пра ступень распасюджанасц Нашай нвы, пра ступень сувязь яе з асам можна меркаваць па прытоку рэдакцыю карэспандэнцый з розных мясцовасцей. Так, у 1910 г. яна змясцла 666 карэспандэнцый з 320 мясцовасцей. Вленская губ. Дала 229 карэспандэнцый, Мнская-208, Гродзенская0115, у той час як Маглская тольк 65, Вцебская-27 Смаленская-28.Гэта вельм характэрная у заходняй Беларус, на межах з польскай, уплы нацыянальна-беларускага органа бы значна мацнейшы, чым на сходзе.
У гэтай характэрнай з яве знаходзць сабе тлумачэнне той факт, што эпоху вялкай рэвалюцы мнскя беларусы беларусы, што жыл на захад ад х, мацней падтрымлвал нацянальныя памкненн, чым усходняе Падняпрое Падзвнне. Наша нва спачатку друкавалася паралельна рускм лацнскм алфавтам, але потым перайшла на руск алфавт, каб зменшыць расходы. Значэнне Нашай нвы беларускм адраджэнн велзарнае. Яна аб яднала вакол сябе беларускя лтаратурныя слы. Самм фактам свайго з ялення яна выклкала да жыцця новыя таленты. Сярод блзкх яе супрацонка мы бачым Цтку,Ядвгна Ш, Янку Купалу,Якуба КоласаЮАльберта Паловча,Цшку Гартнага,Максма Бядулю нш. Наша нва пераварылася выдавецкую арганзацыю.
Каляндар Нашай нвы бы на працягу многх гадо цудоным альманахам, у якм чытач знаходз не тольк звычайныя даведачныя звестк, але лтаратурныя творы вялкай каштонасц. Выдавецтва выпускае шэрг асобных кнжак, арыгнальных перакладных.
Назавм некаторыя, напр. Гутарк аб гаспадарцы, Як рабць юобрыя рамовыя вулл, Кацярына Шачэнк, Кароткая гсторыя Беларус В. Ластоскага. Песн жальбы Я. Коласа, Адвечная песня Я. Купалы.2 c198 Услед за Нашай нвай за выдавецтвам Загляне сонца наша ваконца паяляецца шэраг перыядычных выдання выдавецтва у Пецярбургу на беларус. Сельскагаспадарчы аддзел Нашай нвы, як разросся, пача выданне спецыяльнага штомесячнкаСаха у Мнску. Для беларуса-католка у Вльн лацнскм шрыфтам выдавася штомесячнк, для беларускай моладз- штомесячнк Лучынка у Мнску. Лтаратурна-публцыстычны зборнк Маладая Беларусь Пецярбург уяля сабою цудоны часопс тыпу тостых чачопса.
Нават з вонкавага боку гэта выданне далка пайшло ад сцплых выдання першых выдавецкх асоб. З канца 1925 г. Вльн ста выходзцьГоман. Паяляецца навукова-педагагчныя часопсы белорусскй учтелькй вестнк на рускай мове, але з яскарым нацыянальным крункам. Так бы шэраг дарэвалюцыйных беларускх выдання. Па колькасц вонкавым выглядам яны саступал свам працнкам, перазыходзячы х, аднак, чысцнй свах нацыянальных, дэмакратычных сацыяльных прынцыпа.
Акрамя названых 2 выдавецтва сустракаем шэраг ншых. Назавм некаторыя з х, напр. Мнчук у Мнску, Наша хата, Палачанн, А. Грыневч у Вльн. З 1913 г.выдавецтва Нашай нвы Вльн ператворана Беларускае выдавецкае таварыства Вльн. Пераядычнае выданне Лучынка Мнску адначасова з яляецца выдавецтвам. Гэтак жа вленская газета Гоман разрастаецца выдавецтва. У гэтым лтаратурным рублцыстычным руху не было нчога штучнага, н яскрава адпавяда настрою народных мас. Па сутнасц н сустрака шмат цяжкасцей перашкод.
Няма чаго гаварыць пра тое, што беларуск нацыянальны рух гарманва з настроем адмнстрацы, якая лепшым выпадку глядзела на Беларусь вачам Паночна-Заходняга краю н сустрака працнка польскм асяроддз, вельм плывовым. Навогул н не адпавяда настрою кольк-небудзь заможных класа рэзкм свам дэмакратызмам выкладзеным прынцыпам сацыялзму. Беларуская мова не магла пранкнуць у школу. тым не менш буквары разыходзлся, кнжк чытался.
Пранкал у вску, нават больш таго, ахоплвал абруселыя апалячаныя гарадскя колы. Беларускя вечарынк розных гарадах, нават у Вльн, збрал мнагалюдныя таварыствы. Пастанока драматычных п ес, харавыя спевы, выкананне танца-Лявонх, Мяцелцы нш аб ядновал таварыства. Народны тэатр, народныя хоры, драматычныя гуртк был раскданы Вльн,Гродне,Слуцку,Капыс,Полацку,Дзсне,Д авыдГарадку,Полацку,Пецярбургу,Варшаве нш. гарадах. Папярэдн агляд сведчыць пра нарастаючую слу беларускага нацыянальнага руху, Напачатку н мае давол сцплы характар, выходзць з народных сла. Паоводле свайго паходжання крунку н дэмакратычны той жа час н носць у сабе дэю да радзмы да роднага народа- дэю, спрадвеку ласцвую нашай сялянскай радзме.
Сцплая з вонкавага боку выдавецкая дзейнасць згуртавала вакол сябе народныя масы выставла вялкую слу- цудоную паводле формы багатую паводле зместу лтаратуру, асаблва паэзю 3