Агульны нарыс прыгожага псьменства

Агульны нарыс прыгожага псьменства. Рэвалюцыя 1905-1906 гг. Дала магчымасць пазнамцца друку з многм буйным паэтычным талентам. Не беднай паэтам аказалася тая крана, якая на працягу некалькх дзесяцгодзя не мела права псаць друкаваць на свай роднай мове. Звернемся да гэтых прадстанко нашай культуры.

Цудона, што нашы паэты большай часткай выйшл з нетра народа. Ус гэта прадстанк сялянскага ябо рабочага класа, х лтаратурная дзейнасць часта пачыналася па-за сувяззю з дэяй беларускага адраджэння, пачыналася, можна сказаць, па нтуцы як акт праяленнея таленту. гэта яшчэ раз сведчыць, што наша адраджэнне дзе з нетра народа, з народных глыбнь далкае ад штучных чужых уплыва.

Гэта сведчыць пра тываласць нашага культурнага адраджэння. На чале навейшых беларускх паэта агляды нашай лтаратуры звычайна ставяць не без падставы Янку Купалу вана Луцкевча, як нарадзся 1882 г. пал Мнскам, сына хлебароба. Яшчэ дзяцнстве н бы рабочым на суседнм дворным бровары там упершыню каля машын склада свае першыя думк. Першы друкаваны яго твор паявся год рэвалюцы.

Тады ж н змог расшырыць сваю адукацыю, трапшы на час у Вльню, потым у Пецярбург, дзе слуха агульнаадукацыйныя лекцы. Глыбокаея любо да радзмы, да яе яе богага люду, любо да беднай беларускай прыроды- вось тыя матывы, якя найчасцей найстройваюць лру Янк Купалы. Усвам паэтычнымх творах н дае яскравае адлюстраванне тых дэала, што прачнулся душы народа да новага жыцця, да свабоднай творчасц, да ладкавання свай будучан. н абуджае беларуса чалавечую годнасць, стараецца лць у сэрца свах брато-сярмяжнка веру будучую светлую долю. Паводле сло М.Багдановча, Купала адразу ж вылучыся свай першай кнгай верша Жалейка, 1908 гю з таго часу прыковае да сябе вагу беларускага чытача. Прадожым характарыстыку гэтага атара словам таго самага Багдановчапрада.

Неапрацаваныя, хаатычныя вершы жалейк робяць урпжанне хутчэй свам тэмам, засды ярка грамадскага крунку, чым давол слабым мастацкм вартасцям. Аднак ужо гэтай кнзе некаторыя месцы засталял бачыць у Купале вельм таленавтага паэта. Як тольк не меу выкарастаць як след свй незвычайны талент.

Адвечная песня лрычная драма, якая выйшла 1910 г - яшчэ больш выразна сведчыць пра талент Купалы. Знаходзячыся несумненнай дэйнай сявяз з вершам Жалейк, яна, бясспрэчна, больш мастацкая за х пакдае. Дзякуючы свай цэльнасц вытраманасц. Больш глыбок след у душы сытача. Выдадзены тым самым 1910 г. зборнк верша Гусляр паказа, акрамя таго, што талент Купалы здольны эвалюцыянаваць, расшыраць кола свах тэм, удасканальваць свае творчыя прымы. Аднак понай меры гэта адблася тольк апошняй, лепшай кнзе беларускага паэта.

Як нястрымна развваецца. А менна зборнку Шляхам жыцця 1913г Акрамя таго, пяру Купалы належыць Палнка, драма з сельскага жыцця. Напсаная добрай прозай. лрычная драма Сон на кургане.4 Незвычайная рытмчнасць вось галоная. Успадначальваючае асаблвасць Купалы. Яго буйныя, мклвыя рытмы захоплваюць, гпназытуюць чытача, не даюць яму затрымацца, апамятацца. Пакараюць яго свай уладай. м абумолены се вартасц, як недахопы разглядаемых верша.

Багацце рыфма, яркх панагучных, якя звняць не тольк на канцы, але на сярэдзне радко, дзвосны гучны пабор сло, энергя выраза ус гэта характэрна для пэз Купалы. Але характэрна для яе адсутнасць дакладнасц эптэта, яснасц фразы, дакладнай аформлннасц самога верша цэлым. Таму што с гэта прыносцца ахвяру гучнасц рытмчнасц. Тольк апошныя гады дзейнасц Купалы гэтыя недахопы пачал знкаць, асобе яго пача вырысовацца не тольк Божай мласцю паэт, але мелы майстар свай справы. Як расшырае кола свах тэм, форм стыля.

Адмыслова працуе над агульнай архтэктурай твора. Канструкцыяй страфы. Камбнацыям рыфма да т.п Акрамя думк чаронасц верша, Купала валодае яшчэ важнай якасцю у свам аглядзе Нашых паэта Антон Навна бачыць значэнне янк Купалы тым што яго творчасц заважаецца шэраг новых сло. Якя перадаюць часам тонкя адценн думак. Гэты сын народа блскуча валодае свай роднай мовай. Сярод многх паэта Якуб Колас Канстанцн Мцкевч, як нарадзся пач. 80 х гадо у Мкалаешчыне Слуцкага павета.

Займае таксама вднае месца. Гэта таксама сын народа па прафес народны настанк. н друкава свае творы пад розным пседанмам розных выданнях у Нашай нве, у Маладой Беларус, а з 1910 г. пад звычайным яго псешданмам выйшла некальк зборнчка яго твора Песн жальбы, Батра, Юрка збагаце, Прапа чалавек. Пад пседанмам Тарас Гушча н выда некальк аэтычных зборнка твора шу прзе Родныя з явы. Апавяданн нш пса таксама пад пседанмам Тараш Булава. Для характарыстык гэтага паэта мы дазволм сабе пакарыстацца тым, што сказа ра яго М. Багдановч Несумненный талентам валодае Якуб Колас. Былы народны настанк, як друкуецца па-беларуску яшчэ з 1906 г. Кнжка яго верша Песн жальбы выйшла 1910 г а пазнейшыя творы раскданы на старонках розных беларускх выдання.

Многм бакам свай творчасц н напамнае Нкцна. Гэта псьменнк просты, спакойны засды сабе роны. Няма яго чаго-небудзь асаблвага, яркага, нечаканага, але няма слабага, нкчэмнага. Верш яго не блшчыць буйным вартасцям, але засды старанна абдуманы мела апрацаваны.

Сялянскае жыцц, яго цяжкасц, паэзя працы, селькя пейзажы, нацыянальна-грамадскя матывы, турэмная адзнота гэтым абмяжоваецца весь кругагляд яго сцплай паэз. Але стольк й любв да роднага краю, стольк непадробнага, цхага лрызму, што становцца зусм зразумелай папулярнасць Коласа сярод беларускх чытачо.4 Да таго ж цыкла паэта трэба аднесц Цшку Гартнага. Бяграфя яго нескладаная. Сын беднага селянна з мяст. Капыля Мнскай губ. Нарадзся 1887 г у раннм дзяцнстве бы пастухом.

Потым ста вучыцца, а пасля ператварыся гарбара родным мястэчку. н не тольк рабочы, але вядомы палтычны дзеяч, арганзатар с д. рабочай арганзацы родным Капыл, выдавец рукапсных нелегальных часопса. Але гплоным чынам у м прасвечвае моцны паэтычны талент. Яго паэзя гэта паэзя рабочага. Нялгкая доля рабочага, цяжкая яго праца вось матывы, якя натхняюць нашага паэта. Паэзя яго сумная, часам надрываючая душу. Гартны пса прозе. Яго лтаратурная дзейнасць мае такм чынам моцнае класавае адзенне.

Мы тольк што бачыл. Што нашых паэта лтаратурныя густы цесна пераплятаюцца з нтарэсам беларускага адраджэння часткова з нтарэсам палтычнай работы. У гэтых адноснах асаблва цкавай буйной фгурай з яляецца Алаза Пашкевчана Кейрысовая. Якая часцей псала пад пседанмам Мацей Крапка, а рэвалюцыйных гуртках лтаратуры вядома пад мем Цтк. Гэта натура бурная, з моцным грамадскм палтычным тэмпераментам. Для яе на пешым плане засды была работа грамадская палтычная. У 1904-1905 г. яна бярэ вдны дзел у Вльн тамашняй Беларускай сацыяльнай грамадзе паказвае арганзатарскя здольнасц. Кал пачынае выходзць першая наша лтаратурная газета Наша доля Вльн, Цтка з яляецца лку яе блжэйшых супрацонка.

Рэакцыя, што пачалася, вымусла яе паехаць за мяжу, дзе яна слухае лекцы Львове. Потым яна вяртаецца зно на радзму, бярэ блзк дзел у стварэнн Вльн беларускага тэатра беларускх грамадскх арганзацый, выдае для школ Першае чытанне, змяшчае свае творы щ Маладой Беларуси, арганизуе щ Минску штомесячник пад загалощкам Лучынка.

У час вайны мы бачым яе сястрой мласэрнасц на фронце. Кал немцы знял Вльню, яна сеслы свае прыклала на развцц школьнай справы Вльн яе наваколл. На жаль, захапшыся змой 1916 г . выкананнем абавязка сястры мласэрнасц всках, куды яна выпадкова трапла з прычыны сумнай акалчнасц яе жыцц з выпадку смерц пахавання бацьк, яна сама заразлася тыфам у час эпдэм памерла. Для Цтк паэзя з, яляецца адлюстраваннем яе рэвалюцыйнага духу. Гэта перш за с паэт, для якога матывы рэвалюцы стаяць на першым плане.

Яна псала паранача няшмат, часта задумвала пачынала вялкя творы. Яле яе не хапала вытрымк, часу седлвасц для х апрацок заканчэння. З другога боку. У яе творах, асаблва напсанных за мяжой, адчуваецца гарачая любо да радзмы. Паэтычнае пачуцц прыроды роднай краны. Такая ж парывстасць палымянасць характарызуе паэтычную творчасць другой паэтэсы Канстанцы Буйло. Але гэта парыванн ншага роду. Гэта паэтэса. Якая валодае моцнай эратычнай нтуцыяй. Песня кахання звычайны маты яе лры. У 1914г Вльн выйша зборнчак яе верша пад загалокам Курганная кветка.

Яна спрабуе псаць фантастычныя вобразы драматычныя творы. Але с ж найбольш выдатнай рысай яе таленту з яляецца прыгожы. Зграбны, па сутнасц сцплы анталагчны верш, як клча да чыстага знслага кахання. Крыху ншы тып уяляе сабой пластычная спакойная паэзя Максма Багдановча. Як нарадзся 1891 г. на Гродзеншчыне так рана загну для навук, для беларускай лтаратуры 1917. Як рэдкае выключэнне сярод беларускх паэта, Багдановч належыць да нтэлегентнай сям свам жыццм мала звязана з родным краем. н належыць да кола тых асоб, якя праславл Нашу нву. У творах Багдановча на першым плане пачуцц прыгажосц гармон. н узбагац нашу паэзю новым формам беларускага верша.

Багацце разнастайнасць форм верша Багдановча вельм прыкметная з, ява. Гэта чысты паэт. Як не прыносць свае вершы някх пабочных тэндэнцый. Для яго паэтычная творчасць сць само па сабе высокае служэнне народу. Таму матывы яго паэз перш за с такя, у якх прыгажосць выступае на першы план. н рэдка закранае вску вясковае жыцц. Гэта паэт горада сяго таго, што хвалюе нтэлегентны гарадск клас. Яго вершы.

Мж ншым. Сабраны зборнку Вянок, як выйша у 1913 г ншыя раскданы па розных беларускх выданнях. У Багдановичу наша литаратура страцила не тольк цудощнага пащта, але и добрага вучонага. Некаторыя артыкулы яго, напр. Беларускае адраджэнне надрукаваны ва Украинской жизни, написаны з вяликим веданнем прадмета з вялкай любою да роднай лтаратуры. Вядома, пажадана было б ахарактарызаваць хоць бы коратка паэзю ншых беларускх паэта. Але гэта вельм цяжка зрабць такм кароткм нарысе, як наш. Наша лтаратура хутка разрасталася.

Зрэшты, назавм мны яшчэ некаторых працонко на паэтычнай нве маладой беларус. Вельм нядрэнныя многя з верша Змтрака Бядул. Беларускагаярэя. Цкавая паэтычная з ява Алесь Гарун. селянн, сталяр. Ад твора К.Каганца павявае язычнцкай Руссю. Неабходна напомнць пра вершы А.Паловча,Будзьк. Гурло,Чарнашэвча,Лобка, Арла,Журбы, асаблва Лска, як з яляецца адначасова буйным палтычным дзеячам, многм нш. Сярод празачных псьменнка звяртае на сябе вагу Ядвгн Ш як пача сваю дзейнасць на палтычнай нве за гэта ме звычайныя на той час непрыемнасц.

Свам творам н завава сабе шырокую папулярнасць. Яго апавяданн сабраны некалькх зборнках Дзед Завала 1909 г бярозка, Васльк1914 г. нш. У яго творчасц пераважаюць невялкя апавяданн байкавага складу. н ахвотна звяртаеецца да свету жывл. Як н ведае любць. Гумар з яляецца вялкай заслугай яго твора.1 c412 У творах Власта, селянн самавука, заважаецца тонкае адчуванне прыгажосц.

Мы жо гаварыл аб прзачных творах такх нашых паэта, як Коласпседанм Гушча, З.бядуля, некаторыя нш. З удзячнасцю можна спомнць апавяданн Галубка, Лска,А.Новча, Жывцы, Мхалк С. многх ншых, творы якх раскданы Нашай нве, у яе календары нш. выданнях.1c 418