Заключэнне

Заключэнне. Віцебск па праве адносіцца да найстаражытных культурных, эканамічных і палітычных цэнтраў беларускай зямлі, якія выконвалі важнае значэнне ў яе паўночнай часткі Умацаванае селішча крывічоў на шляху з вараг у грэкі атрымала свою назву ад ракі Віцьбы, на якой яно знаходзілася. У летапісах і хроніках назыюць тры даты заснавання Віцебска 947, 974 і 1021 гг. Легенда, згадваная ў Віцебскім летапісе, складзенай у XVIII ст. мясцовымі жыхарамі Міхаілам Панцірным і Сцяпанам Аверкай, адносіць заснаванне горада да 974 г. і злучае яго закладку з імем кіеўскай княгіні Вольгі. Л.В. Аляксееў выказаў здагадку, што віцебскія летапісцы, перакладаючы дату з ліку візантыйскай эры ад стварэння свету на новае летазлічэнне, атрымалі правільную датыроўку - 947 г але пазней пры перапісцы рукапісу памылкова напісалі 974 г. замест 947 г. Высновы Б. А. Рыбакова і Л. В. Аляксеева, якія базуюцца на летапісных крыніцах, знайшлі пацверджанне ў археалагічных матэрыялах, атрыманых пры раскопках старажытнага Віцебска.

Рэчыўныя крыніцы сведчаць аб складанні ядра горада ўжо ў X стагоддзі, што цалкам суадносіцца з прынятай датай яго заснавання.

Супастаўленне паведамлення Аповесці мінулых гадоў аб паездцы ў 947 г. кіеўскай княгіні Вольгі ў Ноўгарад са звесткамі Летапісы горада Віцебска дазваляе выказаць здагадку, што Віцебск як адміністрацыйна-кіраўнічы цэнтр акругі цвінтара, воласці у сістэме раннедзяржаўных структур пачаткаў сваё існаванне з сярэдзіны X ст. Віцебск у эпоху ранняга сярэднявечча выступае як цэнтр вызначанай акругі племянны ў дадзяржаўны перыяд і валасны ў складзе Полацкай зямлі З 1021 г. пасля перадачы кіеўскім князем Яраславам Мудрым Віцебска разам з Усвятамі полацкаму князю Брачыславу Ізяслававічу. Галоўнымі яго функцыямі па дачыненні да кіраванай тэрыторыі былі палітычная, эканамічная і сакральная.

Наяўнасць некалькіх селішчаў крывічаў IX-X стст. на левабярэжжа р. Віцьбы, а таксама ляпная кераміка гэтага часу, выяўленая ў ямах на ўзнёслым участку ўздоўж яе правага берагу, паказваюць на канцэнтрацыю насельніцтва ў племянным цэнтры.

Развіццё розных рамёстваў пацвярджае яго высокі эканамічны патэнцыял.

У 30-40-е гг. ХII ст Віцебскам валодае Васілько Святаслававіч, князь Полацкі. Менавіта на гэтыя гады прыпадае ўздым у развіцці горада.

У 1161г. Полацкае веча абрала сваім князем Усяслава Васільковіча Віцебскага.

А ўжо трыма гадамі пазней летапісы паведамляюць, што ў Віцебску правіў Давыд - сын смаленскага князя Расціслава.

Значыць, у гэтыя гады горад знаходзіўся ў залежнасці ад Смаленска 1167 г. У Віцебску, збегшы з Полацка пасля нападу на горад гарадзецкага князя, атуліўся Ўсяслаў Васільковіч. Зноў у горадзе ўмацоўваюцца пра-полацкія пазіцыі, адначасова віцебскія ўладары прадпрымаюць спробы ды ўсталявання сувязяў з іншымі дзяржавамі у 1176г. віцебскі князь Усяслаў выдае замуж дачку за сына Маскоўскага гаспадара Юрыя Доўгарукага - Усевалада, а ў 1209 г. другі князь, Васілько Брачыслававіч, радніцца з уладзіміра-суздальскім князем Усеваладам Юревічам, вядомым у гісторыі пад мянушкай Вялікае Гняздо.

Але ў канцы 1180-х гг. Віцебск зноў апынуўся ў зоне ўплыву смаленскіх князёў. У пачатку XIII ст. Віцебск і Полацк прызнавалі вяршэнства над сабою смаленскага князя Мсціслава Давыдавіча. Ад імя гэтых гарадоў ён у 1222 г. удзельнічаў у зняволенні гандлёвай дамовы паміж Рыгай, Смаленскам і Полацкам. Актыўнасць віцяблян спрыяла згуртаванню славянскіх земляў супраць нямецкай агрэсіі -прыклад Лядовае пабоішча 1242 г у якім пад агульным кіраваннем Аляксандра Неўскага ўдзельнічалі віцебскія і полацкія дружыны і перамога славян не дазволіла крыжакам прасунуцца на тэрыторыю сярэдняй плыні Заходняй Дзвіны. У 1230-е гг. у Віцебску знаходзілася рэзідэнцыя полацкага князя Брачыслава.

У другой палове XIIIст. у летапісах зноў сустракаюцца імёны віцебскіх уладароў. У 1262 г. згадваецца віцебскі князь Кастусь, які ўдзельнічаў разам з наўгародцамі ў паходзе на Юрасёў еў, захоплены крыжакамі, а ў 1265 г князь Ізяслаў, які, праўда, знаходзіўся ў залежнасці ад літоўскіх князёў Герденя і Войшалка у канцы XIII - пачатку XIV стст князь Міхась Канстанцінавіч, актыўна подтрымліваўшы гандлевыя сувязі з рыжскімі ратманамі купцамі . Станаўленне і развіццё раннесярэднявечнага Віцебска як адміністрацыйнага, гандлёвага і вайскоўца цэнтра XI-XIII стст. спрыяла бурнаму развіццю рамеслена-мастацкай вытворчасці і пластычных мастацтваў. Высокі тэхналагічны і мастацкі ўзровень вырабаў засноваўся, з аднаго боку, на захаванні ў тэхналогіі і знешнім абліччы мясцовых традыцый, каларыту і арнаменту і, з іншай, у актыўнай перапрацоўцы мастацкіх стыляў і ўплываў, што прыўносяцца на прыдвінскую зямлю разам з ведамі і вырабамі замежных майстроў. І ў гэтым творчым супрацьборстве перамагала і сцвярджалася нацыянальная мастацкая школа рамяства, якая захоўвала і развівала у тым ліку і пад уплывам Візантыі традыцыі продкаў у новых умовах. У Віцебскай архітэктуры запазычаныя з іншых школ архітэктурныя формы набылі вялікую прастору і выразнасць, сталі больш канструктыўнымі і менш пышнымі па афармленні. У выніку такога ўзаемадзеяння на старажытнабеларускіх землях з яўляецца адмысловая сістэма архітэктуры і жывапісу, якая характарызуецца пошукамі больш простых, але ў той жа час прыгожых архітэктурных форм і элементаў унутранага аздаблення. Архітэктурнае афармленне гарадской забудовы асабліва характэрна для Віцебска сярэдзіны і другой паловы XII ст. Пры гэтым прытрымліваюцца мастацкім нормам усе тыпы пабудоў - манастырскія цэрквы, храмы, княжыя рэзідэнцыі, гарадскія будынкі. Калі ў старажытным Полацку пасля прызнання полацкім князем дзяржаўнай рэлігіяй праваслаўя з явіліся візантыйскія майстры, ім прыйшлося лічыцца з густамі Полацкага княжага двара, які меў сваё меркаванне аб тым, якімі павінны быць у Полацкай зямлі храмы.

Літаратура. 1. Алексеев Л.В. Полоцкая земля Очерки истории Северной Белоруссии в ІХ - ХІІІ вв. М. Наука, 1966 - 298 с. ил. 2. Арлоў У. А. Сагановіч Г. М. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі.862-1918. Падзеі Даты. Ілюстрацыі. Вільня Наша будучыня, 2000 223 с. іл. 3. Бубенько Т.З. Ювелірныя упрыгожванні Віцебска X - XIVст.ст. З глыбі вякоў. Наш край Гіст-культуролаг. 3-11зб. Вып 1. -Мн. Навука і тэхніка, 1996 288 с. іл. 4. Витебск Энцикл .справ.

Белорус. Сов. Энцикл. Редкол.

В 54 И.П. Шамякин гл. ред. и др. -Мн. Бел С.Э, 1988 408с. ил. 5. Витебск.

Истор эконом. очерк.

Мн Наука и техника , 1974 224 с. ил. 6. Віцебск Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі.Віцебскай вобласті Ан БССР, Тн.т. мастацтвазнаўства, этнографіі і фальклору. Рэд кал. С.В. Марцэлеў гал. рэд. і інш Мн. Беларус.

Сав. Энцыклапедыя. 1985 40-87 с. іл. 7. Віцебскі летапіс Панцырнага і Аверкі 947 Спадчына.1997. 4 .208-209 с 8. Галубовіч В.І. Эканамічны стан, побыт і гандаль старажытнай Беларусі IX-XIIIст Дапаможнік для студ. В.Н.У. -Мн. В.П. Экаперспектыва 1997 - 175 с. 9. Гурин М.Ф. Кузнечное ремесло Полоцкой земли IX-XIII вв М.Ф. Гурин. Под ред. Г.В.Штыхова.

Мн. Наука и техника. 1987г. -151 с. ил. 10. Загарульский Э.М. Заходняя Русь IX-XIII ст. Вучэб.дапамож. -Мн. Універсітэцкае. 1998. -240 с. 11. Калядзінскі Л.У. Витебск три стены каменныя Гісторыя г. Віцебска ад часоў старажытнасці да пачатку XVIII cт. Беларус. гіст. часопіс. -1995 2. 25- 44 с. 12. Калядзінскі Л.У. Сярэдневечны Віцебск як эталонный помнік матэрыяльнай культуры Беларускага феадальнага горада.

Гістарычная навука і гістарычная адукацыя ў рэспубліцы Беларусь. Мн. 1994 44-65с 13. Каханоўскі Ў.У. Гісторыя культуры Беларусі. Вуч. дапаможнік. Рэд. ГВ.Міхавец.

Н.В.Гуліш. Мінск 1994 Н.К.Ф. Экаперспектыва -196 с. 14. Ластоўскі В. Ю. Нарысы з Беларускай гісторыі Полацкая зямля.

Тураўскае княства Рамёствы ў старой Беларусі Таргоўля да XIV ст. Прамысловасць.

Спадчына 1996 4. с.5-53. 15. Левко О. Н. Средневековые территориально-административные центры северовосточной Беларуси Формирование и развитие О. Н. Левко Мн. Бел. навука, 2004 280 с. 16. Левко О. Н. Экскурсия по древнему Витебску Мн. Полымя, 1984. 32 с, ил. 17. Левко О.Н. Торговые связи Витебска X-XVcт. Под.ред. Г.В.Штыхова.

Ан. БССР. Ин т истории -Мн. Наука и техника 1989. -85с. 18. Русецкий А.В Русецкий Ю.А.Художественная культура Витебска с древности до 1917 года А.В.Русецкий, Ю.А.Русецкий Худ. Мн. БелЭн, 2001. -288 с ил. 19. Штыхов Г. В. Города Полоцкой земли IX-XIII вв. Мн. Наука и техника, 1978 160 с, ил. 20. Штыхов Г.В. Сравнительное изучение древнейших городов Полоцкой земли и памятников их окрестностей Древности Белоруссии.

Мн. 1966. -238-252 с.