ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ШӨЛДІ ДАЛАДА АМАН ҚАЛУ (выживание в пустыне).

1. Шөлді далада ең бастысы – ол организмнінің сусыздануынан қорғану. Егер сіз шөлді далада машинаның сынуынан қалсаңыз, сол машинаны көленке етіп алыңыз. Егер сіз жаяу жүрсеңіз, онда үнгір тауып немесе жардың (скала) қөленкісісіне тығылыңыз.
2. Бас пен мойынызды күннің сәулесінен сақтаңыз. Егер сізде бас киім болса киініз, үстінен тағы орамал киіңіз, жылу соққысынан (тепловой удар) сақтандырады.
3. Егер сіз шөлді далада көлікпен қалсаңыз, оны тастамаңыз. Егер көлік келеді деген сенім болмаса, адам жүретін жерге барыныз. Түнде ғана жүоіңіз, күндіз көленкеде отырып.
4. Судан қайнар көзін (источник воды) тауып көрініз: кепкен өзенде де оған қазып жетуге болады. Шөп өсетін жерде су іздеп көріңіз.
5. Шөлді даладағы өсім (растительность) шөптердің көбісін жеуге болады.
6. Жануарлар мен құрт-құмырсқалардың жүрген жерін байқаңыз: шыбын, құмырсқа, , құстар жиналған жердің қасында су болуға тиісті.
7. Егер су таппасаңыз, онда шықты (росаны) жинап қөруге болады. Домалақ, тегіс тастарды пирамидамен құмда қазылған полиэтиллен төсеген шұңқұрға салады. Шықты (росаны) тәңертен жинайды. Бұл суды ішудің алдыңда залалсыздандыру (стеризавать) ету керек.

ПАЙДАЛЫ ҚЕҢЕСТЕР:

• Суды тазарту үшін оған бірнеше марганцовканың кристаликтарды салып ол түгел еріп суды кішкене бояп су ішуге және тамақ істеуге жарамды жасайды.
• Марганцовканы от алуга (добывания огня) пайдалануға болады: кристалдардың бір қасығын газетке салып, антифриз бірнеше тамшылар тамызып, газетті ораптастаса. 30 секундтан кейін газет жанады.
• Егер антифриз жоқ болса онда отты марганцовкамен қантты араластырып (1 бөлігі марганцовка 2 бөлікке қантка) екі ағаш таяқшалардың арасына салып жақсылап үйкелісе от пайда болады.
• Шөлді далада суды келесі әдіспен да табуға болады: құмда бір метр диаметрі шұңқұр қазылады, Шұңқұрдың түбіне кастрюля қойлады. Шұңқұрдың түбіне шөптерер, жапырақтарды салады (бұл шарт міндетті емес). Шұңқұрдың бетіне полиэтилен жайып, полиэтилен шеттерін тастармен бекітіп тастайды. Сосын бір тасты полиэтиленнің ортасына қояды. Солай воронкаға ұқсайтын зат пайда болы. Конденсат полиэтилленнің ішкі жағында пайда болым кастрюляға тамшылайды. Бұл суды залалсыздандыру (стрерилизовать) етпеуге да болады.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ҰЙЫҚ ПЕН ӨЗІНЕ БАТАТЫН ҚҰМ (Болота и зыбучие пески)

Сақтық қолдану: қолға ұзын ағаш алып, алдынғы жолды таңдап биіктеу жерлерден жүру, жай және жеңіл қимылдау керек.

Ұйықтан қалай құтылу (топи):

1. Салмағын азайту үшін, ауыр заттың барлығын тастау.
2. Аяғ астына ағаш немесе таяқ қою.
3. Жай және ақырын қимылдау. Не делать резких движений.
4. Сізді астына сорып жатқанын сезіп, бірден дөнестерге (кочкаларға) жатасалыңыз. Содан кейін сізге арқан немесе ағашты әпергенше күтіңіз.
5. Бірден ағаш немесе арқанды ұстап, ақырын алға жылжыту керек (перехватывая руки плавными движениями).
6. Егер сізге көмек келмеген жағдайда да, артпен жатып, алға қарай жылжыныз, өзіңізге қол, аяқпен барлық денеңізбен алға ұмтылыңыз... Дөнес жерлердегі (кочки) шөп астын ұстап алу.
7. Шаршаған кезде аяқ, қолды ұзатып, ашып қимылдамай демалуға тырысу керек. (При усталости раскиньте как можно шире руки и ноги и передохните, стараясь не шевелиться.)

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ЖЕР АСТЫНДА (Пещеры и подземные ходы)

Жер астына тек қана инструктормен және арнайы құрал жабдықтармен түсуге болады. Егер сіз өзініз жер астына түсеңіз, онда келесіні білуініз керек:

• Топта 4 адамнан кем болмау керек: экстремал жағдайда бір адам жарақат алған адаммен қалады, ал қалған екеу жоғары көмекке кетеді.
• Жер астына түсердің алдында өз жоспарларын туыстарға және таңыстарға айтыңыз: қайда және қай уақытқа дейін баратқаныныз.
• Жер астына түсер күні метеосводканы тынданыз. Егер сол күні жаңбырлар жауса, онда олар ұңгір (пещераларды) батып тастау мүмкін.
• Жер астында салқын және ылғайлы болады. Сондықтан жылы киініңіз, және сыртқы киіміңіз суды өткізбейтін болу керек. Пластиктан жасалған шлемді шахтерский шаммен үмітпаңыз.
• Жолға косымша батарейкаларды, свечаларды, сірінкені, аптечканы, арқан, ұңгір картаны, суды, және жоғары калориялы тамақты (шоколад, жұзім ж/е т.с.с.)
• Жер астына түскенде ұңгір (пещераның) қабырғаларға белгілірді қоюға үмітпаңыз. Кері қайтқанда оларды өшіруге үмітпаныз.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ЕГЕР СІЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ (Если вы заблудились)

 

1. Тоқтап және қай жерде жүргенің аңықтауға ұмтылыныз.
2. Жердің астында қанша жүргенің аңықтаңыз және де кері қайтуға сізде қанша уақыт кететіңдігін ойлаңыз.
3. Өз тұрған жеріңді белгіліңіз (пирамидкамен немесе қабырғада бір белгімен).
4. Шығу жолын (выход) тауып көріңіз. Жол бойы кері қарап жүріңіз. Журген жолды жаттап жүріңіз. Коридорлар әр бағытта әр түрлі қөріну мүмкін.
5. Жүрген жолынды белгілеп тұрыңыз (пирамидкалармен не/се белгілермен қабырғада).
6. Энергияны сақтау үшін, жиі демалып тұрыңыз. Демалғанда светті сөндіріңіз. Әр коридорды зертеп тұрыңыз, лабиринтта да шығу жолын табуға болады.
7. Егер сіз жұка коридорда қысылып шығалмай қалсаңыз, онда бұлшық етті босатып (расслабьте) жиі дем алмауға ұмтылыныз, өйткені ол дененің қөлемін үлкейтеді. Шықанда бүкіл денемен жұмыс істеңіз.

ЕГЕР СІЗ КҮНДІЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер сізде карта бар болса, онда оны алып шығып қай жерде жүргенінізді аңықтап қөріңіз.
2. Жан жақты қарап шығыңыз, картада бар ориентирлар іздеп көріңіз.
3. Картада болған жеріңде іздеп көріңіз және де содан жүрген жолды есіңе түсіріңіз (ағымдар, тастар және т.с.с.).
4. Картада өз тұрған жеріңді тапқаннан кейін, оларды ориентирлармен салыстырып, сіздің қай бағытта жүргенің дұрыс деп ойлаңыз (трассаға ма әлде адам тұратын пункке).
5. Өз жүретің жодлы таңдағанда өзеннен немесе таудан өтпеуге үмтылыңыз. Өйткені бұл кедергілерден өту үшін сізде көп уақыт кетеді.
6. Жол жүргенде жан жақта орналасқан ориентирларға қөніл аударып тұрыңыз.

 

ЕГЕР СІЗ КАРТАСЫЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер сізде карата, компас жоқ болса онда қөңіліңізді түсірмеңіз.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Жан жақты қараңыз, мүмкін жолдың жақындығының белгілерің табасыз (телеграф столбтары, зданиялар).
2. Олар жоқ болса? Онда кері қайтып қөріңіз.
3. Егре есіңізге ештене түспесе, онда күннің көзіне ориентир жасап жүріңіз. Күннің көзі шығыста шығады, батыста батады. Тал түсте ол оңтүстік бағытында тұрады. Егер күннің көзі бұлттармен жабық болса, онда оның орыналасқаны жөніңде кез келген көленкіден аңықтауға болады. Ол үшін перочинный пшакты алып баспармақтың тырнағына үшімен қойыңы, содан кейін пшакты ақырын оның көленкіні қөргенше бұрап қөріңіз. Күннің көзі кері бағытта болады.
4. Егер сізде сағатыңыз бар болса, онда оңтүстік қай бағытта орналасқаның одан да жеңіл. Сағаттың кішкентай стрелкасы күннің көзіне қарай бағыттандар. Күннің көзіне бағытымен және 12 циферблаттағы санымен бұрышты екіге бөліп , бұл бағыт оңтүстік бағытты көрсетеді. Мысалы сағат төрте бұл сызық екі сан арқылы өтеді.
5. Егер күннің көзі бұлтпен түгел жабық болса, солтүстік қай бағытта орналасқанның ағаштарға және үлкен тастарға карап аңықтауға болады. Мох көленкіде жақсы өскесің, біздің полушарияда көленкіде солтістік және солтүстік-шығыс бағыттары болады, және де осы жақтарда мох жақсы өсуге тиісті.

 

ЕГЕР СІЗ ЖАМАН АУА РАЙЫНДА (плохую погоду) АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер сізде қону үшін пластик капка сиятың спальник бар болса, онда мүмкін сіздің нашар ауа райы біткенің күткені дұрыс шығар деп ойланып көріңіз.
2. Егер сізде ешқандай құралдар жоқ болса және де сіз биіктікте тұрсіз, ауа райы одан да бұзылып баратса, онда төмен түсіңіз.
3. Жол бойы тропинкаларды іздестіріңіз. Олар сізді адам тұратын жерге апаруы мүмкін.

 

ЕГЕР СІЗ ТУМАНДА АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер сізде картамен компас бар болса және туманнан сіз он метрден артық қөрмесеңіз онда:

• Өзіңін орналасқанын картада тауып көріңіз. Қай бағытыңызда жүргені дұрыс деп шешіңіз. Осы бағытында бір ориентир тауып (мысалы: тау, үлкен ағаш), сол ориентирге жеткенше жүріңіз.
• Ориентирге жеткен соң компастың көмегімен ар қарай жүріңіз.
• Туманнан шықанша осы әдісті бірнеше рет қайталауға болады. Егер сізде карта және компас жоқ болса, онда туман кеткенше күтіңіз.

 

ЕГЕР СІЗ АҚ ҚАРАҢҒЫДА ТЬМАДА (белой тьме) АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер жарық қармен шағылса, онда оның түсі аспанның түсімен бірдей болады. Кері (горизонт) жоғалады, мұндайда алыстығын және биіктігін дәл айтуға мүмкіндік болмайды.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Тоқтаңыз және кішкене күтіп көріңіз, мүмкін осындай күйі өзімен өзі аяқталады.
2. Егер сізде ұйықтауға кап (спальный мешок) бар болса, оның ішіне бар киіммен жатыңыз. Рукавтаң колдарынызды босатып кеудесіне немесе қойыңызға қойыңыз. Олай жылырақ болады.
3. Егер сізге алға жүру керек болса және сізде компаспен карта бар болса, онда жүргенде өзіңіздің алдыңызға қар (снежки) лақтырып тұрыңыз. Егер снежки дөңгеленіп жатса сколонның қисықтың бағытын (направление склона) аңықтауға болады. Егер олар мүлде көрінбей кетсе, онда сіз аңғардың (пропастьтін) алдында тұрғаныңыз болуы мүмкін.

 

ЕГЕР СІЗ ТҮНДЕ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер аспанда ай бар болса, онда оның жарығымен сіз қараңғыда жолды тез тауып аласыз.

2. Жұлдыздарды байқаңыз. Солтүстікті темірқазық жұлдыздың көмегімен табуға болады. Темірқазықа Үлкен Аюдың ковштің екі шеткі жұлдызы көрсетеді.

3. Егер түн өте қараңғы болса және сіз тауда болсаңыз, онда тоқтап спальный мешокка орналасып жылы жерде ұйықтауға қалғаны жөн.

4. Егер сіз жалғыз емес блсаңыз (целая группа), онда түнде бір біріне жақын орналасқандарыңыз дұрыс.