Парниктік газдардың жалпы көлемін тұтастай экономика бойынша және экономикалық қызмет түрлері бөлінісінде қалыптастырған жөн. Бұдан басқа, осы көрсеткішті жарияланымдарда халықтың жан басына және тұрақты бағаларда ұлттық валютада және АҚШ долларында, сондай-ақ сатып алудың қабілеттілік паритетінде (СҚП) АҚШ долларында көрсетілетін ЖІӨ бірлігіне есептеп көрсету қажет.
Парниктік газдардың әрбіреуі атмосферада болу уақытына және жылуды жұту қабілеттілігіне байланысты жаһандық жылудың үдерісіне өз ықпалын тигізеді. Үш парниктік газдың үлесіне, яғни СО2, СН4, N2O ауа-райының өзгеруіне себеп болатын экологиялық салмақтың 98% жуығы сәйкес келеді. Жиынтық эмиссияларды есептеу және ауа-райының өзгеру проблематикасын суреттейтін жалпы графикті қалыптастыру үшін әртүрлі парниктік газдардың шығарындылары туралы деректер жаһандық жылудың потенциалында (ЖЖП) негізделген СО2-эквивалентінде көрсетіледі. ЖЖП бұл белгілі бір уақыт кезеңінде (ереже ретінде 100 жыл) парниктік газдардың Жердің бетінен шығып жаһандық жылуға септігін тигізетін инфрақызыл сәулелерді (жылу радиациясын) жұту қабілеттілігін суреттейтін көрсеткіш. Мысалы, метанның (СН4) ЖЖП мәні 21 құрайды, азот закисінің (N2O) мәні 310 құрайды. Бұл 1 кг метанның жаһандық жылу үдерісіне 1 кг көміртегі диоксидінен 21 есе, ал 1 кг N2O 1 кг СО2 310 есе күшті әсер ететінін білдіреді.
Парниктік газдардың эмисияларын есептеу атмосферада парниктік газардың концентрацияларының өзгеруіне әкеліп соғатын қызмет түрлері бойынша мемлекеттік органдардың статистикалық деректеріне негіздеген жөн (парниктік газдардың көздері мен жұтылуын ескере отырып). Мысалы, отынды өртеу көздерінен парниктік газдардың эмиссиялары туралы жыл сайынғы деректер бір жыл ішінде пайдаланылған отынның көлемі туралы мәліметтер негізінде есептелуі мүмкін. Ауыл шаруашылығындағы метанның эмиссиялары туралы жыл сайынғы деректер ішек ферментациясымен байланысты әртүрлі жануарлар түрлерінің саны туралы деректер негізінде есептелуі мүмкін. Эмиссияның аудару коэффициенттері шығарындылардың көлемін антропогендік қызмет туралы статистикалық деректермен байланыстырады. Парниктік газдардың шығарындыларының оңайлатылған есептеу әдісін келесідей көрсетуге болады:
| Парниктік газдардың шығарындылары | = | Антропогендік қызмет туралы деректер | * | Эмиссия коэффициенті | (2) |
Есептеу үшін БҰҰ АӨНК шеңберінде әзірленген эмиссиялардың халықаралық деңгейде қабылданған коэффициенттермен қатар, эмиссияның ұлттық коэффициенттерін қолдану ұсынылады. Парниктік газдар көлемдерінің мәндерін жыл сайын бағалау ұсынылады, жорамал бойынша 2010 жылға қарай шығарындылардың болжанатын мәндеріне қол жеткізу үдерісі «желілі» түрде, яғни базалық жылдан бастап шығарындылардың азаю және тұрақтану үдерісі біркелкі іске асырылатын болады. Нақты жыл үшін болжанатын желілі мәндер мен нақты мәндердің арасындағы айырмашылық «+» (прогресс) және/немесе «-» (артта қалуды) білдіруі мүмкін.
Халықаралық стандарт ретінде осы көрсеткішті қалыптастыру барысында парниктік газдардың шығарындыларының есептілігін сандық анықтауды, ұсынуды және тексеруді ұсыну үшін ISO 14064 стандартын пайдалану ұсынылады. Халықаралық деңгейде танылған және экономиканың әртүрлі секторларында парниктік газдардың шығарындыларының қысқамерзімдік және ұзақмерзімдік сценарийлерді есептеуді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін көптеген модельдер бар. Ауа-райының өзгеруі бойынша үкіметаралық сарапшылар тобы (АӨҮСТ) сценарийлердің үш түрін жариялады: «қандай да бір іс-шаралары жоқ сценарийлер», «шараларды қолдану шарты бар сценарийлер» және «қосымша шараларды қолдану шарты бар сценарийлер». Шығарындылардың өзгеру сценарийлерін ұлттық деңгейде әлеуметтік-экономикалық дамудың мемлекеттік бағдарламалары негізінде әзірлеген жөн, олардың ішінде парниктік газдардың негізгі көздері болып табылатын экономиканың басым секторларына ерекше назар аудару қажет.
Қазіргі кезде Қазақстанда парниктік газдар шығарындыларының инвентаризациясы кәсіпорындар деңгейінде жүргізіледі. Парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесі Қазақстан Республикасы Қоршаған орта министрінің 2009 жылғы 24 қарашадағы №251-ө бұйрығымен бекітілген. Кәсіпорындар үшін парниктік газдар шығарындыларын есептеу әдістемесінің негізіне БҰҰ АӨНК 1 қосымшасындағы елдердің секретриатқа ұсынатын парниктік газдардың шығарындылары және төгінділері туралы есептіліктер ұсынымдарына және қағидаларына сәйкес келуге міндетті барлық елдер үшін қабылданған әдіснама болып табылатын 1996 және 2006 жж. АӨҮСТ парниктік газдардың ұлттық инвентаризацияның басшылық қағидаттары енгізілген. Әдістемені жыл сайынғы инвентаризацияларды жүргізу барысында парниктік газдардың шығарындыларын есептеу үшін, сондай-ақ атмосфераға парниктік газдардың шығарындыларына квотаны алу өтініштерін қалыптастыру үшін пайдалануға ұсынылады.
Кәсіпорындардың парниктік газдардың инвентаризация паспорттары, оларды тіркеуді жүзеге асыратын және сәйкес тіркеу номерін беретін Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігіне ұсынылады. Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі паспортты тексеруге құқығы бар. Тіркеу номерінің негізінде Кәсіпорынның парниктік газдар инвентаризация паспортының деректері Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі анықтайтын ведомстволық бағыныстағы ұйымы үргізетін парниктік газдардың мемлекеттік кадастрына енгізіледі.
1. Қазақстан Республикасы 1997 ж.15 шілдеде келесі шешім қабылдады:
A) ҚР «Қоршаған ортаны қорғау» туралы заңы.
B) ҚР «Білім туралы» заңы.
C) ҚР экологиялық қауіпсіздік концепциясы.
D) Экологиялық білім беру концепциясы.
E) Орта-кәсіби және жалпы білім беру мектептеріндегі «Экология» пәні бойынша бағдарлама
2. БҰҰ табиғатты қорғау әрекетінің координаторын көрсетіндер:
A) ЮНЕП.
B) ЮНЕСКО.
C) ФАО.
D) ДДҰ.
E) МАГАТЭ.
3. «Рим клубын» жаратудың инициаторын атаңыз:
A) Дж. Форрестер.
B) Д. Медоуз.
C) А. Печчеи.
D) М. Месарович.
E) Э. Пестель.
4. «Рим клубының» бірінші «Өсу шектері» баяндамасының авторын атаңыз:
A) Б. Миллер.
B) Д. Медоуз.
C) А. Печчеи.
D) М. Месарович.
E) Э. Пестель.
5. Қоршаған орта мен даму бойынша БҰҰ Халыкаралық Комиссияның төрағасын атаңыз:
A) Дж. Форрестер.
B) Х. Брунтланд
C) А. Печчеи.
D) М. Месарович.
E) Э. Пестель.
6.Қоршаған орта мен даму бойынша БҰҰКонвенциясының өту уақыты мен орнын көрсетіңіз:
A) Йоханнесбург, 2002 ж.
B) Рио-де-Жанейро, 1992 ж.
C) Вашингтон, 1973 ж.
D) Стокгольм, 1972 ж.
E) Севилья, 1995 ж.
7.Қоршаған ортаны қорғау облысында халыкаралық ынтымақтастықтың негізгі қағидалары жасалған:
A) Рио-де-Жанейрода, 1992 ж.
B) Минскте, 1983 ж.
C) Йоханнесбургте, 2002 ж.
D) Стокгольмде, 1972 ж.
E) Севильяда, 1995 ж.
8. Қоршаған орта бойынша декларация қабылданған Декларация по окружающей среде была принята:
A) Рио-де-Жанейрода, 1992 ж.
B) Минскте, 1983 ж.
C) Йоханнесбургте, 2002 ж.
D) Стокгольмде, 1972 ж.
E) Севильяда, 1995 ж.
9. Атом энергетикасы бойынша халықаралық агенттікті көрсетіңіз:
A) ЮНЕП.
B) ЮНЕСКО.
C) ФАО.
D) БДСҰ.
E) МАГАТЭ.
10. Озон қабаты бойынша Веналық келісімге қол қойылды:
A) 1995 ж.
B) 2000 ж.
C) 1985 ж.
D) 1970 ж.
E) 1990 ж.