«Адам және Биосфера» атты ЮНЕСКО бағдарламасы (“Man and Biosphere”, MAB) жергілікті және ғаламдық деңгейде адамдар мен қоршаған орта арасындағы қатынастардыжақсарту үшін ғылыми негізді белгілеуге бағытталған ЮНЕСКО-ның үкіметаралық ғылыми бағдарламасы болып табылады. Экожүйелік және биологиялық әртүрлілікті, сондай-ақ адам мен қоршаған ортаның өзара қарым-қатынастарын сақтау мәселелерін зерттеуге бағытталған тәртіпаралық зерттеулер жүйесін құрайды. Бағдарлама қызметінің негізгі бағыттарының бірі биосфералық резерваттардың ғаламдық желісін дамыту болып табылады. «МАБ» атауы «Адам және Биосфера» бағдарламасының ағылшын атауы орыс фонетикалық аббревиатурасын құрайды (“Man and Biosphere”, MAB). МАБ бағдарламасы ресми түрде 1970 жылы ЮНЕСКО Бас конференциясының XVI сессиясында қабылданды. Бағдарламаның басқарушы органы Халықаралық үйлестіру кеңесі (ХҮК, ағылш. - International Coordination Council, ICC), құрамына ЮНЕСКО Бас конференциясының сессияларында әрдайым қайта сайланып тұратын 30 мемлекет кіреді. ХҮК сессиялары арасындағы кезеңде, МАБ бағдарламасының жедел басқаруын ХҮК Бюросы мен Хатшылығы жүзеге асырады, сондай-ақ олар әр елдегі МАБ Ұлттық комитеттерінің қызметін үйлестіреді.Қазақстандағы МАБ Ұлттық комитеті 1978 ж. 30 шілдесінде ҚазССР Ғылым Академиясының Төралқа Қаулысымен 1978 ж. құрылды. Қоршаған ортаның жағдайын және оны қорғауды зерттеп білу бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын үйлестіру мақсатымен «Табиғатты қорғау және оның қорларын тиімді пайдалану» мәселесі жөніндегі Ғылыми кеңес болды. Қазақстандағы МАБ комитетінің бірінші төрағасы академик А.Н.Илялетдинов. 2000 ж. 7 тамызында ЮНЕСКО істері жөніндегі ҚР Ұлттық комиссия құрылғаннан кейін Қазақстандық МАБ комитеті осы комиссияның құрылымдық бірліктерінің бірі болды.Қазіргі уақытта қазақстандық МАБ ұлттық комитеті «ЮНЕСКО және ИСЕСКО істері жөніндегі Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссия жанынан «Адам және Биосфера» (МАБ) ЮНЕСКО бағдарламасының Қазақстандық ұлттық комитет туралы Ереже» негізінде өз қызметін атқарады. Комитет қызметінің ортақ мақсаты - Қазақстан Республикасында биосфералық резерваттардың ұлттық желілерін дамыту, оларды биосфералық резерваттардың ғаламдық және аумақтық желілеріне ықпалдастыру, ерекше қорғаудағы табиғи аймақтарды дамытудың халықаралық тәжірибесін талдау және жалпылау, сондай-ақ биологиялық және экожүйелік әртүрлілікті, адам мен қоршаған ортаның өзара қарым-қатынасын сақтау мәселелерін зерттеп білу және «Адам және Биосфера» ЮНЕСКО бағдарламасы аясында экологиялық білімдерді тарату.МАБ комитетінің жаңартылған құрамы б.ғ.д. Р.В. Ященконың төрағалығымен 2001 ж. 24 мамырынан бастап өз жұмысына кірісті. Комитеттің қазіргі құрамына дала географиясы мен биология саласындағы 17 жетекші мамандар кіреді. 2011 ж. қыркүйектің басында «Қорғалжын биосфералық резерваты» алғашқы қазақстандық биосфералық резерват номинациясына мәлімдеме өңделіп, Париж қ. МАБ бағдарламасының Хатшылығына бекітілуге жіберілді.
Қазақстанның экожүйесі Орталық Азияда және тұтастай алғанда континентте биологиялық әртүрлілік бірегейлігімен ерекшелінеді.Өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің жоғалуы генетикалық деңгейдегі әртүрлілікті жоғалтуға және экожүйелердегі тиісті өзгерістерге әкеледі. Биоәртүрлілікті іc жүзінде жоғалтудың негізгі себебі өмір сүру ортасының жойылуы және тозуы, ең бастысы, ормандарды жою, топырақтың эрозиясы, ішкі және теңіз су айдындарының ластануы, өсімдіктер мен жануарлар түрлерін тым көп тұтыну болып табылады. Таяуда ғана өсімдіктер мен жануарлардың бөгде түрлердің жерсінуі де биоәртүрлілікті жоғалтудың алаңдатар жәйі деп танылды.Биоәртүрлілікті сақтау үшін Қазақстан Республикасы 1994 жылы Биоәртүрлілік жөніндегі конвенцияны бекітті, биологиялық әртүрлілікті сақтау және теңгермелі пайдалану жөніндегі ұлттық стратегия мен іс-қимыл жоспарын әзірледі.Биоәртүрлілікті сақтаудың неғұрлым тиімді шарасы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру болып табылады. Республиканың ерекше қорғалатын табиғи аумақтарының ауданы 13,5 млн. гектарды немесе барлық аумақтың 4,9%-ін құрайды, бұл биологиялық әртүрліліктің экологиялық теңгерімін сақтау үшін тым жеткіліксіз және 10%-ті құрайтын әлемдік стандарттардан төмен.Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын дамыту мен орналастыру тұжырымдамасына сәйкес 2030 жылға дейін олардың алаңын 17,5 млн. гектарға дейін ұлғайту көзделген, бұл республика аумағының 6,4%-ін құрайды.Қазақстанда биологиялық әртүрлілікті сақтау мақсатында биоәртүрлілік объектілерінің жай-күйін бағалау және түгендеу, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың желісін ұлғайту және қазіргі табиғи және антропогендік процестерді ескере отырып, оларды жасанды молықтыру және бұзылған аумақтарда қалпына келтіру жолымен табиғи популяциялардың сирек түрлерін сақтау, елдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік табиғи және мәдени мұрасы және «Адам және биосфера» бағдарламасы шеңберіндегі биосфералық аумақтар тізіміне енгізу жөніндегі шараларды іске асыру қажет.Республика аумағының небәрі 4,2%-ін алатын Қазақстанның барлық ормандарының ерекше экологиялық, ғылыми, рекреациялық, эстетикалық және мәдени мәнін, сондай-ақ биологиялық әртүрліліктің табиғи резерваттары ретіндегі олардың орасан рөлін ескере отырып, оларды ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесіне көшіру жөніндегі шұғыл шаралар қабылдау қажет. Бұл үшін 2006 жылға дейін мемлекеттік биосфералық резерваттардың желісін қалыптастыру бағдарламасын әзірлеу қажет.Соңғы уақытта, әлемде кең таралған генетикалық өзгерген организмдер мен өнімдерді әкелу Қазақстан үшін елеулі сыртқы қатер болып отыр. Бүкіл әлем бойынша генетикалық өзгерген организмдер мен өнімдердің кең таралу қауіптілігін ескере отырып, Биоәртүрлілік жөніндегі конвенцияның Биоқауіпсіздік жөніндегі Картахена хаттамасы қол қоюға алынды. Қазақстанның Картахена хаттамасына қол қоюы өзге елдердің біздің еліміздің аумағында генетикалық өзгерген организмдер мен өнімдерді трансшекаралық өткізуімен байланысты қызметті жүзеге асырудағы жауапкершіліктерін арттыруға, оларды елге әкелуге жол бермеу жөнінде шаралар қабылдауға, зерттеулер мен ғылыми-техникалық әзірлемелер ісінде өзара көмекті, сондай-ақ биотехнологиялар саласындағы ақпарат алмасуды қоса, халықаралық тығыз ынтымақтастықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.Осы Тұжырымдаманың айтылған ережелерін іске асыру қоршаған орта объектілерін сақтауды, оны белгілі бір тұрақтылық деңгейінде ұстап тұруды, өзін-өзі реттеу қабілеті мен жанды және жансыз табиғат түрлерінің, оның ішінде жойылу қаупі төнген тіpі организмдер геноқорының көптүрлілігін сақтауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.Қазақстанның экожүйесi Орталық Азияда және тұтастай алғанда континентте биологиялық әртүрлiлiк бiрегейлiгiмен ерекшелiнедi. Өсiмдiктер мен жануарлар түрлерiнiң жоғалуы генетикалық деңгейдегi әртүрлiлiктi жоғалтуға және экожүйелердегi тиiстi өзгерiстерге әкеледi. Биоәртүрлiлiктi ic жүзiнде жоғалтудың негiзгi себебi өмiр сүру ортасының жойылуы және тозуы, ең бастысы, ормандарды жою, топырақтың эрозиясы, iшкi және теңiз су айдындарының ластануы, өсiмдiктер мен жануарлар түрлерiн тым көп тұтыну болып табылады. Таяуда ғана өсiмдiктер мен жануарлардың бөгде түрлердiң жерсiнуi де биоәртүрлiлiктi жоғалтудың алаңдатар жәйi деп танылды. Биоәртүрлiлiктi сақтау үшiн Қазақстан Республикасы 1994 жылы Биоәртүрлiлiк жөнiндегi конвенцияны бекiттi, биологиялық әртүрлiлiктi сақтау және теңгермелi пайдалану жөнiндегi ұлттық стратегия мен iс-қимыл жоспарын әзiрледi. Биоәртүрлiлiктi сақтаудың неғұрлым тиiмдi шарасы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру болып табылады. Республиканың ерекше қорғалатын табиғи аумақтарының ауданы 13,5 млн. гектарды немесе барлық аумақтың 4,9%-iн құрайды, бұл биологиялық әртүрлiлiктiң экологиялық теңгерiмiн сақтау үшiн тым жеткiлiксiз және 10%-тi құрайтын әлемдiк стандарттардан төмен. Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын дамыту мен орналастыру тұжырымдамасына сәйкес 2030 жылға дейiн олардың алаңын 17,5 млн. гектарға дейiн ұлғайту көзделген, бұл республика аумағының 6,4%-iн құрайды. Қазақстанда биологиялық әртүрлiлiктi сақтау мақсатында биоәртүрлiлiк объектiлерiнiң жай-күйiн бағалау және түгендеу, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың желiсiн ұлғайту және қазiргi табиғи және антропогендiк процестердi ескере отырып, оларды жасанды молықтыру және бұзылған аумақтарда қалпына келтiру жолымен табиғи популяциялардың сирек түрлерiн сақтау, елдiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын ЮНЕСКО-ның Дүниежүзiлiк табиғи және мәдени мұрасы және "Адам және биосфера" бағдарламасы шеңберiндегi биосфералық аумақтар тiзiмiне енгiзу жөнiндегi шараларды iске асыру қажет. Республика аумағының небәрi 4,2%-iн алатын Қазақстанның барлық ормандарының ерекше экологиялық, ғылыми, рекреациялық, эстетикалық және мәдени мәнiн, сондай-ақ биологиялық әртүрлiлiктiң табиғи резерваттары ретiндегi олардың орасан рөлiн ескере отырып, оларды ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiне көшiру жөнiндегi шұғыл шаралар қабылдау қажет. Бұл үшiн 2006 жылға дейiн мемлекеттiк биосфералық резерваттардың желiсiн қалыптастыру бағдарламасын әзiрлеу қажет. Соңғы уақытта, әлемде кең таралған генетикалық өзгерген организмдер мен өнiмдердi әкелу Қазақстан үшiн елеулi сыртқы қатер болып отыр. Бүкiл әлем бойынша генетикалық өзгерген организмдер мен өнiмдердiң кең таралу қауiптiлiгiн ескере отырып, Биоәртүрлiлiк жөнiндегi конвенцияның Биоқауiпсiздiк жөнiндегi Картахена хаттамасы қол қоюға алынды. Қазақстанның Картахена хаттамасына қол қоюы өзге елдердiң бiздiң елiмiздiң аумағында генетикалық өзгерген организмдер мен өнiмдердi трансшекаралық өткiзуiмен байланысты қызметтi жүзеге асырудағы жауапкершiлiктерiн арттыруға, оларды елге әкелуге жол бермеу жөнiнде шаралар қабылдауға, зерттеулер мен ғылыми-техникалық әзiрлемелер iсiнде өзара көмектi, сондай-ақ биотехнологиялар саласындағы ақпарат алмасуды қоса, халықаралық тығыз ынтымақтастықты қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi. Осы Тұжырымдаманың айтылған ережелерiн iске асыру қоршаған орта объектiлерiн сақтауды, оны белгiлi бiр тұрақтылық деңгейiнде ұстап тұруды, өзiн-өзi реттеу қабiлетi мен жанды және жансыз табиғат түрлерiнiң, оның iшiнде жойылу қаупi төнген тipi организмдер геноқорының көптүрлiлiгiн сақтауды қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
1. Қоршаған орта мен даму бойынша БҰҰ Конференциясында қабылданған құжаттарды көрсетіңіз:
A) Барлық орман түрлерінің басқару; сақтау және тұрақты даму бойынша ғаламдық консенсустың қағидалары туралы өтініш.
B) «Біздің болашағымыз» өтініші.
C) Қоршаған орта бойынша БҰҰ бағдарламасы.
D) Озон қабатын қорғау бойынша БҰҰ бағдарламасы.
E) «Өсу шектері» бағдарламасы.
2.Қоршаған орта мен даму бойынша БҰҰ Конференциясында қабылданған құжаттарды көрсетіңіз:
A) Қоршаған орта мен даму бойынша Рио декларациясы.
B) «Біздің болашағымыз» өтініші.
C) Қоршаған орта бойынша БҰҰ бағдарламасы.
D) Озон қабатын қорғау бойынша БҰҰ бағдарламасы.
E) «Өсу шектері» бағдарламасы.
3.Қоршаған орта мен даму бойынша БҰҰ Конференциясында қабылданған құжаттарды көрсетіңіз:
A) «Өсу шектері» бағдарламасы.
B) «Біздің болашағымыз» өтініші.
C) Қоршаған орта бойынша БҰҰ бағдарламасы.
D) Озон қабатын қорғау бойынша БҰҰ бағдарламасы.
E) XXI ғасырға күн тәртібі
4. Алыс кеңістікте ауаның трансшекаралық ластануы туралы Конвенция қабылданды:
A) 1992 ж.
B) 1979 ж.
C) 2000 ж.
D) 1972 ж.
E) 1986 ж.
5. Қоршаған ортаны қорғаудың әлемдік күні:
A) 5 мамыр.
B) 5 мауысым.
C) 10 қыркүйек.
D) 1 қаңтар.
E) 6 тамыз.
6. Монреаль конференциясы өтті:
A) 1986 ж.
B) 2000 ж.
C) 2002 ж.
D) 1987 ж.
E) 1972 ж.
7. Гринпис ұйымның қалыптасу жылын көрсетіңіз:
A) 2002 ж.
B) 1992 ж.
C) 1986 ж.
D) 1972 ж.
E) 1971 ж.
8. Италия, Англия, АҚШ мен КСРО арасындағы Антарктида туралы келісімге келді:
A) 1980 ж.
B) 1959 ж.
C) 2000 ж.
D) 1983 ж.
E) 1966 ж.
9. Ауыл шаруашылық бойынша БҰҰ мүшесін көрсетіңіз:
A) ЮНЕП.
B) ЮНЕСКО.
C) ФАО.
D) БДСҰ.
E) МАГАТЭ.
10. Қызыл кітапқа тіркелген организмдердің ерешеліктерін атаңыз:
A) Анықталмаған, сирек, жойылып кеткен, жойылып бара жатқан.
B) Саны азайып бара жатқан, сирек, жойылып кеткен, селекциондық.
C) Сирек, жойылып бара жатқан, жойылып кеткен, қалпына келу.
D) Анықталмаған, сирек, жойылып бара жатқан, саны азайып бара жатқан.
E) Қысқартылған, сирек, эндемдік түр.