Транспорт

Кіріспе

 

Транспорт (лат. тілінен «жылжытамын») – жүк пен жолаушылар тасымалын жүзеге асыратын материалдық өндіріс саласы. Әлемдік шаруашылық кешені жүйесінде транспорт базалық салалардың бірі ретінде ерекше орын алады. Транстпорт әлемдік шаруашылықтың инфрақұрылымын қалыптастырады және өндірістің тиімді, әрі динамикалық дамуына елеулі ықпал етеді. Яғни, заттар мен еңбек құралдарын тоқтаусыз жылжытуын қамтамасыз ету арқылы, транспорт қоғамдық өндірістің үздіксіз құрылуына шарт қалыптастырады.

Заттай өнімді өндіріс аймағынан тұтыну аймағына жылжыту айналым үрдісіндегі өндіріс үрдісінің жалғасы болып табылады. Өнімді өндіріс пунктінен тұтыну пунктіне тасымалдау шығындары айналым шығындарына жатады және тұтынудың соңғы бағасына қосылады. Сондықтан да тауарладрдың бағалық бәсекесінде транспорт факторы елеулі рөл атқарады.

Осылайша, транспорт материалды өндіріс саласына жатады: транспорттың өзіндік қозғалысы, оның қозғалысы өндіріс саласында оның құратын процесі болып табылады. Сонымен қатар, транспорттық өнімнің (жүктер қозғалысы) ерекшелігі: жинақтауға келмейді, ал соңғы нәтижес і(жылжытылған тауарлардың қорлары) әрдайым қандай да бір деңгейде шектеулі.

Транспорттың басқа да көлемді көрсеткіштер үстем ететін материалды өндіріс саласынан айырмашылығы, транспорт үшін «тасымалданған жүк көлемі» орындалған жұмыс көлемін толық көрсетпейді, себебі, транспорттың жұмыс көлемі сонымен қатар тасымалдаудың арақашықтығына да байланысты. Транспорт өнімінің (жүктер тасымалы) көлемі толығымен жүк айналымында көрінеді. Жүкайналым тасымалдау арақашықтығына байланысты тасымалданған жүктердің көлеміне тең және тонна-километрмен (т-км) немесе тонна-милямен (т-миля) өлшенеді. Бұл өлшем бірлік транспорттық тасымалға сұраныс көлеміне мінездеме ретінде пайдаланылады. Себебі, барлық сұраныс тек қана әрдайым шектеусіз тоннаждың болуымен толығымен қанағаттандырады.

Ғылыми–техникалық прогрестің жеделденуі және өндірістік күштердің қоғамының дамуы халықаралық еңбек бөлінісінің тереңденуіне алып келеді. Ал бұл өз кезеңінде, мемлекетаралық сауда және басқа да экономикалық байланыстардың күшеюіне әкеледі. Нәтижесінде сыртқыэкономикалық транспорттық қызметтерге сұраныс ұлғаяды. Сондықтан интернационалды әлемдік шаруашылықта халықаралық транспорттық операциялардың даму рөлі анық.

Кез-келген сыртқыэкономикалық мәміледе сатылған тауар халықаралық айналым сферасына түседі. Ол жерде транспорттың бір түрі немесе оның вариациясы ретінде ол екі немесе одан да көп мемлекет арасында тасымалданады. Бұл процесте жүктерді жіберуші және қабылдап алушы қатысады, сонымен қатар халықаралық мінездеме тән құқықтық қатынастары бар тасымалдаушылар. Сонымен қатар, тасымалдаушы кез- келген жеке немесе заңды тұлға болуы мүмкін. Олар тасымалдау туралы келісімшарт бойынша бір немесе бірнеше транспорт түрлерімен жүк тасымалын тікелей орындау немесе жауапкершілікке алуды іске асырады.

Халықаралық транспорттық операцияларды іске асыру арқылы тасымалдаушылар транспорттық қызмет атқарады. Бұл өз кезеңінде, халықаралық саудада ерекше тауар ретінде көрінеді, әрі халықаралық транспорт нарығында сату-сатып алу тауары болып табылады.

Беріліп отырған оқу құралы студенттерге алдымен дәйекті түрде халықаралық транспорттық операциялардың мәні мен түрі туралы жалпы түсінік береді, сонымен қатар делдалдық қызмет және халықаралық тасымалды реттеу құқығы сұрақтары қосылады. Ары қарай, су, жер және әуе транспорты арқылы сыртқыэкономикалық тасымал ұйымдарының нақты сұрақтарына жауап береді.

 

 

 

 

Бөлім. Халықаралық экономикалық байланыстарға транспорттық қызмет көрсету.

Транспорттар тасымалдаудың нақты бір түріне қолданылуына байланысты теңіздегі, ауадағы, автокөліктегі,… Отандық әдебиетте соңғы кездері тікелей аралас…

Халықаралық тасымалдардың түсінігі.

Дүниежүзілік сауда мемлекеттер, аймақтар мен континенттер арасындағы үлкен көлемдегі тауар ағынын… Континентаралық бағалы жүктердің тасымалында… Әлемдік жолаушылар хабары. Ақырғы 10 жыл ішінде ішкі сауда мен туризмде, ғылым мен…

Халықаралық тасымалдауға қатысушы транспорттың сипаттамасы мен даму үрдістері

Соңғы жылдарда жақсы қарқынмен дамып келе жатқан әлемдік транспорт бірқатар… Ал әлемдік экономиканың транспорттық процестердің… Транспорттағы прогресс әсіресе дамыған елдерде жүзеге асырылуда. АҚШ-та…

Сыртқы саудадағы транспорттық операциялар

« Транспорттық операциялар » түсінігі « жүкті транспорттау » ұғымымен салыстырғанда кеңірек… Транспорттық операциялардың түріне ( жүк, жолаушы) Транспорттың түрлеріне ( теңіздегі, құрлықтағы, әуедегі)

Халықаралық байланыстардың іске асуының құқықтық негізі

Ұлттық транспорттық мекемелердің халықаралық деңгейде қызметтерінің көбею туралы… Көптеген халықаралық транспорттық конвенцияларда…  

Халықаралық тасымал туралы конвенциялар мен келісімшарттар

Ресейдегі тасымалды регламенттейтін құқықтық құжат

Ресейдің транспорты 2 министрліктің шеңберінде қарастырылады: РФ-ның транспорт министрлігі және РФ-ның… Ресейде жүк иесі мен тасымалдаушы арасындағы ішкі және… Бірақ, Ресейде қалыптасқан экономикалық және саяси жағдайларға байланысты…

Халықаралық көлік заңнамасының негіздері

Көлік саласындағы халықаралық келісімдер мынадай ұйымдастырушылық, техникалық, коммерциялық,… Көліктің жеке түрлерінің қызметінің жалпы… Халықаралық хабарламалар ұйымы;

Сатып алу мен сатудың келісімшартының көліктік шарттары

Келісімшарттың көліктік шарттарының мазмұны шарттың түріне, базистік шарттарға, тауар сипаттамасына,… – көлік түрін таңдау (теңіз, өзен, әуе,… – тасымалдау келісімшартын рәсімдеу құжатын көрсету (чартер, коносамент, накладная…

Сыртқы сауда және транспорттық операцияларды реттеуші келісімшарттық қатынастардың жалпы схемасы

Сыртқы экономикалық келісімнің транспорттық қамтамасыз етілуінің маңызы зор. Өйткені ол сату-сатып алу келісімінің коммерциялық шарттарын жақсартуы немесе тауардың бәсекеге қабілеттілігін жеткізу уақыты мен құны бойынша нашарлатуы мүмкін. Сондықтан сыртқы сауда қатынастарын реттейтін келісімдердің қарым-қатынастарының жалпы жүйесінде тасымалдар келісімшарты маңызды рөл атқарады.

Сыртқы экономикалық қатынастарын бірқалыпты әрі белсенді жүргізіп отыратын елдердің сауда-экономикалық әріптестігі әдетте ұзақ мерзімді негізде қалыптастырылады. Бұл үшін Үкімет тарапынан 10 жыл және одан да ұзақ мерзімге созылатын ұзақ мерзімді бағдарламалар жасалынады. Осы бағдарламалар мен келісімдерді жүзеге асыру үшін үкіметаралық сауда келісімшарттары, сонымен қатар, жыл сайынғы өзара тасымалдау хаттамалары мен транспорт саласындағы әріптестік туралы келісімшарттар жасалады.

Сыртқы саудалық келісімшарттық қатынастардың жалпы схемасы 2-сызбада көрсетілген.

Сыртқы сауда қатынастарнының негізгі жүзеге асырушылары – бірлестіктер, кәсіпордар немесе фирмалар заңды түлға ретінде импорттаушыға тауар жеткізуді жүзеге асыратын өзара сауда келісімщарттарына отырады.

 

2-сурет. Сыртқы сауда әрекеттерін реттеуші келісімшарттық қатынастардың сызбасы

1-жолда:Сауда-экономикалық әріптестікті дамытудың мемлекетаралық ұзақ мерзімді бағдарламасы:

2-жолда:1. Жүкті (тауарды) жеткізудің жалпы шарттары жөніндегі келісім

2. Мемлекетаралық сауда келісімшарттары

3. Транспорт саласындағы әріптестік жөніндегі келісімшарт

3-жолда: 1. Сақтандыру, төлемдер т.б. туралы келісімшарттар

2. Сату-сатып алу келісімшарты

3. Тасымалдау келісімшарты

 

Тауар тасымалы жөніндегі келісімшарттық міндеттемелерді орындау барысында екі жақ өз елінде немесе шет елдегі транспорттық ұйымдармен келісімшарттық қатынастарға түседі. Бұл жерде өндірушілерден бастап ел шекарасына дейінгі тасымалдаулар жайлы айтылуда. Ал бұл жағдайда көбіне теміржол транспорты, сондай-ақ автомобиль және өзен транспорты қолданылады.

Экспорттық жүктерді ел ішінде теміржолмен тасымалдау Ресейде келесідей жоспарланады.

Келісімшартқа қол қойылғаннан кейін ресейлік жүк тасымалдаушы экспортер Ресей жеріндегі теңізден, өзендерден өтетін порттар мен теміржол станциялары арқылы өтетін экспорттық жүктерді тасымалдаудағы қажеттілікті жоспарлап, қанағаттандыруы қажет. Ол үшін уақытынан бұрын транспортқа мәлімдеме жазып, ордер толтыру керек. Теңіз жіне өзен порттары арөылы өтетін теміржол транспортының тасымалының жылдам айлық жоспарлануы РФ Үкіметінің 1994 жылы 4 желтоқсанда шыққан Экспорттық жүкті тасымалдаудың жылдам айлық жоспарлауының жүргізілуі туралы уақытша ережесіне сәйкес жүргізіледі.

Уақытша ережеге сәйкес жөнелтілу станциясы жоспарланатын айдың алдында 27 күн бүрын жүкті жіберуші экспортаушыларға тасымалданатын жүктің көлемі жайлы хабарлайды. Экпорттаушылар алынған мәліметтердің негізінде жолпарланылатын айдың 5 күніне дейін жүктің тасымалы жайлы ордерді толтырып, «Союзвнештранс» концерніне жібереді.

Жөнелтілу станциясы жоспарланатын айдың алдында кемінде 20 күн бүрын толық жоспарды дайындап, сол мәліметтерді Теміржол Басқармасына жібереді. Содан кейін МПС (қазақша аудармасын білмедім) барлық жақтардың мүдделерін ескере отырып, жоспарланатын айға дейін 4 күн бұрын теміржол жүйесіндегі жүк тасымалының жобасын құрады, оны РФ байланыс жолдарының Министрлігі мен транспорт Министрлігі бекітеді.

Бекітілген жоспар бұл жоспарға қатысатын барлық жүк жіберуші экспорттаушыларға хабарланады және барлық жақтармен іске асырылуға міндетті болып табылады.

Уақытша ережеде сондай-ақ шекарадан өтетін экспорттық жүктердің тасымалының мерзімі көрсетілген. Жоспарланатын айдың 10 күніне дейін теміржол Басқармасына жүк жіберушілер жүктің теміржол арқылы тасымалдау туралы мәлімдеме жібереді. Айдың 13 күніне дейін ол мәлімдемелер қаралып, айдың 26 күніне дейін РФ Байланыс жолдарының Министрлігімен бекітіледі.

Ережеде келесідей жағдайларға байланысты жүк жіберушілерге шрафтар қарастырылған: экспортты жеткізу жөніндегі нормативті талаптарды сақталмағаны үшін порт қабылдамаған вагондар, контейнерлерден, жүктеу ережелері орындалмағаны үшін, жүктің кедендік декларациясының қате толтырылған жағдайында, жүк тасымалы жөніндегі құжаттардың нақты емес толтырылуына байланысты. Талаптардың орындалуы бойынша бақылау қызметі кедендік және шекаралық порттық органдар мен басқа да бақылау органдарына міндеттелген.

Шрафтық санкциялар Ресейдің теңіз жән өзен порттары арқылы өтетін экспорттық жүктерді жүктеутеміржол бөлімшелерімен бекітілген айлық жоспар үстінен Байланыс жолдары және Транспорт Министрлігінің жазбаша бекітуінсіз беріледі. Теміржолдарға порттарға вагондарды жіберудегі және теңіз бен өзен порттарына жүкті қабылдау мен жүктеудің кешіктірілген жағдайында шртаф салынуы қарастырылған.

Экспорттық жүктерді жөнелтілу порттарына жеткізілгеннен кейін транспорттық жынжырға халықаралық транспорт қосылады. Мұнда өзінің үнемділігімен ерекшеленетін теңіз транспорты маңызды рөл атқарады. Кеме шаруашылығы мен ресейлік жүк жіберушілер арасындағы келісімдер бір жылға кварталдарға бөліп, тасымалдау бағыттарын есекере отырып жасалады. Сыртқы саудалық жүктерді тасымалдауға кемелерді шығару айлық жоспар бойынша жүзеге асырылады, ол әр ай сайын жасалады. Ол бекітілген типтегі тоннаждың жеткізілу мерзімі жөніндегі міндеткерлікті анықтайтын жалғыз құжат болып табылады. Жүктер тасымалы жөніндегі келісімшарттар нормативті құжаттарда, саудалық кеме тасымалы жөніндегі Кодекске, Жарғыларда көрсетілген нұсқауға сәйкес жасалады.

Жүк тасымалы жөніндегі келісімшарт тек қана жүкті жіберуші мен оны тасымалдыушы арасында жасалады. Бірақ келісімшартта үшінші субъект – жүкті алушы да қатысады, ол да сәйкесінше өзіндік құқықтар мен міндеттерге ие болады. Халықаралық жүк тасымалдаушы ретінше әр түрлі заңды тұлғалар шығуы мүкін: теңіз және өзен кеме шаруашылықтары, теміржол басқармасы, авиа- және автотранспорттық кәсіпорындар. «Инкотермс» шарттарына сәйкес тасымалдаушы ретінде өзіне тасымалдау міндеткерлігін алып отырған транспорттық-экспедитрлық фирма танылады. Төменде тасымалдауды жүзеге асырушы транспорт түріне байланысты жүк тасымалы келісімдерінің түрлері көрсетілген

Теңіз тасымалының келісімі

Теңіз көлігін халықаралық саудаға маманданған әмбебап көліктің бір түрі деуге де болады.…  

Сызықтық кеме қатынасы

Халықаралық сызықты тасымалдар негізінен қалыпты географиялық бағыттарда ұйымдастырылып, маңызды… Келісімнің бұл түрі іс жүзінде коносамент деп аталатын… Коносаменттің алғашқы екі функциясы келесі бөлімдерде қарастырылатын болады, ал біз…

Түпнұсқа бойынша жердегі және әуе транспорттарымен тасымалдау келісімдері

Батысеуропалық мемлекеттер теміржол қызметін КОТИФ акті негізінде жүзеге асырады. Теміржол түпнұсқасы немесе… Ресейде және ТМД елдері КОТИФ қатысушылары болып табылмайды,… 1992 жылы енгізілген СМГС түпнұсқасы жүктер тасымалдау келісімі болып табылады және ол 5…

Траспортты-экспедиторлық қызметтер

Көбіне танымал транспортты-экспедиторлық операциялар болып табылады: - жүкті жеткізу бағасы мен жеткізу мерзіміне қарай… - тасымалдау жоспарын құру;

Экспорттық –саудамен айналысатын компаниялар (export trading companies).

Қазіргі уақытта Ресейде барлық транспорт түрлері (құбырдан басқа) арқылы шетелге жүктасымалдау… Транспортты-экспедиторлық қызметте 30 жылдық…

Теңіздік тоннаж тасымалы бойынша брокерлік қызмет

Брокерлік фирмалардың негізгі қызметі кеме мен жүк иелеріне клиентті тауып беруде және теңіз тасымалы келісімшарттын… Тасымалдау келісімдерін бекіту кезінде делдал ретінде 2 брокер шығады:… Көптеген елдерде брокерлік қызмет ұлттық немесе аралас компаниялардың жеке…

Кемелерді агенттеу

Агенттеу кеме иесі мен агенттік ұйым арасында бекітілетін ұзақмерзімді және бір реттік келісімдер негізінде жасалады.… Теңіз агенттеуі келісімшарты бойынша кеме агенті кеме үшін… · Баж салығын, жинауларды, айыппұлдарды қосып, кеменің портқа келуімен байланысты…

Тікелей халықаралық тасымалдар

Жүк тасымалдайтын кемелер қазіргі таңда аз көлемдегі портттар арасындағы ең маңызды көліктің… Лихтер тасымалдағыштар өз алдына бір жүйені… ЮНКТАД хатшылығының 1999 жылғы мәліметтеріне қарағанда, 1997 жылдан бастап…

Халықаралық сызықтық кеме қатынасы

“Фрахттау” термині практикада көбінесе трампылық кеме қатынасында қолданылады, ал сызықтық тасымалдауда осындай… Кемені жалға алу жөнінде келісімшартқа тұрған… Кемені белгілі бір тасымал үшін жалдаған кезде кеме иесі кеме жұмысына бақылауды…

Интермодальды тасымалдауларда көліктің өзара әрекеттесу ерекшеліктері

Бұл жүйенің негізгі элементі, ол жүк үстінен бақылауы. Шындығында, кімде-кім интермодальды жүйеде… Интермодальды жүйеге және әртүрлі біріккен… Осылай, аралас тасымал контейнер тасымалдайтын кеме жүретін сызықтарға оңтайлы…

Лемдік транспорттық қызмет нарығы

Бұрын айтылғандай, тасымалдау транспорт өнімі болып табылады, яғни жүктердің немесе жолаушылардың… Әлемдік транспорттық қызмет көрсету нарығы… Транспорттық нарықтың мұндай екі жақты сипаты, яғни бір жағынан ол…

Транспорттық фактор

Тауардың бағасын қою кезінде транспорттық фактор біраз әсер етеді. Ең алдымен, серіктестердің бір-біріне… Тұтынушылыр мен өндірушілер арасында, бір-біріне қатысты,… Әлемдік нарықта жиі, импорттық және экспорттық бағалардың транспорттық…

Транспорттық қымет нарығы

Транспорттың қандай түрі болмасын екі нарықтың да өздерінің даму үрдісі бар, бастысы бақылау… Құқықтық есептер үшін негізінен теміржол… Автомобильдік жүк тасымалының қызметі 1 тоннаға шаққандағы…