ОСЫМША ХАБАРЛАР МЕН МЫСАЛДАР

1. Топырақ организмдерінің іс -әрекеті нәтижесінде шөптер мен жапырақтар ғана емес, тіпті алып ағаштар да тез жойылады. Із түссіз 500 жылдық еменнің жойылуы үшін небәрі бірнеше жыл ғана керек.

2. Топырақта және тау жыныстарының бұзылуы өте баяу өтеді. Табиғатта қалыңдығы 5 см топырақ қабаты түзілу үшін ғалымдардың есептеулерінше, 2000 жыл керек. Бұл ұлы табиғи байлықтар ғасыр бойы, мың жылдықтарда құрылады. Біз өзіміздің жерімізді құрметтеп және оны бұзатын процестерден сақтауымыз керек.

3. Қазіргі уақытта дүние жүзінде жыл сайын әртүрлі деградация процесінің нәтижесінде құнарлы жерлердің 7 млн га қайтымсыз жоғалады. Егер дүние жүзінде орташа норма 1 адамға 0.3 га жер болса, бұл 21 млн адам үшін тіршілік базасы болып саналады Ал планетамыздың қоныстануы әрбір 5 күн сайын 1 млн адамға көбеюде.

4. Сүректі ағаштардың көпшілігі, әсіресе кедей топырақты құнарландырады. Мысалы, қарағайдың түбіндегі топырақта 40-50 жылдан кейін қалыңдығы 2 см болатын қарашірік қабаты түзіледі, ал егер қарағаймен бірге қандыағаш өссе, онда ол жерде қарашірік қабаты 9 см ге дейін болады.

5. Орманды жердің 1 га -да 20 кг кене, 200 кг «тірі шаңдар», амеба және басқа да қарапайым жануарларды есептегенде, барлық топырақтың жануарларының жалпы салмағы 1 т-дай. Бұл дәл осындай аудандағы тіршілік ететін ірі аңдар мен құстарды қосқанда барлығы жерүсті жануарларының массасынан әлдеқайда көп.

6. Орманның ең еңбек сүгіш санитарлары- құмырсқалар. Олар өздерінің ұяларына минут сайын 2-3 ондаған бунақденелілерді тасиды, 1 сағатта жарты мың, ал күніне 20 мыңдай бунақденелілерді тасиды. Жаз бойы бір құмырсқа тұқымдасының жойған бунақденелілерінің саны 2 млн. Олардың ішінде көпшілігі орман зиянкестері екендігі анықталған.

7. Шөп бақасы тәулігіне 7- ге дейін зиянды омыртқасыздарды жеп қоректенеді. Осындай 720 бақа орманда 2-4 га жерді жазғы мезгілде млн-ға жуық орман және ауыл шаруашылық зиянкестерінен тазартатынын көрсеткен. Сондықтан бақалардан келетін пайда өте үлкен.

8. Шөл жануарларында ылғалды үнемдеуге ғажайып бейімделушіліктері қалыптасқан. Мысалы, қара денелі қоңыздарда суды пайдалануда «тұйық. цикл» кездеседі. Зат алмасуының бөлінуге арналған өнімдері ерітінді түрінде ішектерге бөліп шығару мүшелерінен келіп түседі, бірақ ішектің сыртқы бөлігінде су қайтадан сорылып, жаңа цикл үшін пайдаланылады. Бунақденелілер кеңірдек арқылы тыныс алады, ал бұл жағдай құрғақ ауада ылғалдылықтың көп жоғалуына әкеледі. Қара денелі қоңыздардың қанаты мен су өткізбейтін денесіндегі қақпағы кірігіп кеткен. Сондықтан «қақпақ» астында дене қуысы су буларына қаныққан. Осы қуысқа тыныс түтікшелері ашылады, сондықтан қоңыздарға кеңірдек арқылы құрғап кету қауіп емес.

9. Су және ауа орталарының әртүрлі тығыздығы жануарлардың қозғалу жылдамдығының шегін анықтайды. Дельфиндер 45 км/сағ, ал ең тез қозғалатын балық-тунец 75-90 км/сағ жылдамдықпен жүзеді. Ауада қаршыға жылдамдығы 290 км/сағ, қарлығаш жылдамдығы 180 км/сағ жетеді. Жер бетінде жүгірудің рекордсмені-гепард. Оның жылдамдығы 120 км/сағ. Адам суда жүзгенде орташа жылдамдығы 7 км/сағ, ал жүгіргенде - 36 км/сағ жетеді.

10. Ағылшын микробиологтары теңіздердегі бірнеше белгілі жағажайдағы бактериялар санын есептеп, олар күннің ортасына қарағанда, таңертең суда қауіпті микробтар көп болатындығын анықтады. Күннің ультракүлгін сәулесі суды стерилдейді. Сондықтан таңертең суға шомылмағаныңыз жөн.

11. Африка мен Мадагаскарда колбаса ағашы өседі. Оның ғылыми аты-кигалия. Оның піскен жемісінің ұзындғы 60 см және ол қуырған колбасаға өте қатты ұқсайды. Олармен жирафтар қоректенеді, кейде жемістер жерге түссе, олармен мүйізтұмсық, бегемот, зебра, киіктер қоректенеді. Адамдар кигалия жемісін жемейді, бірақ олардан шарап дайындайды, дәрілер және мата бояйтын қызыл бояулар жасайды.

12. Байкалда 300 түрлі бір клеткалы ұсақ жәндіктер өмір сүреді. Мұнда 255 түрлі бүйірімен (бокоплав) жүзетіндер бар. Олардың ішінде ескекаяқты шаяндардың орны бөлек. Бұлар жер жүзінде екі жерде Байкал мен Камчаткадағы Кронец көлінде ғана кездеседі. Эпищура көлдегі балықтардың сүйкімдісі және көл суының жақсы сүзгісі. Ұсақ балдырмен қоректенетін эпищура желбезегінен бір жылда өтіп тазаланатын су мөлшері осы көлге құятын өзен суынан 7.5 есе көп болатынын ескерсек, Байкал суының таза болу себебі мен оны кім тазалайтындығын түсіну қиын емес.

13. 1699 жылы Кембридж ғалымдары өсімдіктің қалыпты өсуіне не қажет екенін көрсететін тәжірибе жасады. Джон Вудворд Лондонның әртүрлі жерлерінен алынған банкадағы суларға су жалбызының бұтақтарын орналастырды. Ол алдын ала бұтақтарды өлшеп, кейін 77 күн өткеннен кейін салыстыру үшін оларды қайта өлшеді.