Д.ж.с. қарсаңындағы Иран.

XIX ғ. 40 жылдарында Зендан, Исфахан, Тебриз, Иезд облыстарында шах үкімдеріне қарсы халық көтерілістер басталды. Бұл көтерілісті секта Бабидтер бастады. Негізінен салушы шираз саудагері Сеид Али Мохаммед 1844 жылы өзін баб деп жариялады. Оның негізгі ілімдері өзі жазған беян кітабында жазылды.

1847 жылы Баб тұтқындалған соң көтеріс жеңілді. Негізі көтеріс феодалдық езгіге және Иранға шетел капиталының енуіне қарсы бағытталған болғанын, оның негізгі қорғаушы күші – қолөнерші, шаруа, майда саудагер. Көтерістің негізгі жеңілу себебі – стихиялық түрде жүруі. Ал Баб 1850 жылы Тебризде атылған болатын. Билеуші тап елді дағдарыстан шығару үшін реформа жүргізуді көздеді. Бірінші министр Мирза Таги хан Иранда орталық үкіметті күшейту және әскери, финанс жүйелерінде қайта құрулар жүргізулерді көздеп, реформа жүргізуге әрекет етті. Ол күресті жоғарғы дінбасылардың мемлекеттік іске араласуды шектеуден бастады. Ол шенеуліктердің санын азайтып, жалақыларды төмендетті.

1851 жылы Амир Назан өлтірілген соң, реформалары алынып тасталынды. XIV ғ. ортасында Азиядағы орыс-ағылшын қайшылығының шиеленісуі 1853-56 жылдары Қырым соғысына әкелді. Англия Ресейді Кавказ, Закавказье және Каспий маңындағы аймақтардан ығыстыруға ұмтылды. Қырым соғысы кезінде ағылшындардың Севастопальге жорығын пайдаланып, шах Гератты 1856 жылы басып алды. 1856 жылы қарашада Англия Иранға қарсы соғыс жариялап, 4 желтоқсанда Харг аралын, 12 желтоқсанда Бушир портын басып алды.

1857 жылы наурызда Мохамер портын, 1 сәуірде Ахвас қаласын басып алды. 1857 жылы 4 наурызда Парижде ағылшын-иран бейбіт келісімге қол қойды. Келісім барысында шах өз әскерін Гераттан және Ауғанстаннан шығаруға мәжбүр болды. Феодалдық Иранның Англиядан жеңілуі елді жартылай отарға айналуға мүмкіндік туғызды. XIX ғ. 70 жылдары Иран Англия мен Ресейге тәуелді болды. 1862-74 жылдары ағылшындар Иранмен Иран территориясыда телеграф жүйесін салу құқығы туралы 4 конвенцияға қол қойды. Ресей мен ағылшын банктерінің арасында күрес жүрді. Шах үкіметі өзінің бірінші несиесін 1892 жылы ағылшын банкісінен 500 000 фунт стерлинг көлемінде алды. Ал 1900-1902 жылдары Ресейден 32,5 млн рубль көлемінде несие алды. Осылайша шетел капиталы біртіндеп Иранға ене бастады.

XIX ғасыр аяғында XX ғасыр басында елде әр түрлі жасырын ұйымдар құрыла басталды. Елдегі халық келесі революцияға ұласты. 1906 жылы 7 қазанда иранда бірінші меджилис мәжілісі ашылды. Оның депутаттары – ақсүйек, ірі саудагерлер, орта буржуазия табы, дінбасылар, жер иеленушілер, шенеуліктер болды.

1906 жылы мәжіліс ханға тұрақты баға қоюын талап етіп, үкіметтің жаңа шетел несиесі туралы келісіміне қарсы шықты. Меджилис заң шығарумен айналысты. 1906 жылы 30 желтоқсанда Музаффар Абдин шах негізгі заңды бекітті. 1907 жылы 8 қаңтарда ол өлген соң, ұлы Мохаммед Али шах таққа келді. Негізгі заңның қабылдануымен Ирандағы бірінші революция тез аяқталды. Революция 1907 жылы жаңа өріс алды. Бірінші рет жұмысшы, қызметкерлер ереуілге шықты. Халық қысымымен 1907 жылы 7 қазанда шах негізгі заңға толықтырулар енгізді (бұл азаматтың заң алдында теңдігі). Иран революциясы барысында Иранға германияның енуі күшейді. 1907 жылы 3 тамызда Иранды, Ауғанстанды, Тибетті бөліп алу туралы ағылшын-орыс келісіміне қол қойылды. Келісім бойынша иранның Касре-Ширин, Исфахан-Иезд, Зульфагар желісінен солтүстік бөлігіне қарай Ресей қарсыласына өтті, ал Бендер-Аббас, Керман, Бирджант, Газин жерлерінен оңтүстік-шығысқа қарай жерлер ағылшын қарсыластарына өтті, ал 2 ортадағы зона нейтральді болып саналды. Бұл келісім елде қарсылық туғызды. Меджилис Иранды бөліп алу шарасына қарсы протест жариялады. Елдегі реакцияның және демократиялық тортар арасында күрес өрістеді. 1908 жылы Тибризде көтерілістер жүрді. Тибрис көтерілісі Мохаммед Али шахқа үлкен соққы берді. Ол тақтан түсіріліп, билік басына кәмелетке толмаған ұлы Ахмед келді. 1906-07 жылдары Конституция қалпына келтірілді. Елде сибахдар басқарған Бахтияр ханы мен либерал феодалдардын құралған уақытша үкімет құрылды. 1909 жылы қарашада ІІ меджилис шақырылды. ІІ мәжіліс І-шіге қарағанда демократиялы жағынан бәсеңдеу болды. Елде басылымдар шыға бастады. 1905-11 жылдары жүргізілген Иран революциясы жеңілсе де, тарихи маңызы зор. Революция феодалдық құрылысқа және каджарлар монархиясына соққы берді, халықтың саяси, қоғамдық санасын оятты. Феодалдық қалдықтар мен империясы езгіге қарсы күреске әкелді. Революцияның басып тасталуы әрі қарай империялық державаның Иранды күйзелете түсуіне әрекет етті.

1914 жылы 2 қарашада Иран ресми түрде І дүние жүзілік соғыс басталғанда өзінің бейтараптылығын жариялады.