Азаматтық-құқықтық қатынас – бұл азаматтық-құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынас. Яғни азаматтық-құқықтық қатынас дегеніміз оның қатысушы жақтарының құқықтары мен міндеттері заңды тепе-теңдік әдісімен, азаматтық-құқықтық нормаларымен реттелетін қоғамдағы қатынас. Азаматтық-құқықтық қатынас барлық қоғамдық қатынас сияқты тұлғалардың өзара қарым-қатынасы болып табылады. Ол кем дегенде екі субъектілердің әрқайсысы не құқыққа не міндетке ие болады, немесе бұл екі жақта құқықтық қатынас болса, онда субъектілерінің әрқайсысы құқықтар мен міндеттерге бір мезгілден ие болады.
Азаматтыќ ќұќыќтыќ ќатынастар әдетте: а) мүліктік жєне мүліктік емес; ә) абсолютті жєне салыстырмалы; б) заттыќ жєне міндеттемелік деп ажыратылады.
Бұлайша бөлудің негізіне әртүрлі белгілер алынѓандыќтан, бір ѓана ќұќыќ ќатынасы бір мезгілде мүліктік, абсолютті, заттыќ (мысалы,меншік ќұќыќ ќатынасы) не мүліктік, салыстырмалы, міндеттемелік (мысалы, заем
шартынан туындайтын ќұќыќ ќатынасы) жєне т.б. болуы мүмкін.
1.Азаматтыќ ќұќыќ ќатынастары мүліктік ќатынастар мен мүліктік емес ќатынастарѓа бөлу мынаѓан негізделген: мүліктік ќұќыќ ќатынасының белгілі бір экономикалыќ мазмұны бар, сонымен бірге мүліктік емес
ќұќыќтыќ ќатынастың мынадай мазмұны болмайды жєне жеке адамның кейбір материалдыќ емес мүдделерін (есімін, ар-ожданын және басќаларын) ќамтамасыз етеді.
Азаматтыќ ќұќыќ негізінен алѓанда мүліктік ќатынастарды реттейтіндіктен, азаматтыќ ќұќыќ ќатынастарына ќатысушылар көбінесе мүліктік ќұќыќтардың иелері ретінде әрекет етеді. Ондай ќұќыќтарды, әдетте, беруге болады, яѓни олар басќа адамѓа берілуі мүмкін не оѓан жалпы ќұќыќтыќ мирасќорлыќ тәртібімен аусуы мүмкін. Мүліктік ќұќыќтың жеке, оларды иеленушілердің жеке басынан ажыраѓысыз, басќаѓа берілмейтін болуы жиі кездеседі. Оларды басќа адамѓа беруге не оѓан жалпы ќұќыќтыќ мұрагерлік бойынша ауыстыруѓа болмайды. Мысалы, атаќ, ар-ождан ќұќыѓы , авторлыќ, ќұќыќ осындай болады.
2.Ќұќыќ ќатынастары таѓы да абсолютті жєне салыстырмалы болып бөлінеді. Бұлайша бөлу ќатысушылардың байланысы белгісіне негізделген. Субъективті азаматтыќ ќұќыѓы бар тұлѓаларѓа міндетті тұлѓалардың
беймәлім тобы ќарсы тұратын ќұќыќ ќатынастары абсолютті ќұќыќ ќатынастары деп аталады. Мүліктік (мысалы, меншік ќұќыќ ќатынстары) және жеке мүліктік емес ќұќыќ ќатынастары (мысалы, туындыѓа немесе
өнертабысќа авторлыќпен туындыѓан ќұќыќ ќатынастары) абсолютті болуы мүмкін. Бұл арада меншікті заттың бір субъектісі туындының немесе өнертабыстың авторы басќаруѓа ќұќыќты болып табылады. Ќалѓан
тұлѓалардың бәрі міндетті болады. Олардың негізгі міндетті келенсіз болып табылады жєне меншік иесінің өз ќұќыѓын жүзеге асыруна, автор ќұќыѓын бұзбауѓа жєне т.б. келіп саяды.
Басќаруѓа ќұќыќты адамѓа алдын ала белгілі адамдардың белгілі бір айќын тобы ќарсы тұратын ќұќыќ ќатынастары салыстырмалы деп саналады. Олар бірнешеу болуы мүмкін, біраќ олар әрќашанда дәл аныќталѓан болады. Мысалы, азаматтар немесе заңды тұлѓалар жасасќан шарттан туындайтын ќұќыќ ќаытнастары салыстырмалы.
3.Заттық және міндеттемелік ќұќыќ ќатнастары. Профессор М.И.Брагинскийдіњ атап көрсеткеніндей, Рим ќұќыѓынан бастау алатын «заттыќ» немесе «міндеттемелік» болып бμлу ең алдымен ќұрлыќтаѓы елдердің
заңдарында мањызын саќтап ќалѓан. Егер де институциондыќ жүйе бойынша жасалѓан кодекстерде (мысал – Француз азаматтыќ кодексі) бұлайша болу онша айќын көрінбесе, пандектілік үлгіні пайдаланѓан
кодекстерде (Герман азаматтыќ заңдар жинаѓынан Ресей Федерациясының кодексіне дейін) оныњ негізгі мањызы бар.
Мейлінше жалпылама түрінде заттыќ жєне міндеттемелік ќұќыќ ќатынастары арасындаѓы айырмашылыќ мынадан аңѓарылады: заттыќ ќұќыќтыќ мәселені зат, абсолютті сипатта болады, затпен байланысты болѓандыќтан, соның ізінен шыќпайды жєне аќырында, ќұќыќ иесінің белсенділігін жєне сонымен бірге өзіне ќарсы тұрѓандардың енжарлыѓын керек етеді. Міндеттемелік ќұќыќ ќатынастарына олардың мєселесі белгілі бір адамныњ (борышкер) іс – єрекеті болуы тєн, олар салыстырмалы болады,
борышкерден ќалмайды жєне ќұќыќты адам – несие берушіге ќарсы тұратын сол борышкердің белсенділігін керек етеді. Мүлікті беру, аќша төлеу, жұмыс орындау жєне т.б. сондай іс – әрекет болуы мүмкін.