Әê³ìø³ë³ê құқûқ – áұë қîғàìäûқ қàòûíàñòàðäûң åðåêøå òîáûí ðåòòåóãå àðíàëғàí ҚÐ құқûқòûқ æүéåñ³í³ң ñàëàñû. Îëàðäûң áàñòû åðåêøåë³ã³ îëàð Әê³ìø³ë³ê құқûқòûң ïәí³ – áұë ìåìëåêåòò³ê áàñқàðó ñôåðàñûíäà òóûíäàéòûí, äàìèòûí æәíå òîқòàòûëàòûí қîғàìäûқ қàòûíàñòàð. Әê³ìø³ë³ê құқûқòûң ïәí³ òóðàëû ñұðàққà íåғұðëûì íàқòû òүðäåã³ æàóàïòû îíûң æèíàқòàëғàí àíûқòàìàñûíàí òàáóғà áîëàäû. Әê³ìø³ë³ê құқûқ-құқûқòûқ íîðìàëàðäûң æèûíòûғû, ñîëàðäûң êөìåã³ìåí ìåìëåêåò àòқàðóøû áèë³êò³ íàқòû æүçåãå àñûðóғà áàéëàíûñòû æәíå ñîë òóðàëû ïàéäà áîëàòûí қîғàìäûқ қàòûíàñòàðäû ðåòòåéä³. Áұë àíûқòàìà êåéá³ð òүñ³í³êòåìåëåð áåðóä³ êåðåê åòåä³, îëàð á³ð³íø³ êåçåêòå æәíå әñ³ðåñå әê³ìø³ë³ê-құқûқòûқ ðåòòåó ïәí³íå æàòàòûí қîғàìäûқ қàòûíàñòàðäûң ìәí-ìàғûíàñûí àíûқòàóìåí áàéëàíûñòû. Қîғàìäûқ қàòûíàñòà òåê àòқàðóøû áèë³ê îðãàíûíûң (àòқàðóøû îðãàííûң) ғàíà áîëóû îíû áàðëûқ æàғäàéäà äà ñөçñ³ç áàñқàðóøûëûқ қàòûíàñқà æàòқûçóғà, әð³ әê³ìø³ë³ê құқûқòûң ïәí³íå åíã³çóãå æåòê³ë³êò³ íåã³ç áîëà áåðìåéä³. Îëàé áîëàòûí ñåáåá³, áұë ñèÿқòû îðãàíäàð çàңíàìàëàð áîéûíøà әê³ìø³ë³ê құқûқïåí åìåñ, құқûқòûң өçãå ñàëàëàðûìåí ðåãëàìåíòòåëåò³í ³ñ-әðåêåòòåðä³ æè³ æàñàéäû. ²øê³ áàñқàðóøûëûқ қàòûíàñòàð òåê àòқàðóøû áèë³ê îðãàíäàðû қûçìåò³í³ң ïðîöåñ³íäå ғàíà åìåñ, ñîíûìåí á³ðãå çàң øûғàðóøû æәíå ñîò áèë³êòåð³ ñóáúåêò³ëåð³í³ң, ñîíäàé-àқ ïðîêóðàòóðà îðãàíäàðûíûң өçäåð³í³ң àïïàðàòòàðûíà áàñøûëûқ æàñàғàí êåçäå ïàéäà áîëàäû.Ñûðòқû қàòûíàñòàð àòқàðóøû áèë³ê îðãàíäàðû æàғûíàí áàñқàðûëàòûí ñûðòқû îáúåêò³ëåðä³ң (àçàìàòòàðäûң, ìåìëåêåòò³ê æәíå ìåìëåêåòò³ê åìåñ êәñ³ïîðûíäàðäûң, ìåêåìåëåðä³ң æәíå ұéûìäàðäûң) ì³íåç-құëқûíà ò³êåëåé áàñқàðóøûëûқ ûқïàë åòóãå áàéëàíûñòû ïàéäà áîëàäû. Әê³ìø³ë³ê құқûқ өç³í³ң ïәí³í³ң øåã³íäå, қàçàқñòàí құқûғûíûң өçãå äå ñàëàëàðû ñèÿқòû, ðåòòåóø³ë³ê ôóíêöèÿñûí àòқàðàäû. Îíûң ìàçìұíûí àòқàðóøû áèë³ê îðãàíäàðûíûң құðûëóû ìåí қûçìåò³í³ң áåëã³ë³ á³ð құқûқòûқ ðåæèì³í æàñàó êîíñòèóöèÿëûқ ìàқñàò-ì³íäåòòåð³íå ñәéêåñ, ñîíäàé-àқ ðåòòåë³íåò³í қîғàìäûқ қàòûíàñòàðäûң қàòûñóøûëàðûíûң çàңäû ì³íåç-құëқûí қàìòàìàñûç åòó құðàéäû.
Әê³ìø³ë³ê құқûқòûң ïәí³íå ìûíà қàòûíàñòàðäû æàòқûçóғà áîëàäû:1) Àòқàðóøû áèë³ê îðãàíäàðûíûң ұéûìû áàéëàíûñòû;2) Áàñқàðóäà àòқàðóøû áèë³ê îðãàíäàðûíûң әê³ìø³ë³ê – áèë³êò³ê өê³ëåòò³ë³êòåðä³ æүçåãå àñûðó áàðûñûíäà æәíå àçàìàòòàðìåí, ìåìëåêåòò³ê æәíå ìåìëåêåòò³ê åìåñ ұéûìäàðìåí өçàðà әðåêåòòåð³íäå òóûíäàéòûí;3) Әê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқòàðäû ³ñòåãåí³ үø³í òóûíäàéòûí; Әê³ìø³ë³ê құқûқòûң æүéåñ³ – áұë ñàëàëàðäû құðàéòûí ñàëàøûқòàðғà æèûñòûðûëғàí òîïòàð – құқûқòûқ èíñòèòóòòàð áîéûíøà áөë³íãåí құқûқ íîðìàëàðûíûң ғûëûìè – ұéûìäàñòûðûëғàí æèûíòûғû – á³ðòұòàñ íîðìàòèâò³ құðûëûì.
38.Әê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқòûң òүñ³í³ã³.ҚÐ Әê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқ òóðàëû Êîäåêñ³í³ң 28 áàáûíà ñәéêåñӘê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқ –áұë ìåìëåêåòò³ê íåìåñå қîғàìäûқ òәðò³ïêå, áåëã³ëåíãåí áàñқàðó òәðò³á³íå қîë ñұғàòûí, құқûққà қàéøû, ê³íәë³ әðåêåò íåìåñå әðåêåòñ³çä³ã³, ñîë үø³í çàңíàìàäà әê³ìø³ë³ê æàóàïòûëûқ қàðàñòûðûëғàí(ìóëüòèìåäèÿëûқ-ïðåçåíòàöèÿ). Әê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқ åð³êò³ ì³íåç –құëûқ àêò³ñ³ – ³ñ-қèìûë áîëûï òàáûëàäû æәíå ì³íåç – құëûқòûң åê³ àñïåêò³ñ³íåí òұðàäû: әðåêåò íåìåñå әðåêåòñ³çä³ê. Әðåêåò-áұë ì³íäåòòåðä³, çàңäû òàëàïòàðäû áåëñåíä³ î îðûíäàìàó, ñîíûìåí қàòàð òèûì ñàëóøûëûқòû áұçó (ìûñàëû, åã³íä³ óëàó íåìåñå àóûë øàðóàøûëûқ äàқûëäàðûí æîþ, êөêíәð íåìåñå ñîðàíû çàңñûç åãó æәíå өñ³ðó). Әðåêåòñ³çä³ê -áұë ì³íäåòòåìåëåðä³ áәñåң îðûíäàìàó, ìûñàëû, ìåìëåêåòò³ê ñòàòèñòèêàëûқ áàéқàóäû æүðã³çóäåí áàñ òàðòó, өíä³ð³ñ қàëäûқòàðûí êөìó áîéûíøà æәíå àғûíäû ñóëàðäû òөãóä³ң òàëàïòàðûí îðûíäàìàó. Әê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқòû æàñàó әê³ìø³ë³ê æàóàïòûëûқòûң, òұëғàғà әê³ìø³ë³ê æàçà қîëäàíóäûң ôàêò³ë³ê íåã³ç³ áîëûï òàáûëàäû(íîðìàòèâò³ íåã³ç³ – құқûқ íîðìàñû, ñîғàí ñәéêåñ әê³ìø³ë³ê æàóàïòûëûқ áåëã³ëåíåä³ æәíå қîëäàíûëàäû)Әê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқòûң íåã³çã³ áåëã³ëåð³:1) қîғàìäûқ қàó³ïò³ë³ê - áұë ³ñ - әðåêåòò³ң қîғàìíûң, ìåìëåêåòò³ң, àçàìàòàòðäûң ìүääåëåð³íå çèÿí êåëò³ðó³, ìûñàëû, ұñàқ áұçàқûëûқ, ìàñ êүé³íäå êөë³ê құðàëäàðûí áàñқàð2) құқûққà қàéøûëûқ – құқûқ íîðìàñûí áұçàòûí ³ñ-әðåêåòòåðä³ æàñàóû3) ê³íәë³ë³ê– áұë åð³êò³, ñàíàëû ³ñ - әðåêåò. ʳíә òұëғàíûң ³ñòåãåí ³ñ³íå æәíå îíûң ñàëäàðûíà ïñèõèêàëûқ қàòûñûí á³ëä³ðåä³. ²ñ-әðåêåòò³ құқûқ áұçóøûëûқ äåï äåï òàíó үø³í îíûң åð³ê-æ³ãåðë³ê æәíå ñàíàëû êөð³í³ñ åêåíä³ã³í àíûқòàó қàæåò, ÿғíè ñàíàëû îéëàéòûí àäàìíûң ïñèõèêàëûқ қûçìåò³í³ң íәòèæåñ³ åêåíä³ã³í àíûқòàó қàæåò.4) æàçàëàíóøûëûқ– áұë ³ñ-әðåêåò әê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқ äåï òàíûëàäû, åãåðäå îíû ³ñòåãåí³ үø³í çàңíàìàäà әê³ìø³ë³ê æàóàïòûëûқ қàðàñòûðûëғàí áîëñà.5) æàïïàé өð³ñ àëóû (ìàññîâîñòü) -áұë åãåðäå қàíäàéäà áîëìàñûí ³ñ-әðåêåòò³ ³ñòåóä³ң òàðàëóû, æàïïàé өð³ñ àëóû қîғàìäûқ қàòûíàñòàðғà қàó³ï òөíä³ðñå, çàң øûғàðóøû îñû қàòûíàñòàðғà қîðғàëàòûí ìәðòåáå áåðóãå ìәæáүð, çàңíàìàëûқ òүðäå ì³íåç-құëûқ åðåæåñ³í áåê³òóãå æәíå îíû áұçғàíû үø³í æàóàïêåðø³ë³ê áåëã³ëåóãå ìәæáүð áîëàäû.Әê³ìø³ë³ê құқûқ áұçóøûëûқòûң құðàìû -áұë әê³ìø³ë³ê æàóàïêåðø³ë³êêå òàðòàòûíäàé æåòê³ë³êò³ áåëã³ëåðä³ң (ýëåìåíòòåðä³ң) æèûíòûғû.