Мемлекеттің қаржылық қызметі оның ақша қорларын жасау, бөлу және пайдалану сияқты үш жалпы бағытта іс - әрекет ететін толып жатқан және сан қырлы функцияларында білінеді.Бұлардың әрқайсысындағы ажырағысыз элемент бақылаудың функциясы болып табылады.
Мемлекеттің қаржылық қызметінің сан алуандығы қаржы жүйесін құрудың ерекшеліктері мен анықталады.Мемлекет әр - түрлі орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорларға, сондай – ақ меншіктің басқа нысандарының шаруашылық жүргізуші субьектілерінің ақша қаражаттарына өзінің ықпалын жая отырып, бюджет ресурстарын, мемлекеттік кәсіпорындардың қаржы –қаражаттарын жасау, бөлу және пайдалану жөніндегі функцияларын жүзеге асырады.
Сол немесе өзге функциялардың мазмұны, рөліне және іс - қимылының ауқымдарына қарай қаржылық қызмет мемлекеттік билік немесе мемлекеттік басқару / атқарушы - өкімші қызмет / түрінде жүзеге асыралады.Мемлекеттің биліктің жоғары органы-Қазақстан Республикасының Парламенті, мемлекеттік биліктің жер-жердегі органдары – депутаттардың жиналысы-маслихаттар.Атқарушы биліктің басшысы Президент болып табылады, атқарушы - өкімші қызметті Қазақстан Республикасының Үкіметі, жергілікті әкімшіліктердің аппараты жүргізеді.
Мемлекет өз қаржы қызметін:
- қаржы құқығы субьектілерінің қызметі негізделген меншіктің нысандарына”
- мемлекет кірістерінің көздеріне”
- ақша қаражаттарын пайдаланудың мақсаттарына
- мемлекеттің қарамағына түскен қаражаттар мен оларға деген қажеттіліктердің ара салмағына байланысты әр түрлі әдістерімен жүргізіледі.
Мемлекеттің қаржылық қызметінің мынадай әдістері пайдаланылады”
-1 Орталықтандырылған мемлекетті қорларға ”мемлекеттік бюджетке, бюджеттен тыс қорларға сақтық және кредит қорларына төленетін міндетті және ерікті төлемдердің әдістері.
Міндетті төлемдерге салықтар, қаражаттардың аударымдары / әлеуметтік мақсаттарға, арнаулы және бюджеттен тыс қорларға аударылатын аударымдар жатады /.Ерікті негіздерді жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыру, мемлекттік қарыздар, ақшалай – заттай лотереялар,
банктерге салынатын салымдар – депозиттер бойынша төлемдердің бір бөлігі жүзеге асырылады.
-2 Мемлекеттің ақша қаражаттары бөлген кезде мына әдістерді ажыратады” қаржыландыру – қаражаттарды қайтарусыз және өтеусіз беру және несие беру / несиелендіру / - қайтарымдылық және өтеулілік негіздерде ақша бөлу.
-3 Қаржы операциялары кезінде ақша қаражаттарымен қолма – қол ақшасыз және қолма – қол ақшамен есеп айрысу әдістері қолданылады.Қолма – қолсыз ақшамен есеп айрысулар басымырақ болуы тиіс, өйткені олар ақша айналысының шығынын қысқартады, мемлекеттің кәсіпорондармен, ішінара халықпен қатынастарында пайдаланылады.
Сыртқы экономикалық байланыстарда мемлекеттің қызметінің нысандары мен әдістері түрліше болып келеді.
60.Бюджеттік құқық және мемлекеттік бюджет.
Материалды мағынасында бюджет мемлекеттің ақша қоры. Осы тұрғыдан қарағанда бюджет дегеніміз мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды қаржымен қамтасыз етуге арналған орталықтандырылған ақша қоры.Құқықтық санат мағынасында бюджет көмегімен орталық жәнежергілікті деңгейлердегі мемлекеттік ақша қорының қалыптасуының және бөлінуінің қаржылық жоспары бекітілетін қаржылық-құқықтық акті.Бюджет үрдісінде туындайтын қатынастар бюджеттік қатынастардеп аталады. Бюджетті жоспарлау, қарау, бекіту, атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша бюджет есебі мен есептілігін жүргізу мемлекеттік қаржы бақылауы, соңдай-ақ байланыстырылған гранттарды жоспарлау мен пайдалану жөніндегі Қазақстан Республикасының бюджет заңдарымен реттелген қызмет бюджет үрдісі деп аталады. Бюджет-тер және Қазақстан Республикасы Ұлттық қоры, сондай-ақ бюджеттік үрдістер мен қатынастар жиынтығы бюджет жүйесін құрайды.
Бюджеттік құқық – бұл бюджеттік құрылымды ұйымдастыру кезеңінде пайда болған, сонымен қатар орталандырылған және жергілікті бюджеттерді пайдалануды қалыптасуда, бөлу және ұйымдастыруда пайда болған қатынастарды реттейтін қаржылық құқығының ерекше бөлігінің бөлімі.
Бюджеттік құқықтық пәні болып мемлекеттің бюджеттік қызметі барысында қалыптасқан қоғамдық қатынас шығады, яғни ұйымдастырушылдың және материалдық бюджеттік қатынастар.
Бюджеттік құқықтың әдістері:
Императивтік әдіс. Мемлекеттің ақшалық құралдарды бір жақты мәжбүрлік қайтару арқылы өндіріп алудағы бюджет қызметінде әдіс ең айқын көрінеді.
Диспозитивтік әдіс. Экономикалық табиғаты жағынан немиелік болып келетін бюджеттік қатынастардың құқықтың реттеулері үшін қолданылады (мемлекеттік қарыздандырулар қатынастары мен бюджеттік несиелеу қатынастар).
Бюджеттік құқықтың мөлшерлері материалдық және ұйымдастырушылық болып бөлінеді. Бюджеттік құқықтың жүйесі екі бөліктен құралады: жалпы және ерекше.
Жалпы бөлімге келесі институттар кіргізіледі:
1) бюджеттік құрылым;
2) қаржы саласындағы басқару;
3) бюджеттік жоспарлаудың құқықтық негіздері;
4) бюджеттік бақылаудың құқықтық негіздері.
Ерекше бөлімге кіргізілетін институттар:
1) бюджет табыстарының құқықтық реттелуі;
2) бюджет шығындарының құқықтық реттелуі;
3) мемлекеттік несиенің құқықтық реттелуі.
Бюджеттік құқықтың жалпы бөлігінің мөлшері негізінен ұйымдастырушылық бюджетті қатынастарды, ал ерекше бөлігінің мөлшері материалдық бюджетті қатынастарды реттейді.
Бюджеттік құқық қатынастарының субъектілері:
1. Тұтасымен алғанда мемлекет;
2. ұлттық-аймақтық және әкімшілік-аймақтық ұйымдастырулар (егер мемлекет, мемлекет федеративтік болса, онда федерация субъектілерін кіргізе отырып);
3. Мемлекет үкіметінің өкілдік және орындаушы (атқару) органдары;
4. Құқықтық тұлғалар;
5. Жеке тұлғалар.
Республикалық бюджет жалпы мемлекеттік маңызы бар шараларды қаржыландыруға тағайындалған. Солардың арқасында мемлекет үкіметінің орталық органдары: ҚР Президенті және оның аппараты, Парламент, үкімет, Министерствалар және басқа орталық ведомстволар, сот жүйесі, еліміздің қауіпсіздігі мен қорғанысы қаржыланады, республика деңгейіндегі өндіріс және объектілер құрылысы саласындағы арнайы құрылыс бағдарламалары және тағы басқалар іске асырылады, яғни үсталады.
Жергілікті бюджеттер әкімшілік - аймақтың ұйымдастырушылықтардың керектерін қаржыландыруға тағайындалған. Солардың арқасында жергілікті өкілді және мемлекет үкіметінің атқару органдары, жергілікті деңгейде қаржыландыру қызметін жүргізушілер, халықты жұмыспен қамтамасыз ету бағдарламасы, үй бағдарламасы, жергілікті деңгейдегі өндіріс, объектілер құрылысының бағдарламасы және тағы басқалар іске асырылады.
2004 жылғы Бюджет кодексімен бекітілетін, түсімдер мен бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитті пайдалану) есебінен қалыптастырылатын және өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заң актілері жүктеген міндеттерді жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының үкіметі белгілейтін республикалық бюджет бағдармаларын қаржыландыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры» (1-бап).
Бюджет кодексіне сәйкес жергілікті бюджеттер – жергілікті бюджеттер түсімдер мен бюджет тапшылығын (профицитін пайдалану) қаржыландыру есебінен қалыптасатын, конституциямен, заңдармен және Қазақстан Республикасы Президенттің және Қазақстан Республикасы үкіметінің актілерімен жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін жергілікті атқарушы органдар белгілейтін жергілікті бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға арналған тиісті мәслихаттың шешілмін бекітілетің әкімшілік-аумақтық бөліністердің ақша қорлары (1-тарау 10-бап). Жергілікті бюджеттер (әкімшілік – аумақтық бірліктердің бюджеттер) – облыстық бюджеттер, қалалардың (аудандық маңызы бар қалалардан басқа, қалалардағы аудандарды қоспағандағы), аудандардың бюджеттері.
ҚР Конституциясына сәйкес маслихат жергілікті бюджетті бекітеді, ал жергілікті өкілді органдар оның орындалуын қамтамасыз етеді.
Бюджет жүйесінің принциптері:
Барлық бюджеттердің бірлігі;
Бюджеттердің толықтығы;
Бюджеттердің нақтылығы;
Бюджеттердің жариялылығы;
Бюджеттердің дербестігі.
Бюджеттің тағы екі түрі бар: мемлекеттік бюджет және облыс бюджеті.
Мемлекеттік бюджет – республикалық және жергіліктібюджеттердің олардың арасындағы өзара өтеу операциялары есептелмеген жиынтығы;
Облыс бюджетті – облыстық, қалалық және аудандық бюджеттердің олардың арасындағы өзара өттеу операциялары есептелмеген жиынтығы.
Қазақстан бюджеттік жүйесі барлық бюджеттердің бірлік және дербестік принциптеріне негізделген, республикалық және жергілікті бюджеттер өздері дербес қызмет атқарады.
Мемлекеттік бюджет — мемлекеттің белгілі бір уақыт кезеңіне, көбінесе бір жылға арналған кірістері мен шығыстарының қаржы жоспары. Онда мемлекеттік кірістердің түсетін көздері және қаражаттың жұмсалу бағыттары мен арналары көрсетіледі. Мемлекеттік бюджетті үкімет әзірлейді, жоғары заң шығарушы органдар қабылдап, бекітеді. Бюджеттің атқарылуы барысында оның ішінара қайта қаралуы мүмкін. Барлық демократиялық мемлекеттерде Мемлекеттік бюджетті қабылдау парламенттің аса маңызды өкілеттіктерінің бірі болып табылады. Қандай болмасын мемлекеттің болмысы мен өсіп-дамуын , өркениеті мен әлеуметтік-экономикалық ахуалын оның орталықтандырылған қаржылық ресурсы ( ақша қоры ) – мемлекеттік бюджетіне , осы бюджеттің қоғамдық-мемлекеттік маңызы бар мүдделерге байланысты атқаратын рөліне қарап сипаттауға болады.
Қазақстан Республикасы конституциясының 2-бабының 1- тармағында «Қазақстан Республикасы – президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет» деп айтылған . Демек , унитарлық (конституциялық нормада «біртұтас» деп берілген) мемлекеттің бюджеттік құрылысы біздің елдегідей екі деңгейден – республикалық бюджеттен және жергілікті мемлекеттік басқару органдарының құзырындағы жергілікті бюджеттен тұрады.
Мемлекеттік бюджеттің қоғам және мемлекет тыныс-тіршілігіндегі рөлі мен маңызы Қазақстан Республикасының нарықтық дамуы мен егемендігінде көрініс тауып отыр.
Демек Қазақстан Республикасындағы біте қайнасқан қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қаржыландырудың қайнар бұлағы , мемлекеттік қаржы-қаражаттардың жүйеленген ағыны мемлекеттік бюджет болып табылады . Қазақстан Республикасындағы республикалық және жергілікті бюджеттер мемлекеттің бюджет жүйесінің материялдық тірегі , қаржы жүйесінің орталық буыны , Қазақстан Республикалық мемлекеттігінің атрибуты және оның егемендігінің қаржылық негізі болып саналады , сондай-ақ мемлекеттік бюджет арқылы жалпы ұлттық өнімнің тиісті қаржылық заң актілерінде көзделген бөлігі қайта бөлініп , қоғамның әлеуметтік- экономикалық игілігіне пайдаланылады.
61.Қаржылық бақылаудың ұғымы және түрлері.
Қаржылық бақылау — қаржы жүйесінің барлық буындарының ресурстарын жасау,
Қаржылық бақылау қаржыны басқарудың функциялық элементтерінің бірі. Ол басқарудың
Қаржылық бақылаудың брлуы экономикалық категория ретіндегі қаржыға бақылау функциясының
Сөйтіп, бақылау функциясы қаржыны бақылаудың құралы ретінде пайдалану үшін
Бақылау функциясы — қаржының ішкі қасиеті, ал қаржылық бақылау
Ғылыми негізделген қаржы саясатын, тиімді қаржы механизмін қалыптастыруға жәрдемдесу
Қаржылық бақылаудың өзгешелігі – оның ақша нысанында жүзеге асырылатындығында.
Қаржылық бақылау мыналарды тексереді: эконмикалық заңдадың талабының сақталуы; жалпы
Қаржылық бақылаудың іс-әрекетінің сферасы бақылаудың басқа түрлерімен: әкімшілік, құқықтық,
Қаржылық бақылаудың функциялары:
1) қаражаттардың жұмсалуын тексеру (шығыстардың сұралған сомаларға сәйкестігі және
2) қаржы жүйесінің барлық буындары бойынша мемлекеттік ресустарға қаражаттарды
3) сееп және есептеме қағидаларының сақталуын тексеру;
Бақылауды жүзеге асырудың негізгі қағидаттары мыналар болып табылады:
А) бақылаудың реттілігі, жаппайлылығы, әмбебаптығы;
Б) бақылаудың првентивтілігі, яғни оның алдын алу сипаты;
С) әрекеттілік, нақтылық, жариялылық – бұларға бақылау жұмысын дұрыс
Д) бақылаудың алаламаушылығы (біреуге тартпаушылық);
Е) бақылау органдары қызметкерлерінің тәуелсіздігі;
Қаржылық тәртіп – бұл белгіленген ұйымдардың және мемлекеттің, оның
Қаржылық бақылаудың міндеттерін, олардың түрлерін, нысандары мен әдістерін, субъектілері
Макродеңгейдегі қаржылық бақылау – бұл бүкіл мемлекет ауқымында қаржыны
1.Ақшалай қаражаттардың орталықтандырылған қорларын қалыптастырып тиімді пайдалану процестерін қамтамасыз
2. Қаржы қатынастарын іске асырудың қолданылып жүрген нысандары мен
3. Қаржы ресустарын неғұрлым тиімді пайдалану, салалар мен аймақтардың
Бұл деңгейде мемлекеттік қаржылар бақылаудың объектісі болып көрінеді.
Жиынтық қаржы жоспарлары (сметалары), аумақтық, салалық тұрғыда олардың атқарылуы
Билікті заң шығарушы органдар мен басқарудың мемлекеттік органдары бұл
Микродеңгейдегі қаржылық бақылау – меншіктің барлық нысанындағы шаруашылық жүргізуші
Микродеңгейдегі қаржылық бақылаудың міндеттері:
Кәсіпорындардың қаржы саласында қолданылып жүрген заңдардың сақталуын қамтамасыз ету;
шаруашылық жүргізуші субъектілердің бюджет алдындағы міндеттемелерін орындауының дер кездігі
Қаржы ресурстары өсуінің ішкі өндірістік резервтерін табу;
Ресурстардың барлық түрлерін ұтымды пайдалануға, бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізуге,
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы шаруашылық қызметі бұл деңгейде бақылаудың
Қаржылық бақылау жүргізу тәсілдеріне, уақытына, субъектілеріне қарай жіктеледі.Осыларға байланысты
Қаржылық бақылау
Мемлекеттік бақылау
Қоғамдық бақылау
Жалпы мемлекеттік бақылау
Ведомствалық бақылау
Қоғамдық ұйымдардың: кәсіподақ, жастар ұйымдарының, бұқаралық қозғалыстардың, ғылыми-техникалық, мәдени-ағарту,
Парламент(депудаттық) бақылауы
Ішкі шаруашылық бақылау
Аудиторлық бақылау
Жалпы мемлекттік бақылау ведомствалық бағыныштылығы мен меншік формасына байланыссыз
Барлық өкілді органдар өздерінің сессияларында тиісті бюджеттің жобасын, оның
Үкімет, жергілікті әкімшіліктердің аппараты, өкілетті органдар өздеріне бағынышты органдардың
Республика үкіметі мемлекеттік бюджеттің құралып, орындалуын бақылайды, мемлекеттің қаржы
Ведомствалық қаржылық бақылау жеке министрліктің, ведомстваның өкілеттігі шеңберінде осы
Ведомствалық бақылаудың негізгі міндеттері: жоспарланған тапсырманың орындалуын, материалдық және
Ведомствалық бақылау шеңберінде ішкі шаруашылық бақылау жүргізіледі.Яғни кәсіпорындар мен
Нарықтық қатынас жағдайында ішкі өндірістік бақылау бұрыңғы мәнінен айрылады:
Жжүргізу уақытына қарай қаржылық бақылау алдын ала, ағымдағы және
Алдын ала қаржылық бақылау ақшалай қорларды жасау, бөлу және
Ағымдағы қаржылық бақылау – бұл ақшалай операцияларды жасау процесіндегі
Келесі қаржылық бақылау – қаржы операциялары жасалғаннан кейін жүргізілетін
1.2. Қаржылық бақылаудың сыныптамасы, әдістері, аудиторлық бақылау.
Қаржылық бақылаудың сипаттамасы субъектілердің айырмашылықтарға, бақылау іс-қимылдарын
Қазақстан Республикасының қазіргі қаржылық бақылау жүйесі оны жүзеге
1-сызба.Қаржылық бақылаудың түрлері бойынша сыныпталуы
Қаржылық бақылау
Мемлекеттік Қоғамдық Жалпы-мемлекеттік Ведомствалық Қоғамдық ұйымдардың: кәсіподақтардың,
Ішкі-шаруашылық
Парламенттік (депудаттық) бақылау
Аудиторлық бақылау
Мемлекеттік қаржылық бақылау (сыртқы және ішкі) – мемлекеттік
Мемлекеттік қаржылық бақылау объектілері – Қазақстан Республикасының Үкіметі, жергілікті
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары – Республикалық бюджеттің атқарылуын
Мемлекеттік қаржылық бақылау мынадай типтерге бөлінеді:
1) сәйкестікке бақылау жасау – мемлекеттік қаржылық бақылау
2) қаржылық есептемені бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау
3) тиімділікті бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің
Мемлекеттік қаржылық бақылау мынадай түрлерде жүзеге асырылады:
1) кешенді бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің
2) тақырыптық бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің
3) үстеме бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісіне
Мемлекеттік қаржылық бақылауды жүргізу құпиялылық режімін қамтамасыз ету ескеріле
Мемлекеттік қаржылық бақылауға қойылатын бірыңғай талаптар мемлекеттік қаржылық бақылау
Мемлекеттік қаржылық бақылау стандартарын мемлекеттік қаржылық бақылау органдары, маслихаттардың
Бақылау нәтижелері бойынша мынадай актілер қабылданады:
1) қорытынды – Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі
2) Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің
3) маслихаттың тексеру комиссиясының қаулысы – белгіленген тәртіппен
4) ұсыным – Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі
5) нұсқама – ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті
6) бақылау актісі – мемлекеттік қаржылық бақылау органдары,
7) бақылау жүргізу туралы есеп – белгілі бір
Сыртқы бақылауды республикалық деңгейде Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Қазақстан Республикасының
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті туралы қағиданы
Мемлекеттік қаржылық бақылау жалпымемлекеттік және ведомстволық бақылау арқылы жүзеге
Жалпымемлекеттік қаржылық бақылау ведомстволық бағыныштылығы мен меншік нысанына қарамастан
Мемлекеттік қаржылар жүйесінде бақылау салықтық, бюджеттік бақылау, сақтық және
Салықтық бақылау салық заңнамасының атқарылуы,бюджетке салық және басқа төлемдердің,жинақтаушы
Бюджеттік бақылау тексерістік және таңдамалық қызметтің мынадай түрлерін кірістіреді:
Банктік қадағалау кредит ресурстарын қалыптастыру және олардың қозғалысы барысында,
Сақтандыру сферасындағы қаржылық бақылау, қадағалау сақтық қорлар қаражаттарының дер
Кеден органдары тауарлар мен көлік құралдарын, оларды есепке алуды
Барлық өкілетті органдар қаржылық басқаруды тиісті бюджеттің жобасын және
Үкімет, жергілікті әкімшіліктің аппараты оларға қарасты органдардың бақылаушылық, соның
Ведомстволық қаржылық бақылау жеке министрліктің, ведомствоның өкілдіктері шегінде олардың
Ведомстволық бақылау шеңберінде ішкішаруашылықтық бақылау яғни нақтылы шаруашылық жүргізуші
Ішкішаруашылық бақылаудың мақсаты есеп саясатын да қоса алғанда, субъектінің
Нарықтық қатынастар жағдайында ішкі шаруашылықтық бақылау оның бұрынғы ұғынысындағы
Қоғамдық қаржылық бақылау – бұл түрлі қоғамдық ұйымдардың бақылауы.Бақылаудың
Аудиторлық бақылау – ведомстводан тыс тәуелсіз қаржылық бақылау.Оны біліктілік
Шетелдік аудиториялық ұйымдар Қазақстан Республикасында аудиториялық қызметті тиісті аудиторлық
Жүргізу нысандары мен уақытына қарай қаржылық бақылау: алдын ала
Қаржылық алдын ала бақылау ақша қорларын жасау, бөлу және
Ағымдағы қаржылық бақылау қаржы жоспарларының атқарылу процесінде, щаруашылық-қаржы операцияларын
Кейінгі (келесі) қаржылық бақылау қаржы операцияларын жасағаннан кейін (бюджеттің
Қаржылық бақылау әр түрлі әдістермен (тәсілдермен немесе амалдармен, оны
Қазіргі кезде қаржылық бақылаудың мынадай әдістері пайдаланылады: тексеріс
Аталған жалпы әдістер түрлі объектілерге бақылау жүргізудің әдістемелерінде, ережелерінде
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары өзінің жұмысын жоспарлар бойынша жүргізеді.
Тексерулердің тікелей предметі табыс, қосылған құнға салынатын салық, пайдалылық,
Ақшаны пайдаланумен, ал кей жағдайларда онсыз да (баспа-бас айырбас
Алдын ала және ағымдағы бақылауды жүзеге асырудың негізгі әдісі
Кейінгі қаржылық бақылау бірнеше әдіспен жүзеге асырылады. Оларға жататындары:
Шоттық тексеру – бұл бухгалтерлік есептердің, баланстардың, салық есеп-қисаптарының
Тақырыптық тексеру – бұл бақылауға жататын объектінің шаруашылық-қаржы жұмысының
Экономикалық талдау – бұл объектінің шаруашылық-қаржы қызметіне баға беру;
Экономикалық талдауды шаруашылық органдардың өздері де, сонымен бірге бақылаудың
Тексерулер мен қарап шығуды бақылау органдары шаруашылық жүргізуші субъектілердің
Қаржылық бақылаудың негігі әдісі – тексеріс – кейінгі келесі
Тексеру объектісі бойынша құжаттық, нақтылы, толық жаппай, іріктемелі ішінара
Құжаттық тексерісті жүргізген кезде есептер, сметалар ғана емес, сондай-ақ
Нақтылы тексеріс құжаттарды ғана емес, сонымен бірге қолда бар
Толық тексеріс деп белгілі бір кезеңдегі шаруашылық жүргізуші субъектілердің
Іріктемелі тексеріс кезінде бақылау қаржы-шаруашылық қызметінің әйтеуір бір жағына
Тақырыптық тексерістер бір үлгідегі бірнеше кәсіпорындарда; мекемелерде немесе бірнеше
Тексерістердің тәсілдері: материалдық құндылықтарды түгендеу, кассадағы нақтылық ақшаны тексеру,
Әрбір тексеріс пен тексеру мұқият әзірленуі тиіс, өйткені олардың
Әзірлік жұмысының негізінде тексеріс немесе тексерудің бағдарламасы, оның негізінде
Тексеріс немесе тексеруді жүргізудің бүкіл процесі бірнеше кезеңдерден тұрады:
Тексеріс немесе тексеруді жүргізудің нәтижелігі көбінесе жасалынған актінің сапасына
Қаржылық басқаруды жетілдірудің аса маңызды бағыттарының бірі қаржылық бақылаудың
Нарықтық реформалардың тереңдей түсуі жағдайындағы қаржылық бақылау жүйесінің ажырағысыз
Аудиторлық палата коммерциялық емес, тәуелсіз, кәсіби, өзін-өзі басқаратын және
Қаржы аудиты деп оған уәкілеттігі бар ұйымдар мен мамандардың
Аудит дамуының тарихы өзінің бастауын Ұлыбританиядан алады, мұнда
Бүгінде тәуелсіз қаржылық бақылау аудиторлық институт нысанында дамып, нарықтық
Қазақстан Республикасында 1998 жылы 20-қарашасынан бастап «Аудиторлық қызмет туралы
Аудиторлық қызмет – бұл аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың қаржылық
Аудиторлық қызметтің негізгі қағидаларына мыналар жатады:
тәуелсіздік;
объективтілік;
кәсіби біліктілік;
құпиялылық;
Аудит Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есептеменің
Аудиттің түрлері-міндетті аудит және бастсмашылық аудит.
Міндетті жыл сайынғы аудитке мыналар жатады: банктер, кредиттік серіктестіктер,
Аудит жүргізу, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген өзге
Бастамашылық аудит аудиттелетін субъектінің бастамасы бойынша аудиттелетін субъектінің және
Аудит сыртқы және ішкі болуы мүмкін.Сыртқы аудит – аудиттің
Аудит мынадай дәйекті стадиялар бойынша жүргізіледі:
1) жоспарлау тараптардың іс-қимылын іштей жүйелеуме;
2) аудитор объектісі туралы ақпарат алу және оны бағалау;
3) аудитор рәсімін жасау және бағдарламаны әзірлеу;
4) бақылау жүйелерін текскру және оның тесттері;
5) аудит рәсімін жүрнізу;
6) аудиторлық қорытындыны қалыптастыру.
Аудитор – бүкіл кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы-шаруашылық және коммерциялық
Аудитордың міндеттері мемлекеттік бақылаудың міндеттерімен ұқсас: тексерілетін ақпараттың,
1) Аудиторлық қызмет кәсіпорындардың қаржы-шаруашылық қызметінің тиімділігін арттыруға,оның төлем
2) Аудит кезінде тексеруші ұйым мен бақылаудың объектісі арасындағы
3) Аудиторлық қызметті клиент немесе оның келісімен аудиторлық қорытындыны
4) Аудиторлық тексерудің тиімділігін клиент аудитке жұмсалған шығындар мен
5) Аудиторлық тексерудің нәтижелері клиентке арналған аудиторлық қорытынды мен
6) Аудиторлар алынған ақпарат пен аудит нәтижелерінің құпиялығын қамтамасыз
Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың жүргізетін қызметтері сан алуан.Оны Қазақстан
1.3. Қаржылық бақылауды ұйымдастыру
Қаржылық бақылау мемлекеттің қаржылық іс-әрекетінің ақша-қаржы ағымын, бюджеттің қазынасын
Қаржылық бақылаудың субьектісі болып қаржылық бақылауды іске асыруға құзыреті
Мемлекеттік қаржылық бақылаудың объектісіне осы бақылаудың шеңберіне ілінген тұлғалар,
Қаржылық бақылаудың заты (тақырыбы) қаржылық қатынастардың субъектісі ретінде өзінің
Қаржылық бақылаудың мақсаты: біріншіден, қаржылық құқықтық қатынасқа қатысушылардың өздерінің
Жалпымемлекеттік қаржылық бақылауды мемлекеттік билік пен басқарудың мына органдары
Құқықтық мемлекет құрылысының тұжырымдамасын негіздей отырып қаржылық бақылауды жүзеге
мемлекеттік бюджеттің шығыстарын шамдандыратын кез келген шараларды бекіткен кездегі;
бюджеттегі шығыстардың қабылданған заңдардың мақсаттарына сәйкестігін тексеру кезідегі;
бюджеттің жасалуына тексеріс кезіндегі мемлекеттік шығыстар болып табылады.
Қазақстан Республикасы Парламенті мыналарға бақылауды жүзеге асырады:
бюджет ресурстарының түсу көздеріне,оларды үкіметтің де,заңнамалық органның да үнемді
мемлекеттік меншікті пайдаланудың,мемлекеттік кәсіпорындардың жұмыс тиімділігіне,мемлекеттік меншікті мемлекет иелігінен
арнаулы қорлар қаражаттарының пайдаланылуына
әр түрлі партияларды қоса,қоғамдық ұйымдардың ақшалай табыстарының көздеріне,жарғылық мақсаттарға
Парламенттің алдын ала бақылауының негізгі мақсаты осы нақты саяси,экономикалық
Ел басының жарлықтарының,қаулыларының және өкімдерінің атқарылуын бақылауды ұйфмдастыру,аталған актілердің
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Қазақстан Республикасының
Республикалық бюджеттің атқарылуына бақылау жасау жөніндегі есеп комитетінің негізгі
республикалық бюджеттің атқарылуы жөніндегі заңдар мен басқа нармативтік актілердің
республикалық бюджеттің атқарылуымен байланысты мәселелер бойынша мемлекет басшысының тапсырмаларын
мемлекеттік қаржылық бақылау объектілерінің республикалық бюджеттің түсімдері меноның шығыстарын
бюджеттік инвестицияларды бақылауды жүзеге асыру;
Қазақстан Республикасының Парламентіне қарауға республикалық бюджеттің орындалуы туралы есерті
Қазақстан Республикасының Үкіметіне бақылау сферасында кең өкілеттіктер берілген.Үкімет олардың
Өздерінің өкілеттігіне қарай бақылау функцияларын жергілікті жердегі атқарушы органдар
Қаржы министрлігі,оның Қаржылық бақылау комитеті және мемлекеттік сатып алу
Мемлекеттік бақылауды Қаржы министрлігінің заңи тұлға құқығындағы Қазынашылық комитеті
Қаржы министрлігінің Салық комитеті,оның аумақтық органдарыесептелген салық және бюджетке
Экономика мен қаржы қызметі сферасында қаржы тәртібін сақтауға Қазақстан
Агенттік(қаржы полициясы) органдарының негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
1)өкілеттігі шегінде мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін,кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің,қоғам мен мемлекеттің
2)салықтарды төлеуден жалтарынуға байланысты қылмыстардың,экономика мен қаржы саласындағы өзге
3)экономика саласындағы сыбайлас жемқорлық пен қылмысқа қарсы күрес ісінде
4)Агенттік (қаржы полициясының)аумақтық және мамандандырылған органдары тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында экономика және қаржы қызметі
Барлық деңгейлердің өкілдікті органдарды (маслихаттар,депутаттардың жиналыстары)қаржылық бақылауды бюджеттерді жәен
Қаржы органдары жүргізетін бақылау барлық нысанда жүзеге асырылады және
Қаржы органдары жүргізетін бақылау барлық нысанда жүзеге асырылады және
Ведомстволық қаржылық бақылауды республика министрліктері,ведомстволары,жергілікті органдарының басқармалары мен бөлімдері
Ішкішаруашылықтық бақылауды шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалықслужбалары - бухгалтериялар,қаржы бөлімдері
Қоғамдық қаржылық бақылауды еріктілік және ақысыз негізде топтар,жекелеген тұлғалар(мамандар)орындайды.Қоғамдық
Нарыққа өту жағдайында қаржылық бақылаудың рөлі мен маңызы артпаса
Басқарудың әкімшілік нысанынан нарықтық нысанына өту кезеңіндегі қаржылық бақылау
Нарықтық қатынастар жағдайында экономикалық тұтқалар мен ынталандырмаларға жақсы бақылаушылар
Нарықтық жағдайында жалпы экономиканың,жеке шаруашылық жүргізуші субъектісінің қаржылық бақылауды
Мемлекеттің алдында жан-жақты,жүйелі,кешенді бақылауды,соның ішінде қаржылық бақылауды да ұйымдастыру
мемлекеттік бақылауды нығайту;
тәуелсіз аудиторлық бақылауды дамыту;
түрлі бақылаушы органдар мамандарының еңбегін компьютрлендіру;
бақылаудың барлық органдарының қызметін үйлестіру және басқалары
.
62.Мемлекеттік салық жүйесі.
Салық дегеніміз – мемлекеттік шаруашылық субъектілер
Салық салу дегеніміз – ақшалай табыстарды шаруашылық
Ауылшаруашылық тауар өндірушілерге салық салу
Заңды тұлғаларға салық салу
Өнімді (жұмыс, қызметті) сатудан түскен кіріс
Заңды тұлғаларға салық салу. Заңды тұлға ретінде
қосылған құн салығы;
заңды тұлғалардың табыс салығы;
әлеуметтік салық;
жер салығы;
көлік құралдарына салынатын салық.
мүлік салығы.
Мысалы: өнімді сатудан түскен кіріс ҚҚС-мен
ҚҚС есептелген теңге.
ҚҚС сатып алынған товарлардың құнындағы
ҚҚС бюджетке төленетін теңге.
Қосылған құн салығы. Бюджетке төленетін қосылған құн
Заңды тұлғалардың табыс салығы. Салық салу эобъектісі
Әлеуметтік салық. Салық салу объектісі
Жер салығы. Жер алаңының бірлігі
Көлік құралдарына салынатын салық. Салық салынатын объектілерге көлік
Мүлік салығы жыл сайын амортизацияланатын активтердің
Салықтың түрлері. Әр түрлі негіздерге байланысты салықты бірнеше топтамаларға
Жанама салықта салық төлуші салықты төлеудің ауыртпалығын басқа бір
Тікелей салық, нақты және жеке болып екіге бөлінеді. Мүлікке,
Түрпішіндеріне байланысты салықтар заттай және ақшалай болып бөлінеді. Салықтың
Аумақтық деңгейлерге байланысты салықтар республикалық (жалпымемлекеттік) және жергілікті болып
Бюджеттік реттеудің әдісі ретінде қолданылуына байланысты салықтар бекітіпген және
Пайдаланылу сипатына байланысты салықтар жалпы бағыттағы және белгілі мақсаттағы
Салықты есептеп шығару тәсіліне байланысты еңбекақыға салынатын және еқбекақыдан
Қазақстан Республикасында төмендегідей салықтық түрлері қолданылады: 1. Корпорациялық табыс
Корпорациялық табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен
Жеке табыс салығын төлеушілер салық салынатын табысы бар жеке
Қосылған құн салығы. Қосылған құн салығы тауарларды (жұмыстарды, кызмет
Салық салу объектілері: 1) салық салынатын айналым; 2) салық
Төлеушілер: жеке кәсіпкерлер; мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, заңды тұлғалар; қызметін
Акциздер. Қазақстан Республикасының аумағыңда өндірілген және Қазақстан Республикасының аумағына
Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы. Өнімді бөлу
Жер қойнауын пайдаланушының салық кезеңіндегі әрбір жекелеген келісімшарт бойынша
Үстеме пайда салығы төмендегідей мөлшерлерде белгіленеді:
Жинақталған табыстардын жинақталған шығыстарға қатынасының алынған мәні Ставкасы
1,2-ден кем 0 пайыз
1,2-ден 1,3-ке дейін 10 пайыз
1,3-тен 1,4-ке дейін 20 пайыз
1,4-тен 1,5-ке дейін 30 пайыз
1,5-тен 1,6-ға дейін 40 пайыз
1,6-дан 1,7-ге дейін 50 пайыз
1,7-ден жоғары 60 пайыз
Әлеуметтік салық. Өзінің аты айтып тұрғандай негізінен халықтың әлеуметтік
Жер салығы. Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған
Елді мекендер жерлері салық салу мақсаты үшін мынадай екі
Жердің төмендегідей санаттарынан: 1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
Көлік құралдары салығы. Егер заңнамада басқадай көрсетілмесе, меншік құқығыңда
Салық пен алымнан басқа мемлекеттік бюджетке төмендегідей төлемақылар төленеді:
2.3. Инвестициялық қызметті құқықтық реттеу
Инвестициялар дегеніміз лизинг шартын жасаған кезден бастап лизинг заттарын,
Инвестицияларды санаттарға бөлудің түрлі негіздері бар. Дамыған елдерде инвестицияны:
Тұтыну инвестициясы дегеніміз жылжымайтын мүліктер мен ұзақ уақыт пайдаланылатын
Салық салу объектісі Салық ставкасы (айлық есептік көрсеткіш)
Двигатель көлемі мынадай жеңіл автокөліктер (текше см.):
1 100-ге дейін қоса алғанда 4,0
1100-ден жоғары 1500-ді қоса 6,0
1500-ден жоғары 2000-ді қоса 7,0
2000-нан жоғары 2500-ді қоса 12,0
2500-ден жоғары 3000-ды қоса 17,0
3000-ден жоғары 4000-ды қоса 22,0
Жеңіл автамобильдердің жеті айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық
Егер осы тармақпен өзғеше белгіленбесе, салық төлеудің белгіленген мерзімі
ТМД елдерінде шығарылған автокөлік құралдары ушін: 6 жыл-дан -15
Пайдаланылу мерзімі жиырма жылдан асқан ТМД елдері шығаратын жеңіл
Мүлік салығы. Мыналар мүлік салығын төлеушілер болып табылады: 1)
Мыналар мүлікке салынатын салықты төлеушілер болып табылмайды: 1) Қазақстан
Пайда табу үшін, тауар өңдіру мен қызмет көрсету саласындағы
Қызмет көрсететін салаларына байланысты инвестиция капитал құрайтын және зияткерлік
Капитал құрайтын инвестициялар өндірістік, өңдірістік және қаржылық емес активтердің
Зияткерлік инвестицияда қаржылар мамаңдар даярлауға, олардың біліктілік дәрежесін көтеруге,
Инвестицияға қаржыны бөлетін субъектілерге байланысты мемлекеттік (мемлекеттің бюджетінен не
Жеке инвестицияның қызметі Инвестиция туралы заңмен, Азаматтық кодекспен, жер
Сонымен бірге инвестицияның басқа не өзіндік мемлекетте іске асырылуына
Халықаралық теория мен практикада шет ел инвестициясы қызметінің төмендегідей
Тура инвестицияның халықаралық және ұлтаралық деген екі түрі болады.
Қазақстан Республикасында 10 жылға дейінгі мерзімдегі инвестиция қысқа мерзімді
,