Дар маъхаз[ои хориxb Фарuона дар аср[ои VI-VII Фейхан, Бохан, Паханна номида шудааст. Дар асоси ин транскрипсия ва номи суuдии Фарuона гуфтан мумкин аст, ки дар rадим Фарuона Фар[о]uона ё Фраuона талаффуз карда мешуд.[974]
Мувофиrи хабари Сюан-сзан, Фарuона аз чор тараф бо кe[[о и[ота шудааст.[975] Ин гап далели [амин, ки дар асри VII Фарuона гуфта водии Фарuонаро дар назар доштанд. Сюан-сзан боз менависад, ки замини Фарuона пурфайзу сер[осили пуроб асту аз гулу мева саршор мебошад. Аспу гов[ои Фарuона шe[рати зиёд доранд.[976] Хой Чао ба ин гап[о боз илова мекунад, ки дар Фарuона аспу хачиру гeсфанд [аст. Пахта мекоранд, либосро аз пeст (яъне аз чарм ё пашм.– Б.U.) ва пахта медeзанд.[977]
Силсилаи олии Фарuона дар муддати чандин аср гусиста нашудааст.[978] Фаrат таrрибан соли 630 но[ияи Фарuона ягон да[ сол бе подшо[ буд. Мувофиrи хабари маъхаз[о, [окимони зeртар ни[оят тавоно шуда мерафтанд ва он[о ба [амдигар итоат надоштанд.[979]
Rариби[ои соли 720 дар Фарuона подшо[и муrтадире [укм меронд, ки маъхаз[ои арабb eро Алутар гуфтаанд.[980]
{окимони Фарuона унвони ма[аллb доштанд, ки он «ихшид» ё «ихшад» буд. Андаке сонитар, дар соли 726 дар Фарuона ду ихшид буд: ихшиди мулк-[ояш дар xануби дарё буда ба араб[о ва ихшиди мулк[ояш дар шимоли дарё буда ба турк[о итоат мекард.[981] Соли 739 дар Фарuона Арслон Тархон ном турк [укмронb мекард.[982] Дар он давра[о пойтахти Фарuона, мувофиrи баъзе маъхаз[о, ша[ри Косон ва, аз рeи як rатор дигар маъхаз[о, Ахсикат буд.[983]
Тавсифу тафсири воrеа[ои давраи истилои араб далолат менамояд, ки Фарuона сарзамини тавоное буд ва дар [аёти сиёсии Осиёи Миёна маrоми му[им дошт. Яке аз сабаб[ои ин иrтидори [арбb он буд, ки ба пойго[и муста[ками иrтисодb такя мекард. Дар боло rайд карда будем, ки хоxагии rишлоr, [ам зироат ва [ам чорводорb хеле равнаrу ривоx дошт. Ма[орати косибони Фарuона [ам ба дараxаи баланд расида буд. {амин xи[ат [ам хеле а[амият дошт, ки савдои хориxb басо вусъат ёфта буд ва ба мамлакат[ои [амсоя асп[ои хушзот, доруворb, рангубор, маснуоти шишагии нилранг ва u. ба фурeш мерафт.[984]
Хароба[ои Косон дар канори Косонсой воrеъ буд, ки аз ду rисм - аз ша[р ва аз rалъа иборат аст. Тар[и ша[р ба шакли трапетсия буда, андозаи тараф[ои он 160, 180 ва 80 м мебошад. Девори ша[р морпечи шикаста аст ва дар гeша[о бурx[ои муста[кам дорад. Арк дар xанубу uарби ша[р xой гирифтааст. Иrтидори мудофиаи ша[рро боз девори иловагие меафзуд, ки 15м дарунтар аз девори асосb сохта шуда буд ва паси дарвозаи ша[рро банд мекард. Rалъа андаке дуртар аз ша[р дар баландие меистод (умуман, намуди ин xой Rалъаи Rа[rа[аи I ва II-и Ша[ристонро ба хотир меоварад). Rалъа ин девори uафсу муста[каме мебошад, ки майдончаи вусъаташ 90х70 м бударо гирдогирд печонида гирифтааст. Девори мазкурро боз шаш бурxи дигар муста[-камтар кардаанд. Аз ин майдонча то дарвозаи ша[р ду rатор девор будааст, ки аз афти кор, ро[и байни ша[ру rалъаро му[офизат мекард ва [ардуро ба [ам мепайваст. Тeли умумии атрофи [амаи ин хароба[о ба 2 км мерасад. Соли 1948 дар ин xо А.Н. Бернштам каме [африёт карда буд. Маълум шуд, ки ин маскан [анeз дар давраи Кушониён низ вуxуд доштааст. Дар болои ана [амин маскан ва [амин масканро ба асос гирифта, дар ибтидои аср[ои миёна Косон rомат афрохт ва иморат[ои сершумору rалъаи муста[ками худро барпо намуд.[985]
Дар ибтидои аср[ои миёна дигар ша[ри марказии Фарuона ша[ри Rува буд, ки дар он xо археолог[ои Eзбекистон [африёт мебаранд.[986]
Маркази но[ияи Исфара – rарорго[и [оким Rалъаи Боло буд. Rалъаи Боло дар со[или дарёи Исфара, 4 км xанубтари райони [озираи Исфара xой дорад. Баландии rалъа 11–12 м андозааш 16Х65 м. {ангоми [африёти rалъа, ки ба он Е.А.Давидович ро[барb мекард, маълум шуд, ки дар аср[ои VI–VII, дар ваrти бардоштани та[курсии баланди rалъа, дар таги ин та[курсb девор[ои кадом як бинои rадимтаре монда будааст. Дар аср[ои VI–VIII ин rалъа дар болои та[курсии баланде меистоду девор[ои uафси rалъа пур аз тиркаш[о буд. Ин rалъа бурx[ои муrаррарb, ки хоси санъати меъмории rалъа мебошад, надошт, вале ба xои ин тар[и беруни девори rалъа зинапоя[ои махсус дошту имкон медод, ки аз ду па[лу [ам душман тирборон карда шавад. Даруни rалъа иборат аз [авличаест, ки дар шимоли он воrеъ буд, дар xануби rалъа чанд хона[ои истиrоматb ва хоxагb барпо шуда буд. Девор[о бо похсаи муrаррарb ва хишти чорrирраи хоми андозааш 52х26х10 м бардошта шудаанд, девор[ои бинои rадимтари таги та[курсии rалъа [ам аз чунин масоле[ сохта шудаанд. Девор[о [ама андова буда, ранги девор[ои дарун сиё[ аст ва девор[ои берун наrши хиштb доранд. Хона[ои чоркунxа бо саrф[ои шарафадори гунбазшакл пeшида шудаанд.
Uайр аз Rалъаи Боло, ки дар водb сохта шудааст, дар райони Исфара диз[о, яъне rалъа[ои кe[b низ буданд, ки дар рeи мунчакe[[ои мусатта[ сохта мешуданд. Масалан, чунин аст Rалъаи Кофир, ки дар со[или чапи рeди Исфара xой дорад. Дар ин мавзеъ як тарафи мунчакe[ рост то ба 50–60 м ба лаби дарё мефарояд. Аз ин тараф ба rалъа баромадан [еx имкон надорад. Аз дигар тараф[о [ам ба rалъа наздик шудан душвор аст. Дар болои ин мунчакe[ дар майдончае (80х60 м) боrимондаи девори rалъа ёфт шуд, ки замоне вуxуд доштааст. Тар[и девори ин rалъа печдарпечи каxукилеб буда, мувофиrан ба шакли сат[и болои мунчакe[ сохта шудааст ва девор се бурx доштааст. Ин rалъаи себурxа rалъаи дастнорасе буд. Ин гуна rалъача[о дар rарибии де[а[ои Сурх, Ворух ва uайра низ сохта шуда буданд. Он[о гeё сипаре буданд, ки даромадго[и водии Исфараро му[офизат карда, дар пеши ро[и душман садди рахнанопазире мегардиданд. Дар айни [ол, худи [амон rалъа[о такяго[и муста[ками феодал[ои ма[аллb буданд ва он[о имкон медоданд, ки ба таrсими об со[ибb кунанд.[987]
Rалъа[ои кe[b ва rалъа[ои дигар, ки дар водb сохта шуда буданд, дар он давра[о дар райони Ашт [ам вуxуд доштанд. Дар xануби Фарuона, дар водии дарёи Хоxабоrирuон (райони Лайлаки РСС Rирuизистон) хароба[ои [авлии калони rадимии [окиме ёфт шуд. Ба туфайли [африёте, ки Г.А.Брикина дар ин xо гузаронд, иморат[ои зиёде падид омад, ки дар байни он[о бино[ои хо-xагb (масалан, анборе, ки дар он 16 хум будааст) ва хона[ои истиrоматb [ас-танд. Дар ибодатхонаи [авлb, ки девор[ояш пури наrшунигор мебошад, чанд суфача ба назар расид. Дар яке аз суфача[о бут[ои гаxии одамсимое истодаанд, ки бо услуби махсус сохта шудаанд. Дар худи [амин xо се бухурдон ёфт шуд. Г.А. Брикина фаразияе пешни[од кард, ки дар ин ибодатхона ба арво[и ниёгон ибодат мекарданд ва, ба фикри мо, ин аrидаи вай аз [аrиrат дур нест.[988]
Дар водии Фарuона дар rатори а[олии тубxоb а[олии кeчманчb ва нимкeчманчb [ам бисёр буд. Дар rаторкe[и Rурама, дар [амон rисми он, ки кe[и Rаромазор ном дорад (шимоли вилояти Ленинобод), чанд осори маросими дафн ёфт шуд, ки он[о ма[з ба [амин а[олии кeчманчию нимкeчманчb тааллуr дорад. Дар ин но[ия аз посёлкаи Rуруrсой сар карда, то худи Ашт ва Понuоз бисёр гeр[ое ёфт шуданд, ки сангпeш мебошанд ва мардуми тубxоb он гeр[оро «rурама» ё «муuхона» меноманд.
Ба туфайли тадrиrоти археологb маълум шуд, ки ин гeр[о, дар [аrиrат, саuонаи калоне доштаанду ба он саuона наrби махсус канда шудааст. Дар ин саuона як ё якчанд устухони одамb ва асбобу ашёи маросими дафн - косаву та-баr, яроrу асли[а, зебу зинат ва u. [астанд. Дар яке аз саuона[о [атто ас-перо гeр кардаанд. Як рикобе [ам ёфт шуд, ки ма[сули косибони Осиёи Мар-казb мебошаду баъд дар аср[ои V–VI дар Осиёи Миёна маъмул гардидааст.[989]
Баъзе аз гeр[о, аз xумла, баъзе муuхона[о, э[тимол, бо туркон алоrаманд бошад, бе[уда нест, ки дар як ангуштарини биринxие, ки дар яке аз муuхона[о ёфт шудааст, [атто ба назар мерасад, ки аз чор [арфи рунии туркии rадимb иборат мебошад ва номи со[иби ангуштаринро ифода мекунад.[990]
Дар Фарuона ал[ол бисёр ёдгории хаттии рунии миёнаи туркb ба даст омадааст.[991] Шумораи ин гуна бозёфт[о рeз аз рeз зиёд шуда истодааст. Он[о инчунин дар rисми тоxикистонии Фарuона, аниrтараш, дар кe[[ои Rаромазор ва дар водии Исфара ёфт шудаанд. Ёдгории хати рунb, гeр[ои туркb ва мадракоти маъхаз[ои хаттb ша[одат меди[анд, ки дар аввал[ои аср[ои миёна туркон на фаrат дар таърихи сиёсb, балки дар таърихи этникии Фарuона [ам таъсире доштанд.
Ин нукта ба но[ияи [амсояи Фарuона – ба Чоч ва, алалхусус, ба {афтруд [ам пурра дахл дорад. Вале, мутаассифона, мо имкон надорем, ки дар таърихи ин но[ия[о, [амчунин дар таърихи Хоразму Туркманистони xанубb ва ёдгори[ои аxоиби он xой[о таваrrуф намоем.
Чанд маълумоту мадракот [аст, ки rисми асосии а[олии Фарuонаи rадим аслан мардуми шарrиэронb буданд, инчунин забони махсуси фарuонагb вуxуд дошт, ки ба гурe[и забон[ои шарrиэронb мансуб буд.[992]