Чанд сухан дар бораи пайдоиши ислом. Му[аммад пайuамбари Олло[и таоло ва яккаву ягона гардид. E аслан аз калонтарин маркази Арабистон – ша[ри Макка буд, чун дар зодго[и худ ба чизе муваффаr нашуд, дар соли 622 бо пайравонаш ба Мадина кeчид, ки аз [амин сана солшумории мусулмонии [иxрb сар мешавад. Тоифа[ои Мадинаро ба итоати худ дароварда, баъд сокинони Маккаро [ам ба «xамоати мeътаrидин» дохил намуда, як rатор rабила[ои дигари арабро, ки ба Олло[ ва пайuамбари e – Му[аммад эътиrод баста буданд, ба та[ти тасарруфи худ даровард. Ислом, ки номи ин дини нав мебошад, маънии «таслим ва итоат»-ро дорад. Пас аз фавти Му[аммад (соли 632) Абeбакр (632–634) халифа эълон карда шуд; баъди e Умар (634 - 644) халифа гардид, ки дар замони вай rабила[ои арабро ба куллb тобеъ карда, [амаи он[оро ба мусулмон табдил доданд. Давлати динии аз xи[ати марказият rавb ба вуxуд оварда, лашкари сершумор ва хеле xангb ташкил дода шуд.[1011] Аъёну ашрофи араб истилокорb, тороxгарb ва uасб кардани сарват[ои мамолики дуру наздикро орзу мекарданд. Дар ин сурат норозигии табаrа[ои поини xамъияти араб ба муrобили мардуми uайримусулмон, яъне кофирон равона карда, ба ин восита диrrати он[о аз муборизаи синфии зидди истисморгарони «худb» дур кашида мешуд. Илова бар ин, сарбозони rатории араб rисмате аз uанимат[ои xангро со[иб мегардиданд, ки ин он[оро на камтар аз эътиrоди Олло[ рe[баланд намуда, ба сeи корзор мекашид. Барои асилзодагони араб [укми шаръии uазавот, дар воrеъ, пардае буд, ки ба пин[он доштани асли маrсади xанг[ои истилогаронаи он[о хизмат менамуд.
Истилогарон reшуни худро rариб дар як ваrт, [ам ба муrобили Рум (Византия) ва [ам ба муrобили Эрон [амлавар сохтанд. Саъю кeшиши лашкаркашони охирин намояндаи сулолаи сосонb - Яздигурди III (632–651), ки пеши [аракати reшуни арабро гирифтанb мешуданд, натиxае набахшид. Дар му[ориба[ои назди Rуддусия (Rадисия) ва На[ованд (сол[ои 636 ва 642) reшуни араб rувваи якxояи форс[оро торумор намуда, ба мавxудияти таrрибан панxасраи давлати сосонb хотима дод. Дар зарфи 10 сол араб[о хоки Эронро истило намуда, ба Рум зарба[ои сахт заданд. Фаластин, Миср, Сурия ва Ироrро ишuол карданд.
Яздигурди III муддати 10 сол та[ти фишори араб[о аз як ма[ал ба ма[алли дигар аrиб нишаста, бо нияти бар зидди истилогарон хезондани а[олb дар ша[ру кишвар[ои гуногун сарсону саргардон гашт. Вале ин кeшиш[ои e ягон натиxае набахшиданд.
Оммаи асосии а[олии давлати сосонb барзгарону [унармандон – аз тарафи амалдорони сосонb, феодалон ва рe[ониёни зардуштb зулму ситам дида, илова бар ин, дар натиxаи ма[дудият[ои табаrотb азият мекашиданд. Xанг[ои дуру дарози Сосониён бо [айтоли[о, турк[о ва руми[о а[воли бе ин [ам вазнини ме[наткашонро табо[ гардонида буданд. {амаи ин боиси норозигии оммаи халr гардид ва он[о дар мубориза бар зидди араб[о тарафи Сосониёнро нагирифтанд.
Xанг[ои пай дар пай давлати сосониро аз иrтидори пешинаи сиёсb ва [арбии худ ма[рум ва заиф гардонида буданд. Ба сабаби баланд шудани мавrеи ашрофи ма[аллии феодалb роли [укумати марказb якбора хеле паст гардида, атроф аз тобеияти марказ баромадан гирифт. {окимони ма[аллии вилоят ва музофот[ои xудогона дар ваrти [уxуми араб[о ба [укумати марказb мададгорb накарданд.
Маврид[ое мешуданд, ки оммаи а[олии мазлум барои сабуктар гардидани а[воли тоrатфарсои худ ба араб[о ва дини он[о, ки баробарии [амаи мусулмононро ваъда медоданд, умед мебаст. {аёт ба зудb бар абас будани ин умеди халrро нишон дода бошад [ам, ба [ар [ол дар ваrт[ои аввал бе таъсир намонд ва он са[ван [амчун э[ёи анъана[ои не[зати маздакия тасаввур карда шуд.
Ин буд, ки Сосониён сели хурeшони араб[оро боздошта натавонистанд ва давлати сосонb аз по афтод.[1012]
2. АЗ ТАРАФИ АРАБ{О ЗАБТ КАРДА ШУДАНИ МОВАРОУННА{Р (ДАВРАИ АВВАЛ)