Мувофиrи ривоят[ои араб, лашкари ислом пас аз му[орибаи назди На[ованд (с.642) reшуни шикастхeрдаи сосониро таъrибкунон, гeё то фавти халифа Умар, яъне то соли 644 бо туркони Тахористон алоrа пайдо кардаанд.[1013] Аммо дар [аrиrати [ол истилои Осиёи Миёна да[ сол баъдтар шурeъ гардид. Соли 651 охирин подшо[и сосонb - Яздигурди III аз таъrиби даста[ои араб гурехта, ба Марв расид. Хост дар ин xо пано[го[е пайдо кунад, вале бо хиёнати дастнишондаи худ – волии Марв кушта шуд (бар тибrи яке аз ривоят[о rотил осиёбонест, ки подшо[и гуреза ба хонаи e пано[ бурданb шудааст). Дар [амон сол араб[о Марвро ишuол намуданд.
Пас аз се соли ин воrеа араб[о нахустин [амла[ои худро ба Мовароунна[р сар карданд, аз xумла, дар манбаъ[о [уxуми соли 654 ба Маймурu, воrеъ дар Суuд хотирнишон шудааст. Дар соли 667 он[о аввалин дафъа ба Чаuониён [амла оварда, ба [айтоли[о зарбаи сахт доданд. Араб[о ба амалиёти [арбb дар миrёси васеъ ошкоро тайёрb медиданд. Яке аз чунин тадбироти тайёрии [арбию сиёсb аз Басра ва Куфа ба Хуросон кeчонидани 50 [азор хонаводаи араб буд. Барои араб[ои му[оxир ба тариrи гарнизон дар панx нуrта иrоматго[[о ба вуxуд оварда шуданд.
Ба аrидаи Гибб, ки мегeяд, ин тадбир[о бо ду маrсад: rувват додани амнияти вилоят[ои зеридаст ва xамъ кардани rувва барои истилои минбаъда ба амал оварда мешуданд, розb шудан мумкин аст.[1014]
Наршахb мегeяд, ки истилокорони араб бор[о аз дарёи Аму гузашта, ба Мовароунна[р [уxум оварданд. Маликаи Бухоро [ар бор ба ивази хироx ва дигар пешкаш[о сул[ карда, мамлакати худро ниго[ медошт.
Дар охири соли 673 ва аввали соли 674 rоиммаrоми араб[о дар Хуросон Убайдулло[ ибни Зиёд ба Мовароунна[р [уxум карда, Рометан ва атрофи Бухороро ба даст дароварда, тороx ва хароб намуд, вале ба муrобилати сахти rувва[ои якxояи турк[о ва бухорои[о дучор омада, ба сул[ бастан маxбур гардид. Вай аз маликаи Бухоро пулу чизи бисёр гирифта ва 4 [азор камонкашони мо[ирро аз а[олии ма[аллb ба uуломb бурда (ва аз он[о гвардияи шахсb ташкил карда), муваrrатан [удуди Мовароунна[рро тарк намуд.[1015]
Дар соли 676 rоиммаrоми нави Хуросон - Саид ибни Усмон бо rувваи зиёде аз дарёи Аму гузашта, ба сeи Бухоро [аракат кард. Маликаи Бухоро, мисли [арваrта, ба ивази додани сесад [азор дир[ам ва ба гарав гузоштани як гурe[ xавонони ашрофзодаи Бухоро бо араб[о созиш намуд. Он го[ Саид ба тарафи Самарrанд рe овард. Суuдиён бо тамоми шуxоат ва мардонагb муrовимат нишон доданд. Xанг бештар аз як мо[ давом намуд. Ни[оят Саид чораи дигар наёфта, сул[ кард ва бо асирону uанимати андак баргашт. Дар ро[ e Тирмизро ба тасарруфи худ даровард.
Наршахb ва Балозурb дар хусуси рафтори xасуронаи xавонони гаравии бухорb, ки Саид ба uуломони худ табдил дода буд, [икоят мекунанд. «Эшон (xавонони гаравb.– Б.U.) баuоят тангдил шуданд ва гуфтанд: «Ин мардро (Саидро.– Б. U.) чb хорb монд, ки бо мо накард ва моро ба бандагb гирифт ва кори сахт мефармояд. Чун дар истихфоф хо[ем [алок шудан, боре ба фоида [алок шавем. Ба сарои Саид андаромаданд ва дар[о барбастанд ва Саидро бикуштанд ва хештанро низ ба куштан доданд».[1016]
Табарb воrеаи аxиберо наrл мекунад, ки дар бобати бо араб[о чb гуна муносибат кардани а[олии вилоят[ои кe[истонии Мовароунна[р хеле xолиби диrrат аст. Ба [узури rоиммаrоми араб, ки дар Кеш хайма зада буд, бародарзодаи малики Хатлон меояд. E ба халrи худ хиёнат кардааст ва араб[оро ташвиr мекунад, ки ба Хатлон лашкар кашанд. Rоиммаrом розb шуда, писари худ Язид ибни Му[аллабро мефиристад.
«E дар [удуди Хатлон,– менависад Табарb,– ба таври xудогона лашкарго[ бисохт ва бародарзодаи малик – он малик Сабол ном дошт – eрдуи дигар ба худ зад ва Сабол шабонга[ [амла ба eрдуго[и бародарзодааш овард. Чун аскарони малик бо лафзи араб садо медоданд, бародарзодаи e гумон бурд, ки араб[о хиёнат карданд, аммо араб[о, ваrте ки e rарорго[и он[оро тарк намуд, дар [арос буданд, ки e хиёнат хо[ад кард. Сабол бародарзодаи худро дастгир намуд ва ба [исори худ бурда, ба куштан дод. Гeянд, ки Язид ибни Му[аллаб rалъаи Саболро ба му[осира гирифт ва ба e сул[ кард. Шарти мувофиrат ин буд, ки Сабол мебоист товони xанг медод. Язид ин товон бигирифт ва ба [узури падари худ Му[аллаб бозомад. Баъд аз маrтул гардидани бародарзодаи малик модари вай ба назди модари Сабол расуле фиристод ва бигуфт: «Ту чb сон умед дорb, ки Сабол пас аз куштани бародарзодаи худ зинда хо[ад монд. Охир маrтул [афт бародар дорад ва он[о акнун дар талаби хун [астанд. Ту бошb модари фарзанди ягонаb. Модари Сабол чунин xавоб бидод: «Шер кам бачча дорад, хук бисёр».[1017]
Баъд аз тохтутози Саид ибни Усмон reшуни араб[о муддати панx сол ба Мовароунна[р [уxум накарданд. Араб[о бори севум дар ваrти [окими Хуросон шудани Салм ибни Зиёд, ки ба давраи хилофати Язид ибни Муовия (680–683) иттифоr афтода буд, ба Мовароунна[р [амла оварданд.
Ба rавли Балозурb, лашкари араб то Хуxанд расида, вале дар он xо ба зарбаи сахт дучор гардид.[1018] Самарrанди[о ва бухорои[о аз араб[о шикаст хeрда, маxбур шуданд, ки ба ивази пулу чизи зиёде худро аз асорати истилокорон халос намоянд.
Соли 689 писари яке аз [окимони исёнкори Хуросон - Мeсо ибни Абдулло[ Тирмизро ишuол намуда, таrрибан понзда[ сол [окими ин rалъаи пур-исте[ком гардид. E [окимияти касеро эътироф намекард, ба мулк[ои [амсоя [амла оварда, он[оро uорат месохт. Тан[о дар соли 704 ба reшуни [укумати марказии араб муяссар гардид, ки бо кeмаки сарбозони суuд ва турк ин балворо аз байн бардоранд.[1019] {аr ба xониби А.Xалилов аст, ки мегeяд: «... А[амияти ин uалаба бар Мeсо ду xанба дошт. Аз як тараф, он чи ки мулкдорони ма[аллb [амро[и reшуни хилофати Араб [окимияти Мeсоро бар[ам заданд, кори мусбат буд. Аммо, аз тарафи дигар, он[о бо ин амали худ ба [укумати марказии араб барои халос шудан аз балвогаре, ки як андоза дар ро[и ба Осиёи Миёна сар даровардани он[о монеае буд, кeмак расониданд».[1020]
{амин тариrа, то замони rоиммаrоми Хуросон таъин гардидани Rутайба ибни Муслим (с. 705) он [ама xанг[ое, ки араб[о дар Мовароунна[р кардаанд, хусусияти тасодуфb ва ноxур дошта, фаrат барои маrсад[ои uоратгаронаи сардорони xудогонаи араб хизмат мекарданд. Reшун[ои араб вилоят[ои дар натиxаи тохтутоз[ои шадид ишuолнамудаи худро тороx карда ва ба харобазор табдил дода, ба Марв бозмегаштанд.