Аъёну ашрофи араб фаrат пас аз он ки дар замони хилофати Абдулмалик ибни Марвон (685–705) низоъ[ои дохилии хилофатталабb бар[ам хeрда, шeриш[ои мардуми кишвар[ои тобеъ фурe нишонда шуданд, ба истилои Мовароунна[р ба таври rатъb камар бастанд.[1021] Таrрибан дар соли 705 [окими Хуросон - Rутайба ибни Муслим ба амалиёти xангие, ки ни[оят ба забт гардидани Мовароунна[р оварда расонд, иrдом намуд. E аз парокандагии мамлакат ва ихтилофи дохилии ашрофи де[rони ма[аллb истифода бурда, тавонист rадам ба rадам мавrеи хилофатро дар Осиёи Миёна муста[кам намояд. Rутайба дар соли 705 бо rувваи зиёде ба тарафи Балх [аракат намуда, он ма[ал[оеро, ки аз араб[о рe гардонида буданд, ба худ итоат кунонид.
Uайр аз Балх вилояти Чаuониён (ки дар ин ваrт [окими он Тиш ба тарафи араб[о гузашта, он[оро барои [уxум ба мулк[ои [амсоя ташвиr мекард), Шумон ва u. ба итоати e даромаданд. Дар соли 706 e ба хоки Мовароунна[р rадам ни[од. Чунон ки Табарb менависад, Rутайба аз дарёи Аму гузашта, ба Пайканд равон шуд. Дар дохили reшуни e де[rонони Балх ва Чаuонхудоти хоин [ам буданд, ки аз ро[и тамаъ истилогаронро тарафдорb мекарданд.
Пайканд дар он замон аз ободтарин ша[р[ои Мовароунна[р ба шумор мерафт. Вайро ша[ри бозургонон («мадинату-т-туxxор) меномиданд ва аз-баски rалъаи муста[каме дошт, «шористони рeин» низ мегуфтанд. Reшуни Rутайба аввалин дафъа дар [амин xо ба муrовимати сахти а[олb дучор гардид. Дар мудофиаи ша[р на фаrат сокинони Пайканд, балки суuдиёни дигар [ам, ки пайканди[о барои кeмак ба он[о муроxиат карда буданд, ширкат доштанд. Аввал[о дасти он[о боло шуда, араб[о ба вазъияти сахте афтоданд. Суuди[о муддати дуру дароз reшуни арабро ба му[осира гирифта, ро[[ои алоrаи он[оро буриданд. Вале ма[з ноиттифоrии байни [окимони ма[аллb араб[оро аз ин вазъият ра[о дод. Баъзе аз [окимон о[иста-о[иста даста[ои худро ба канор кашиданд. Сафи мудофиачиёни Пайканд торафт кам шудан гирифт. Rутайба аз ин [олат истифода бурда, ша[рро гирифт, uорат кард ва пас ба Бухоро рe овард. Му[осираи Пайканд, ба як ривоят, 50 рeз ва, ба ривояти дигар, 10 мо[ давом кардааст.
{анeз Rутайба 5 фарсах (яъне таrрибан 30 км) [ам дуртар нарафта, а[ли Пайканд шeриш карданд ва араб[ои дар он xо истодаро ба rатл расониданд. Rутайба Пайкандро дубора ишuол карда, онро тамоман ба харобазор мубаддал гардонд, [амаи мардонро кушта, занону кeдаконро ба uуломb дод. Араб[о дар ин xо [амон rадар сарват ба даст дароварданд, ки то ин ваrт дар [еч xо ин андоза uанимат насиби он[о нагардида буд.
Аз э[тимол дур нест, ки му[имтарин rисмати ин uаниматро анбори бузурги пур аз асли[аву лавозимоти xангb ташкил мекард. Сифати ин [ама маснуот ба дараxае олb буд, ки то [ол дар назми араб калимаи «суuдb» [амчун ташбе-[и [унармандии бе[амто истифода мешавад. Аз рeи баъзе маълумот, то забти Пайканд reшуни Rутайба [амагb 350 адад либосу асли[аи xангb дошт. Бинобар ин, Rутайба аз uанимати таrсимшаванда берун гузоштани лавозимоти xангиро исрор карда, пас тамоми сарбозони худро сило[и нав дод ва иrти-дори xангии reшуни арабро хеле афзунтар гардонид.[1022]
Фоxеаи Пайканд ба а[олии Мовароунна[р нишон дод, ки он[о бо чb гуна душмани бера[м сарукор доранд. {окимони xудогонаи Суuд турк[оро ба кeмак даъват намуда, дар атрофи Рометан (дар наздикии Бухоро) rувва[ои мутта[идаи зиёде xамъ карданд, то ки ба араб[о зарба расонанд. Xанги шадиде ба амал омад. Reшуни араб[о ба му[осира афтод. Дар ин xо Rутайба ро[и фиребро пеш гирифт. E ба тарзи махфb кас фиристода, подшо[и Суuдро аз туркон ва турконро аз подшо[и Суuд бадгумон карда, дар байни он[о нифоr андохт. Дар [амин ваrт ба Rутайба rувваи иловагb расид ва ба ин восита e аз му[осира берун омад. Вале азбаски лашкари араб талафоти зиёде дода буд, e дигар xангро давом дода натавониста, маxбур шуд аз наrшаи забт кардани Мовароунна[р муваrrатан даст кашида, ба Марв баргардад.
Дар соли 708 Rутайба бо rувваи нав боз ба тарафи Мовароунна[р [аракат кард. Бо вуxуди муrовимати шадиди а[олии Суuд ба e муяссар гардид, ки худро ба мулки Бухоро расонида, Рометанро ишuол намояд. Лекин xанг[ои сахте, ки барои гирифтани Бухоро кард, натиxае набахшид. Rутайба талафоти зиёде дода, дар тирамо[и [амон сол маxбур шуд ба Хуросон аrиб нишинад. {окими Ироr {аxxоx, ки Rутайба [амчун rоиммаrоми Хуросон ба вай итоат мекард, аз шунидани ин хабар дар uазаб шуда, ба Rутайба фармуд дубора ба xанги бухорхудот равад ва ба [ар rимат, ки бошад, eро шикаст ди[ад.
Инак, дар соли 709 Rутайба бо reшуни пуршумор аз дарёи Аму гузашта, худро ба [аволии Бухоро расонид. А[олии Бухоро, мисли собиr турк[о суuдиёнро ба ёрдами худ даъват намуданд. Xанги хунине рeй дод.
Rутайба эълон кард, ки [ар кас, агар сари душманеро биёрад, сад дир[ам ба тариrи xоиза хо[ад гирифт. Дар rарорго[и араб[о аз сари xанговарони Мовароунна[р манораи бузурге ба вуxуд омад. Аммо ин [ам муrовимати дифоъкунандагони Бухороро дар[ам шикаста натавонист. Он[о ба араб[о зарба[ои [алокатовар мезаданд. Он го[ Rутайба аз маuлубият тарсида, боз [а-мон усули пештараи худ – макру хиёнатро ба кор бурд. Чи навъе ки Наршахb наrл мекунад, e ба назди подшо[и Суuд - Тархун xосуси худро фиристод. Xосус Тархунро ого[ кард, ки араб[о пас аз чанде ин xо[оро тарк мекунанд, туркон ин фурсатро uанимат дониста, барои ишuол кардани Суuд, ки мулки пурсарвату зебост, нияти бар зидди Тархун лашкар кашидан доранд. Подшо[и Суuд, ки аз ин гап[ои дурeu сахт ба тарсу [арос афтода буд, масли[ат пурсид. Ба e чунин масли[ати пур аз макру [иял доданд: бояд бо Rутайба сул[ кард ва ба туркон хабар расонд, ки ба ёрии араб[о rувва[ои сершумори иловагb омада истодаанд, он го[ туркон пас хо[анд гашт.
Тархун ин масли[атро rабул кард. Иттифоrи зидди араб[о бар[ам хeрд ва reшуни араб Бухороро ишuол намуд. Rутайба бо маrсади устувор намудани мавrеи худ бо ихшиди Суuд Тархун rарордод баст ва чанд нафарро аз аrрабои подшо[ ба гарав гирифт ва барои [ар сол xизя муrаррар намуд.
{окимони баъзе вилоят[ои Тахористон, аз xумла [окими Шумон аз андармонb ва нобарори[ои араб[о дар во[аи Бухоро истифода бурда, аз итоати Rутайба сар кашидани худро эълон карданд.
Дар соли 710 Rутайба rувва[ои тоза xамъ намуда, ба Шумон лашкар кашид. А[олии Шумон талаб[ои та[дидомези араб[оро рад карда, ба муrобили rувва[ои бартаридоштаи он[о xасурона ва мардонавор xангиданд. Дар яке аз му[ориба[ои шадид подшо[и Шумон кушта шуд. Rутайба ша[рро тамоман uорат карда, ба тарафи Насаф (дар наздикии Rаршии имрeза) ва Кеш (Ша[рисабзи кунунb) равон шуд ва он xо[оро ба тобеияти худ даровард.