Асри биринxb му[имтарин давраи таърихи инсоният мебошад. Дар ин давра чи дар тараrrиёти rувва[ои исте[солкунанда ва чи дар сохти иxтимоии xамъият таuйироти xиддb ба вуreъ меояд: истихроx ва гудозиши маъдан ва сохтани асбоб[ои фулузb шурeъ гардида, олоти исте[солот такмил меёбад, дар киштукор обёрии сунъb xорb мешавад, rариб тамоми rабила[ои Осиёи Миёна ба хоxагии исте[солкунанда мегузаранд, тадриxан маскан[ои бузург ба вуxуд меоянд; ни[оят, дар охир[ои ин давра нобаробарии молумулкb ва иxтимоb авx гирифта, заминаи дар оянда ба xамъияти синфb гузаштанро фаро[ам меоварад.
Ибтидои асри биринxиро «энеолит» – «асри сангу мис» меноманд, зеро ма[з дар [амин ваrт, баробари [ифзи анвои зиёди олоти сангb, о[иста-о[иста асбоб ва маснуоти мисb [ам пайдо ва па[н мешаванд. Энеолит дар xануби Туркманистон [азора[ои IV–III пеш аз милодро дарбар гирифта, дар ма[ал[ои дигар то [азораи II пеш аз милод давом намудааст. Асри биринxb асосан аз охири [азораи III пеш аз милод оuоз ёфта, мавxудияти худро то rарн[ои IХ–VIII пеш аз милод ниго[ медорад.
Дар а[ди биринxb rабила[ои Осиёи Миёна ба дараxаи хеле баланди тараrrиёти маданияти моддb ва маънавb расида, дар байни тамаддуни ша[р[ои Шарrи Наздику Миёна ва {индустон, аз як тараф, ва rабила[ои Поволже, Rазоrистон, Сибир, Осиёи Марказb ва Хитой, аз тарафи дигар, [алrаи пайвандкунанда гардида буданд. Бо вуxуди ин, дар осори олимони uарб майли ошкоро кам карда нишон додани а[амияти тамаддуни rадими мардуми Осиёи Миёна ба назар мерасад. {атто дар чунин як асари xиддb монанди «Таърихи инсоният. Тараrrиёти маданият ва илм», ки ЮНЕСКО нашр кардааст, роxеъ ба маданияти а[ди биринxии xануби Туркманистон чунин сухан[о гуфта шудаанд: «Хусусияти умумии он нисбатан сода аст, ин маданияти xамъиятест, ки на дар ягон xараёнго[и прогресс, балки яrинан дар «халиxи кeчаке» умр ба сар бурдааст»[115]. Та[rиrоти олимони советb ин гуна муло[иза[ои беасоси нигилистонаро комилан рад мекунанд. Мадрак[ои таърих гуво[b меди[анд, ки са[ми Осиёи Миёна дар маданияти асри биринxии шарr баuоят бузург аст, ба замми ин, rабила[ои эронизабону [индузабон ба кишвар[ои [амсояи {индустон, Афuонистон ва Эрон ма[з аз Осиёи Миёна омадаанд. Ононе, ки аз ин rабила[о дар Осиёи Миёна монданд, як андоза тафовут пайдо карда, минбаъд аз [амrавмони ба Эрон ва {индустон рафтаи худ xудо шуданд. Тараrrиёти минбаъдаи маданияти Осиёи Миёна ни[оятдараxа бартарb доштани анъана[ои давраи энеолитро нишон меди[ад.