Дар аввали чоряки дувуми асри ХII мардуми сершумори кидонb {афтрудро бо ша[ри Баласоuун ишuол намуда, империяи бузурги худро, ки то шимоли шарrии дарёи Енисей рафта мерасид, таъсис карданд. Сипас, он[о тамоми мулк[ои боrимондаи Rарохониёни шарrиро тасарруф карда, ба Rарохониёни uарбb, яъне мовароунна[рb та[дид намуданд. Дар осори муаллифони мусулмон, ки воrеа[ои онваrта ва муваффаrият[ои сиёсии кидониро тавсиф кардаанд, ин мардум номи rарахитоиро гирифтааст.[1232]
Соли 1137 Rарахитои[о дар наздикии Хуxанд Ма[муди Rарохониро торумор карданд. Ма[муд дастнишондаи содиrи султон Санxар буд. {атто дар сикка[ои худ номи eро ёд менамуд. Аммо ин бор султон Санxар ба Ма[муд дасти ёрb дароз карда натавонист, зеро худаш бо xанги Хоразм банд буд. Дуруст аст, ки rарахитои[о дар чунин маврид барои uалаба аз фурсат истифода набурданд.
Вале чанд сол нагузашта rарахитои[о дар xанги сахти [алкунанда ба reшуни мутта[идаи Ма[муди Rарохонb ва султон Санxари Салxуrb чунон зарбае ворид оварданд, ки дар таърихи ин се сулола ба эътибори мар[илае а[амият пайдо намуд. Ин [одиса 9 сентябри соли 1141 дар дашти Катвони назди Самарrанд ба вуreъ пайваст. Reшун[ои салxуrиву rарохонb тамоман торумор гардиданд, Султон Санxар ва Ма[муд аrиб нишастанд. Rарахитои[о бошанд, Бухоро ва тамоми Мовароунна[ри марказиро забт намуданд.
Таносуби rувва[ои сиёсии Осиёи Миёна таuйир ёфт. Rарахитои[о [ам, мисли Салxуrи[о, сулолаи Rарохониёнро аз байн набурданд, балки ба вассали худ мубаддал карданд. Rарохониён мебоист ба Гeрхон – сардори давлати Rарахитои[о хироx медоданд. Султон Санxар бо xанг[ои зидди Отсизи Хоразмшо[, ки пас аз му[орибаи Катвон ва шикасти Санxар хеле uайрат пайдо карда буд, саргарм шуда, [атто мубориза бурдан бо Rарахитои[о ва барrарор кардани нуфузи пешинаи худро дар Мовароунна[р аз гeшаи хаёл [ам намегузаронид.
Rарахитои[о ба кор[ои дохилии Rарохониён мудохила намекарданд. Баласоuун [амоно пойтахти он[о ба шумор мерафт. Дар давлати Rарохониён чунин вазъият ба амал омад: пас аз му[орибаи дашти Катвони Самарrанд чанд ваrт мамлакатро бародари Ма[муди Rарохонии фироркарда идора намуд, Фарuона бошад, дар дасти хонадони «{асаниён», яъне Rарохониёни шарrb буд. Вале аз нимаи дувуми асри ХII (соли 1156) хонадони фарuонии Rарохониён Самарrандро [ам ба итоати худ дароварданд. Аз [амин ваrт, пас аз фосилаи дуру дарозе Мовароунна[р дубора ба ихтиёри шохаи шарrии Rарохониён гузашт, ки он[о ду вилояти пурсарват – Мовароунна[ри марказb ва Фарuонаро дар та[ти [окимияти худ мутта[ид намуда буданд. Аммо бояд rайд кард, ки Мовароунна[ри марказb ва Фарuона дар нимаи дувуми асри ХII ва ибтидои асри ХШ амалан [амчун ду мулки калони мустаrил дар дасти узв[ои гуногуни як хонадон боrb монданд. Маркази яке Самарrанд ва маркази дигаре Ўзганд муттасил, бо ихтиёри худ ба таври фаровон пул мебароварданд, [ар ша[р ба номи [окими худ бо тамоми унвону лаrаб[ояш сикка мезад. Ба [ар [ол Самарrанд пойтахти тамоми давлат низ [исоб мешуд ва [окими он исман сардори сулола ба шумор мерафт. Ин ифодаи худро дар он меёфт, ки унвону лаrаб[ои [окимони Самарrанд аз хокимони Фарuона баландтар буд.[1233]
Uайр аз ин, дар ин ваrт [ам, амлокдорони хурди вассалмаrом низ вуxуд доштанд, вале он[о дигар вазни сиёсии дар асри ХI доштаи худро аз даст дода буданд. Дар ин бора нисбат ба асри ХI хеле кам шудани сикка[о дар аср[ои ХII ва ибтидои ХIII, ки ба номи амлокдорони хурд бароварда мешуданд, ша[одат меди[ад. Фаrат садр[ои Бухоро маrоми махсусе доштанд. Он[о як навъ хонадони намояндагони рe[ониёни олирутба ма[суб меёфтанд. Лаrаби он[о [ам «садри xа[он» буд, аввал[о вазифаи олии рe[онии ша[рро адо мекарданд, вале баъдтар ба умури идора низ бештар дахолат мекардагb шуданд. Бонуфузтарини он[о на фаrат дар асл Бухороро идора мекарданд, балки [атто зо[иран хам мансаби [окими ша[рро гирифта буданд. Муносибати он[о бо Rарохониёни Самарrанд ни[оят мураккаб буд. Садр[о [окимияти олии он[оро эътироф карда, сикка[оро ба номи он[о мезаданд. Го[о [окимияти Бухоро тамоман ба дасти Rарохониён мегузашт, го[о баръакс, садр[о со[ибихтиёр шуда, худашон ба Rарахитои[о хироx меuундоштанд. Он[о, ки бе ин [ам барои афзудаии сарвати худ аз ро[у восита[ои гуногун ба таври фаровон истифода мебурданд, бо ба[онаи хироxuундорb боз [ам зиёдтар uанимат ба даст меоварданд.