Тараrrиёти rувва[ои исте[солкунанда, беш аз пеш xудо шудани касбу [унар аз хоxагии rишлоr, инкишофи минбаъдаи исте[солоти молb, алоrаи наздик бо rабила[ои бодиянишин боиси ривоxи доду гирифт дар дохили давлат[ои Осиёи Миёна ва бо кишвар[ои [амxавор гардид. Дар ин хусус чи мадрак[ои бостоншиносb (хусусан, дар rисмати Хитой ва Эрон) ва чи манбаъ[ои хаттb гуво[b меди[анд.
Мадрак[ои фаровони сиккашиносb аз мавxудияти мубодилаи пулb далолат мекунанд. Аз асри ХI то ибтидои асри ХIII дар сарзамини Осиёи Миёна сикка[ои зарби давлатча[ои гуногун (вобаста ба дохил шудани он[о ба [айъати но[ия ва вилоят[ои xудогонаи Осиёи Миёна) роиx буданд. Сикка[ои uазнавb ва салxуrb одатан дар но[ия[ои xанубии Осиёи Миёна: аввалb дар Тоxикистон, дувумb дар Туркманистони xанубb бештар дучор меоянд. Аксаран дар [удуди Rирuизистон, Eзбекистон ва Тоxикистони шимолb сикка[ои rарохонb вомехeранд. Сикка[ои хоразмшо[ии Му[аммад ибни Текишро дар саросари Осиёи Миёна пайдо кардан мумкин аст.
Муомилоти пулии онваrтаро[1273] метавон бо ду хусусияти асосии он тавсиф намуд: яке ин аст, ки а[амияти пули тилло дар ин давра нисбат ба замони гузашта хеле меафзояд. Дуруст аст, ки ин пулро мисли пештара бо баркаш rабул мекунанд. Вале роли он [амчун воситаи муомилот афзунтар мегардад. Пули тилло дар аксари ша[р[ои Осиёи Миёна бароварда мешавад ва он ба бозор ро[ меёбад, ки пеш ин тавр набуд. Дигар хусусияти сикка[ои онваrтаи Осиёи Миёна бо [одисае, ки «бe[рони пули нуrра» ном гирифтааст, алоrаманд мебошад. Аз асри ХI дар давлат[ои шарr иёри пули нуrра ба поин рe мени[ад ва дар баъзе маврид[о вазни он кам мешавад. Дир[ам[ои камиёр дигар ба Аврупои шарrb бароварда намешаванд. {удуди гардиши он[о танг шуда, [амчун пули камарзиш фаrат дар дохили давлате, ки он[оро баровардааст, гардиш мекунанд.
Xараёни таназзули пули нуrра дар [ар давлат ба таври гуногун сурат мегирифт. Масалан, дар давлати Uазнавиён ин [олат нисбатан сусттар ба амал меомад. Султон Ма[муди Uазнавb ва писари e - Масъуд аз {индустон чунон сарвате ба uорат бурда буданд, ки чанд муддат rурби пули нуrраро ниго[ дошта тавонист.
Дар сиккаи он[о 70–76% нуrраи холис мавxуд буда, дир[ам[ои пуриёре, ки 95% нуrра доштанд, [анeз роиx буданд. Аммо дар худи [амин ваrт дир[ам[ои rарохонии зарби наво[ии xануби Осиёи Миёна [амагb дорои rариб 20% нуrра буданд.
Дар Фарuонаи миёна[ои асри ХI, ки та[ти нуфузи Rарохониёни шарrb воrеъ гардида буд, дир[ам[ои тамоман бенуrра бароварда мешуданд. Ин rабил дир[ам[о аз омезиши мис ва сурб сохта шуда, [атто аз муомилоти ададb ма[рум буданд. Дуруст аст, ки баъдтар сардори давлати Rарохониёни uарбb - Ибро[ими Тамuоxхон Фарuонаро забт намуда, пул[ое баровард, ки дар таркиби худ ба [исоби миёна 20% нуrра доштанд. Вале ин [ам дер давом накард. Дар асри ХII Rарохониён дир[ам[ои мисии бо вараrа[ои тунуки нуrра рeкашшударо бароварданд. Илова бар ин, дар Осиёи Миёна дир[ам[ои мисии аз давраи гузашта меросмонда низ мавxудияти худро дар муомила давом медоданд. {амаи ин сикка[о дар доираи гардиши пули нуrра амал намуда, зо[иран дар тиxорат пули нуrраи [аrиrиро иваз мекарданд. Бинобар ии rувваи харид ва нархи муrаррарии он[о аз арзишашон болотар буд.
Баъзе му[аrrиrон rадре пештар аз ин ба Аврупо гузаштани нуrра ва кам-ёб шудани ин фулузи гаронба[оро сабабгори бe[рони пули нуrра донистаанд. Ин, албатта, омили хеле му[им аст, вале ба сари худ боиси шикасти пул шуда наметавонад. Дар дигар давра[о [ам, дар сурати мавxуд будани чунин захираи нуrра сикка[ои пуриёр мебароварданд, фаrат муносибати он[о бо тилло ва rурби он[о таuйир меёфт. Дар ин маврид ма[з тараrrиёти пуравxи ша[р[о, исте[солоти молb ва тиxорати пулb чунон миrдори пул, яъне воситаи муомилотро талаб намуд, ки онро ба василаи зарби сикка[ои комилиёр rонеъ кардан аз имкон берун буд. Талаботи афзудаи бозор, аз як тараф, [аракати тиллоро зиёдтар намояд, аз тарафи дигар, ба баровардани пул[ои камиёр водор мекард. Ба [ар васила бештар пул баровардан лозим буд.
Аз ин тавсифи хоxагии пулии аср[ои ХI–ХII ва ибтидои асри ХIII муносибат[ои хеле боравнаrи молию пулии онваrта равшан мегардад. Агар дар ин маврид ба муносибат[ои молию пулb кашида шудани гeша[ои дурдаст, аз он xумла, наво[ии кe[истон ба назар гирифта шавад, дар таърихи инкишофи муносибат[ои молию пулии Осиёи Миёнаи асримиёнагb то чи андоза мавrеи хоса доштани давраи та[rиr кардаистодаи мо аён мегардад.