Хони Шайбониён - Абдуллохони II соли 1598 вафот кард ва ба xои e писараш - Абдулмeъмин ба тахт нишаст. Лекин азбаски e монанди падараш дар мамлакатдорb таxрибаи кофb надошт, гурe[[ои хусуматпарвари аъён ва ашрофи феодалиро натавонист на ба тарафи худ кашад ва на дасти он[оро кeто[ намояд. Дере нагузашта, худи [амон сол, вай аз тарафи нeкари зархариди як гурe[ феодалони зидди [укумати марказb кушта шуд. Охирин намояндаи сулолаи Шайбониён - Пирму[аммадхони II фаrат ба як rисмати ночизи давлат со[иб буд. E [ам ба зудb дар xангу низоъ[ои байнихудb [алок гардид.
Сафавиён, сулолаи давлати хонии Хева ва rазоr[о аз задухeрд[ои миёни Шайбониён фавран истифода намуданд. Подшо[и сафавb - шо[ Аббоси I rисмати зиёди Хуросон ва [атто {иротро забт кард. Балхро аввал бародарзодаи Абдуллохони II - Абдуламин ишuол намуда, як муддат аз номи худ сикка баровард. Вале ба зудb ин ша[р аз тарафи дастнишондаи шо[ Аббоси Сафавb - Му[аммад Ибро[им тасарруф карда шуд ва, [амин тариrа, ин ма[алли аслии Шайбониён замоне дар доираи таъсири давлати Сафавиён rарор гирифт. Rазоr[о чанд ша[р, аз xумла калонтарин мулки Шайбониён - Тошкандро ба даст дароварданд. Аз ин xо хони rазоr[о - Таваккалхон ба rисмат[ои марказии Мовароунна[р [аракат карда, [атто Самарrандро [ам ишuол намуд. Фаrат шикасти назди Бухоро, сахт маxрe[ шудан ва оrибат [алок гардидани Таваккалхон футу[оти rазоr[оро боздошт[1493]. Хоразм, ки Абдуллохони II бо сад машаrrат ба зери итоати худ дароварда буд, дубора истиrлолият ёфт. Кb будани аввалин подшо[и сулолаи нави Xониён он rадар маълум нест. Аъён ва ашрофи феодалb маснади хониро ба Xониму[аммадсултон (Xонибексултон) пешни[од намуданд. E хо[ари Абдуллохони Шайбониро ба занb гирифта буд. Худаш аз авлоди [амон Чингизиёне буд, ки пас аз пароканда шудани давлати Олтинeрда дар Аштархон [укумати хонb ташкил дода буданд.[1494] Ваrте ки Аштархон ба Россия [амро[ карда шуд, Xонибек гурехта ба назди Шайбониён омад. Мувофиrи маълумоти сарчашма[ои хаттb, Xонибексултон пешни[оди аъёну ашрофро рад карда, ба маснади салтанат писари калони худ - Динму[аммадро тавсия намуд. Аммо Динму[аммад, ки он ваrт дар Абевард [укмронb мекард, [анeз фурсати ба Бухоро омаданро наёфта, ба [уxуми лашкари Эрон дучор гардид ва дар xанг кушта шуд. Бинобар ин ба xои e бародараш - Боrиму[аммад (1599–1605) ба тахт нишаст. Ба [амин сабаб дар асар[ои илмb [амин Боrиму[аммадхон, яrинан, аввалин подшо[и сулолаи Xониён дониста шудааст.[1495] Лекин мадрак[ои сиккашиносb [аrиrати [олро rадре дигар нишон меди[анд, зеро ба дасти мутахассисони ин со[а хеле бисёр сикка[ои дар Бухоро, Самарrанд ва Тошканд зарбшудаи Xонибексултон расидаанд.[1496] Аз ин чунин бармеояд, ки амалан ё исман подшо[и аввал худи Xониму[аммад (Xонибек) будааст.
Ягона муваффаrияти дар [аёти сиёсии мамлакат ба даст овардаи Xониёни аввал ин буд, ки он[о [окимияти худро дар Балх низ дубора барrарор намуданд. Дигар [амаи кeшиш[ои онон дар бобати бар[ам додани низоъ[ои дохилb ва муборизаи зидди бодиянишин[о натиxаи му[имме набахшид.
Дар соли 1605 Боrиму[аммадхон вафот карда, ба xои e бародараш - Валиму[аммад (1605–1611) [укмрон гардид. Чун e ба маишат дода шуда буд, аз e[даи идораи мамлакат баромада натавонист. Аъёну ашроф ба зудb аз вай рe гардониданд ва рeзе [ангоми дар дашти Rаршb машuули шикор буданаш тахти хониро ба писари Динму[аммадхон - Имомrулихон (1611–1642) муносиб диданд. Ваrте ки Валиму[аммадхон аз воrеа хабардор гардид, аз Мовароунна[р фирор карда, ба назди подшо[и сафавb пано[ бурд. Шо[ Аббос eро хуш пазироb намуда, бо rувваи зиёде дубора ба Мовароунна[р равона намуд. Аммо дар му[ориба лашкари Эрон шикаст хeрда, худи Валиму[аммадхон асир афтод ва бо фатвои уламо кушта шуд.
Ба Имомrулихон муяссар гардид, ки [удуди давлати худро васеътар намояд: e бар зидди rазоr[о лашкар кашида, Тошкандро бо зeр тасарруф намуд.[1497] E бо бодиянишинони дигар – rараrалпоr[о ва rалмоr[о, ки торафт ба сар[адди давлати Xониён наздик мешуданд, низ бомуваффаrият мубориза бурд. Имомrулихон [амчунин тавонист, ки муваrrатан бошад [ам xангу низоъ[ои байнихудии феодалонро боздорад. Муаррихони он замон а[ди [укм-ронии Имомrулихонро [амчун давраи гeё пур аз рафо[ият ва осоиши мамлакат тавсиф кардаанд. Агарчи ин тавсифот муболиuаомез намояд [ам, дар он асоси [аrиrат вуxуд дорад. Агар [укуматдории тeлонии e бо давра[ои пешина ва баъдина муrоиса шавад ба ин метавон боварb [осил кард. Сарчашма[о далолат мекунанд, ки дар замони Имомrулихон [атто баъзе кор[ои обёрb анxом дода шудааст.[1498]
Аз [амон рeзе, ки Имомrулихон аз мамлакатдорb даст кашида, бародари e - Надирму[аммадхон (1642–1645) ба тахт нишаст, вазъият таuйир ёфт. Надирму[аммадхон аъён ва ашрофи феодалии rабилавиро ба худ xалб карда натавонист. Рeз аз рeз муносибати байни e ва намояндагони бонуфузи табаrаи [оким бадтар гардид. Ба ин сабаб [укмронии Надирму[аммадхон дер давом накард. Аъён ва ашрофи феодалb, ки аз сиёсати пешгирифтаи e норозb буданд, ба муrобили вай суиrасд карда, ба тахти салтанат писараш - Абдулазизхонро (1645–1680) нишонданд. Надирму[аммад маxбур шуд, ки бо мансаби [окими Балх rаноат кунад. Аммо дар ин xо [ам мавrеи худро устувор карда натавонист. Дигар писарони Надирму[аммад, ки го[ тарафи падар ва го[ тарафи бародарро мегирифтанд, худашон низ ба талоши [окимият ва мулк [амро[ шуданд. Дар натиxаи xанг[ои пайдарпай Балх, ки аз ободтарин вилоят[ои мамлакат ба шумор мерафт, ба харобb рe овард. Надирму[аммадхон чун дид, ки бо rувваи худ коре карда наметавонад, барои кeмак ба [укмрони сулолаи Темуриёни {инд - Шо[иxа[он муроxиат намуд. Шо[иxа[он, ки мисли гузаштагонаш [амеша фикри ба даст даровардани сарзамини пурсарвати [амсояро дар cap мепарварид, ин фурсатро барои расидан ба rасду нияти деринаи худ uанимат дониста, хо[иши Надирму[аммадро дар[ол rабул кард ва бо сардории писаронаш - Аврангзеб ва Муродбахш аскари зиёдеро ба Балх фиристод. Надирму[аммад аз [аrиrати масъала хабардор шуда, фавран фирор намуд. Истилогарон Балхро ишuол намуда, муддати ду сол тамоми сарвати ин вилоятро тороx карданд. А[олии ма[аллb аз xабру ситам ва rатлу uорат ба танг омада, рe ба гурез ни[оданд. Саросари Балх ва атрофи онро rа[тb ва гуруснагb фаро гирифт. Ни[оят Абдулазизхон бо тайёрии зиёд ба муrобили лашкари {инд бархоста, дар натиxаи му[ориба[ои шадид uалаба ба даст овард. Вале [оли мардум аз ин [ама тороxгарb ва xангу xидол[ои пурдавом ба ни[ояти табо[b расида буд.
Дере нагузашта Балх боз ба дасти Надирму[аммад даромад, аммо ин дар вилояти харобгардида ягон оромb ва осоиш ба вуxуд наёвард. Абдулазиз аввал бародараш Суб[онrулихонро [укмрони Балх таъйин карда, ба муrобили падараш фиристод, ки e ша[рро ба зудb ишuол намуд. Сипас reшуни навро бар зидди Суб[онrулихон равона сохт, то ки Балхро ба тасарруфи худ дароварад. Вале ин ба e муяссар нагардид. Суб[онrулихон муrобилати сахт нишон дода, Балхро дар дасти худ нига[ дошт. Фаrат [ар он чb, ки дар атрофу акнофи он боrb монда буд, [ама ба uорат рафт ва хоку туроб гардид.
{окимони Хева аз [амаи ин xангу xидол[ои дохилии сулолаи Xониён ба манфиати худ истифода намуданд, он[о чандин дафъа ба но[ия[ои марказии Мовароунна[р [уxум оварда, [амаро uорат карданд. {атто то Бухоро расида, боре як rисмати ша[рро гирифтанд. Фаrат мардонагb ва далерии а[олb имкон дод, ки ша[р аз душман тоза карда шавад.
Суб[онrулихон чунин вазъиятро фурсати мусоид дарёфта, [окимиятро ба даст даровард. Дар а[ди салтанати Суб[онrулихон (1680-1702) вазъияти душвори мавxуда на фаrат аз байн нарафт, балки дар бисёр со[а[о бадтар гардид. Тохтутози хеваги[о [амоно давом мекард. Он[о [атто Самарrандро забт карданд ва аъёну ашрофи ша[р хони Хеваро ба расмият шинохтанд, ки ба ивази ин Суб[онrулихон бо uаромати зиёде а[олии Самарrандро хонахароб намуд. Ни[оят, Суб[онrулихон фа[мид, ки то дар Хева rоиммаrоми худро нанишонад, тохтутози хеваги[о тамом нахо[ад шуд. Бинобар ин бо [ар ро[ аъёну ашрофи ма[аллиро ба тарафи худ кашида, оrибат муваффаr гардид, ки Хева [укмронии eро эътироф намояд. Ин дар тамоми давраи [укмронии Суб[онrулихон ягона муваффаrияти ба назар намоёни сиёсатмадории e мa[cyб меёбад. Вай дар дигар [амаи кор[ои боrимондаи мамлакатдорb ба чизе комёб шуда натавонист.
Низоъ[ои байнихудии феодалb кай[о аз доираи хонадони салтанатb берун баромада буданд. {оло сарони тоифа[ои eзбек беш аз пеш rувват мегирифтанд. Худи Суб[онrулихон [ам дар бисёр маврид[о нуфузи баъзеи он[оро баланд мебардошт. Чунончи, ваrте ки писараш Сиддиrму[аммад худро дар Балх мустаrил эълон карда, ба ин ваx[ бо амри падараш ба rатл расид, e [укумати Балхро, ки дер боз мулки ворисони салтанат [исоб мешуд, ба яке яз мирони rабилаи юз супорид.
Дар замони Суб[онrулихон мавrеъ ва эътибори Ма[мудбии атолиr[1499] аз rабилаи rатаuан фавrулодда баланд гардид. Суб[онrулихон дар муборизаи зидди хеваги[о бор[о ба кeмаки вай рe оварда ва фурe нишондани исёни амирони Балхро низ ба [амин атолиr супорида, сипас eро [окими Балх ва Бадахшон таъйин карда буд.[1500]
Он ваrт[о Бадахшон амалан мулки мустаrил буд ва дар он xо асосгузори сулолаи амирони бадахшb - Ёрбек [укмронb мекард. Аз соли 1650 cap карда муносибати байни Бадахшон ва Бухоро бад шудан гирифт. Хон[ои Бухоро хусусан, пас аз ишuол намудани водии Rундуз ба тохтутози худ ба сарзамини Бадахшон вусъат доданд. Бадахшони[о Ёрбекро мири худ бардошта, бо сардории e ба истилокорон муrовимати сахт нишон медоданд. Сабаби асосии ба Бадахшон лашкар кашидани Ма[мудбии атолиr бухориёнро ба ма[сули кони лаъли он xо ро[ надодани Ёрбек буд.[1501]
Ин лашкаркашии Ма[мудбии атолиr, ки барои комилан мутеъ кардани тамоми хоки Бадахшон равона гардида буд, он rадар муваффаrиятнок набаромад. Аскарони e маркази Бадахшон - ша[ри Файзобод (Xузгун)-ро чанд го[ му[осира намуда, вале фат[ карда натавонистанд. Ни[оят Ма[мудбb маxбур шуд, ки дар асоси шарт[ои зерин бо Ёрбек муо[ида баста, аrиб нишинад: Ёрбек мебоист ма[сули дусолаи кони лаъли Бадахшонро ба хон супорида, фармонбардории [укумати хони Бухороро rабул менамуд. Лекин дар [аrиrат e як [окими мутлаrи он xо буд ва тамоман мустаrилона кор мебурд.
{окими Балх - Ма[мудбии атолиr истиrлолияти нома[дуде ба даст оварда, [атто Суб[онrулихонро [ам rариб писанд намекардагb шуд. Суб[онrулихон аз rувваи фавrулодда пайдо кардани Ма[мудбb дар хавф афтода, бо тадбире eро аз Балх ронд ва набераи худ - Му[аммадмуrимсултонро [окими Балх таъйин намуд.
Суб[онrулихон муrобилати феодалони ма[аллиро бартараф карда натавонист. Xанг[ои муттасиле, ки e мебурд, боиси холb шудани хазинаи давлат ва rувват гирифтани зулму истисмори оммаи ме[наткаш мегардиданд. Барои xанг[ои дохилии зидди феодалони саркаш сармояи зиёде лозим буд ва аз ин рe Суб[онrулихон пешакb аз а[олb ситонидани андози [афтсоларо талаб кард. Дар вазъияти онваrтаи мамлакат xорb шудани ин усули андоз барои а[олb ни[оятдараxа вазнин буд. Ришвахeрb ва суиистифода[ое, ки амалдорони [укумати хонb дар ваrти xамъоварии андоз мекарданд, халrи ме[натиро боз [ам бештар афтода мекард.