Ёдгори[ои асри аввали о[ан дар Осиёи Миёна назар ба ёдгори[ои пешини аср[ои санг ва биринxb ни[оятдараxа кам кашф ва та[rиr гардидаанд.
Дар xануби Туркманистон баъзе маскан[ои rадима, ки [аёти он[о [анeз аз а[ди энеолит шурeъ гардида буд, мавxудияти худро дар асри о[ан низ давом медоданд. Чунончи, дар худи Анав rабат[ои маскуни мансуб ба асри аввали о[ан кашф гардида, аз ин маснуоти о[анb, аз xумла rадимтарин дар Осиёи Миёна дос[ои о[анb, пораи корд ва uайра ёфт шудаанд[125].
Дар rисмати xанубу uарби Туркманистон, дар он xое, ки фалоти Маш[ади Мисриён воrеъ аст, маскан[ои исте[комb ва беисте[коми маданияти дигаргунаи аз Анав фарrкунанда вуxуд доштаанд. Баъзе аз он[о ни[оят калонанд, масалан, масо[ати маскани Иззатrулb ба 50 гектар мерасад. Хона[о аз хишт[ои хеле калони дарозиаш 3/4-метра сохта шудаанд.
Водии Маш[ади Мисриён ба воситаи канал[о аз дарёи Атрек шодоб мегардид. Зироат дар зиндагонии а[ли маскан[о мавrеи му[имеро ишuол мекард. Ба ин нафаrат шабакаи обёрb, балки фаровонии ос[о ва дастго[[ои ярма низ ша[одат меди[анд. Ба кор фармуда шудани дос[ои о[анb набояд шуб[а кард, вале, дар баробари ин, истифодаи дос[ои rадимаи сангb [ам, ки теuаи аз санги чаrмоr сохташудаи он[о пайдо гардидаанд, [анeз давом дошт.
Дар маскан[о лeнда[ои дажuоли о[ан ёфт шудаанд. Аз биринxb яроrу асли[а, аз xумла шамшер ва пайкон сохта, бо чархи кулолb олоти сафолии хушсифат, вале бенаrшу нигор тайёр мекардаанд[126].
Ни[оят, гурe[и (аз xи[ати [удуд) савуми ёдгори[о дар Туркманистони xануби шарrb, дар резишго[и Мурuоб, яъне дар Марuиёни охир кашф гардидааст. Калонтарин маскани ин xо Ёзтеппа мебошад, ки ба масофаи 34 км дуртар дар тарафи шимоли uарбии Байрамалb воrеъ аст. Ин маскан иборат аз rалъаи таrрибан ростгeшае буда, дар са[ни он манзил[о xой гирифтаанд. Масо[ати умумии Ёзтеппа дар ин ваrт (вай баъд[о низ вуxуд дошт) 16 гектар будааст. Дар rалъа рeи суфаи хиштии баландиаш [аштметра бинои калоне сохта шуда буд, ки чанд манзили дарозрeя ва мураббаъшакл, аз xумла толори бузурги ростгeшае дошт. Маълум гардид, ки ин rалъа аслан кeшки пуршукe[е буда, [амчун rарорго[и [окими ин ма[ал хизмат мекардааст.
Rисмати асосии бозёфт[ои маскани Ёзтеппаро сафололот ташкил менамояд. Олоти сафолии ин xо аз олоти сафолии Маш[ади Мисриён бо он фарr мекунад, ки вай бештар дастb сохта шудааст[127].
Асри аввали о[ан дар Тоxикистони xанубb ва Eзбекистони xанубb осори худро дар сурати маскан[ои Кучуктеппа (вилояти Сурхондарё), Макони Мор (райони Фархори xанубии Тоxикистон) ва баъзе бозёфт[ои дигар боrb гузоштааст.
Маскани Кучуктеппа дар дашти Музробод воrеъ гардидааст. Вай [анeз дар айни авxи тараrrиёти а[ди биринxb ба вуxуд омада, мавxудияти худро то худи миёнаи [азораи I пеш аз милод ниго[ доштааст. Дар давраи мавриди ба[с дар ин маскан бинои байзашакли аз хишт[ои дарозрeя сохташудае мавxуд будааст (дар сол[ои 1962–1964 [амагb 17 хона кофта тоза карда шуд). Ин бино бо девори мудофиавии мудаввар и[ота гардидааст. Аз ин xо rолаб[ои рехтагарb, маснуоти биринxb ва сангb, аз xумла дос[ои сангb пайдо шуданд[128].
Бостоншиносони тоxик дигар маскани онваrтаро дар поёноби Rизилсу, дар мавзеи Макони Мор кашф намуданд. Бино[ои ин маскан хароб гардида, фаrат сафолоти фаровон ва инчунин баъзе маснуоти дигари марбут ба он замон боrb мондааст.
Маснуоти xудогона ва маxмeи асбобу олоти асри аввали о[ан аз дигар но[ия[ои республика низ ёфт шудаанд. Аз xумла, охирин маxмeи бозёфт[ои Rайроrrум, баъзе саuона[ои дар Помири шарrb пайдошударо [ам ба [амон давра нисбат додан мумкин аст[129].