Уxуми Нодиршо[ ба Бухоро ва Хева

Дар миёна[ои асри ХVIII Осиёи Миёна, ки дар натиxаи xанг[ои дохилb пароканда ва аз хароби[ои иrтисодb хеле заиф шуда буд, ба [уxуми шо[и Эрон Нодиршо[и Афшор дучор гардид. Нодиршо[ дар му[ориба[ои Кавказ, Афuонистон ва {индустон зафар ёфта, дар соли 1740 аз ро[и Балх ва Чорxeй ба Мовароунна[р дохил шуд.[1535]

Чунон ки дар фасли гузашта хотирнишон гардид, дар Осиёи Миёна давлати ягона вуxуд надошт. Дар сари давлати хонии Бухоро намояндаи сулолаи Xониён - Абулфайзхон (1711–1747) меистод. Муаррихи бухорb - Мирзо Абдулазими Сомb менависад: «Абулфайзхон бошад ба ли[ози ти[ияти фиросату заковату rобилият аз аспи айшу тараб поён намешуд, аз сe[бати писарону духтарони ма[лиrо берун намеомад ва ба xуз ошомидани шароби нобу ба[ра бардоштан аз зебописарону лаззат гирифтан аз [офизону машшоrон дигар ба [еx кор шуuл намеварзид. Ин буд, ки кори давлат рe ба инrироз ни[од ва а[коми шариат аз доираи риоят ма[рум гардид. {ар кас тамаи сардорb дошту [ар фард uарази ра[барb...».[1536]

Дар Самарrанд мулки мустаrиле ба вуxуд омада буд, ки бо Бухоро раrобат мекард.[1537] {окими Самарrанд аз бодиянишинон кeмак хост ва он[о дар давоми [афт сол (1723–1730) водии Зарафшонро ба харобазор табдил доданд. Rа[тb ва гуруснагb сар шуда, сокинони Самарrанду Бухоро ба [ар сe пароканда гардиданд.[1538]

Ба rавли Му[аммадвафои Карминагb, бодиянишин[о дар зарфи «[афт сол амволи хосу омро ба uорат ва мардумро ба асорат бурда, саросари мамлакат [иxоби тираи xабру тааддb густарониданд; бо аuному а[шом ва маркаб[ои худ мазрааву киштзор ва боuоту токзор[ои де[rононро поймол намуданд. Замин[ои кишт ва чарого[[ои мамлакат дар зери суми чорпоёни сершумори (бодиянишинон) ба биёбон мубаддал шуданд. {осили uалла ни[оятдараxа ко[иш ёфт, rа[тb ва гаронb аз [ар xи[ат дар [адди инти[ои бера[мb э[сос мешуд; гуруснагb ва rашшоrb [укмфармоb мекард... Нон rурси мо[ро мемонд: [арчанд ба назар менамуд, ба даст намеомад»[1539]. А.А.Семёнов [аrrонb таъкид мекунад: «Ва [амин вайронии аз [ад гузарои давлати охирини Аштархонb, ки аз бенизомb ва худсари[ои гурe[и [укмрон – амирони худком, тамаъкор ва фосиr рух дода буд, дар давлати хонb чb андоза ба таназзул расидани rувва[ои исте[солкунанда ва чb дараxа rашшоrу хонабардeш гардидани а[олиро ба таври возе[ аён месозад».[1540]

Дар ин давра табаrаи ашрофи rабилаи манuит имтиёзи бештаре пайдо мекунад, ки ин [олат эътирози шадиди аъёну ашрофи дигар тоифа[ои eзбекро ба амал меорад. Абулфайзхон дар [окимияти [арбию сиёсb ягон rудрате надошт. Ин вазъияти харxумарxи сиёсb ва харобии иrтисодb ба Нодиршо[, ки сиёсати маккорона ва [исобгаронаро пеш гирифта, дар ро[и rасду ният[ои худ майл[ои xо[талабонаи феодалони осиёимиёнагиро мо[ирона истифода мебурд, имкони ба муваффаrият со[иб шуданро му[айё месохт.

Ба замми ин, лашкари e хеле бе[тар мусалла[ ва муташаккил буд.

Писари Му[аммад[аким атолиrи мардуд – Му[аммадра[имбии xо[талаб ба истиrболи Нодиршо[ рафта, дар назди e сари итоат фуруд овард. Худи Му[аммад[аким, ки аз тарафи Абулфайзхон барои музокирот ба [узури Нодиршо[ фиристода шуда буд, низ ба манфиати шо[и Эрон амал кард. Пас аз бозгаштан бо амри Нодиршо[ Му[аммад[аким [укмрони Бухоро ва бародари e - Му[аммаддониёлбb [окими Кармина таъин шуданд. Ба ин тариrа, Бухоро ба rаламрави Нодиршо[ мубаддал гардид.

Дар худи [амон сол Нодиршо[ муrовимати uаюронаи Элбарсхонро дар[ам шикаста ва eро дар му[ориба [алок намуда, Хеваро низ забт кард ва ба сари [окимият rоиммаrоми худро нишонд. E [ам дар Бухоро ва [ам дар Хева захира[ои озуrа, пул ва дигар чиз[ои пурrиматро мусодира карда, аскарони ма[аллиро ба reшуни худ [амро[ намуд.

Пас аз вафоти Му[аммад[акимбии атолиr писари e - Му[аммадра[имбb reшуни пурrувват ва боинтизоме ташкил дода, исёни амирони мухолифро фурe нишонид ва дар дарбори Абулфайзхон мавrеи асосиро ишuол намуда, амалан [укмрони давлати хонb гардид.

Дар соли 1747 Нодиршо[ ба дасти дарбориёни худ кушта шуда, давлати бузурги ташкилкардаи e фавран рe ба завол ни[од. А[мадхон, ки аслан аз хонадони хонии rабилаи абдолии афuон буда, яке аз сарлашкарони Нодиршо[ ма[суб меёфт, дар[ол ба Rанда[ор рафта, сардорони rабила[ои афuонро ба атрофи худ мутта[ид намуд ва худро подшо[и Афuонистон эълон карда, асоси давлати кунунии афuон[оро бино ни[од.

Бисёр вилоят[ои тоxикнишин, аз xумла вилояти {ирот ба [айъати давлати А[мадшо[ дохил шуд. Дар сол[ои 1750–1752 А[мадшо[ аз {ирот rувваи зиёди [арбиро барои тобеъ намудани музофот[ои тоxикинишин ва eзбекнишини со[или xанубии дарёи Аму равона сохт. Ба феодалони афuон муяссар гардид, ки муваrrатан [окимони баъзе вилояту музофот[о, аз rабили Балх, Анд[ой, Маймана, Ахча, Шибирuон ва Rундузро ба худ мутеъ намоянд. Дар Балх гарнизони афuонb гузошта, волие аз rавми афuон нишонда шуд (дар аксари вилоят[о ба тариrи вассал моликони ма[аллb фармонравоb мекарданд). Баъдтар Бадахшон [ам та[ти нуфузи сиёсии Афuонистон rарор гирифт. Ни[оят, дар асри ХIХ rисми зиёди замин[ои дар со[или чапи дарёи Аму воrеъгардидаи тоxикон, eзбек[о ва туркман[о ба [айъати давлати Афuонистон дохил гардид[1541]. Дар натиxа миrдори бисёри тоxикон аз [амrавмони дар со[или рости дарёи Аму сукунатдоштаи худ xудо шуданд. Феодалон де[rонони тоxикро аз замин[ояшон ронда, киштзор[ои [осилхезро ба даст дароварданд ва rария[ои ним[арбb барпо намуданд.

Дар сол[ои 70-уми асри гузашта муаррихи афuон Му[аммад {аётхон дар асари маш[ури худ «{аёти Афuон» роxеъ ба rисмати талхи де[rонони тоxик чунин навишта буд: «Кай[ост, ки он[о аз [уrуrи заминдорb ма[рум гардида, ба де[rони кироянишин ва ё муздури афuон[о табдил ёфтаанд».[1542]