Дар соли 1914 Xанги якуми империалистии xа[онb сар зад. Азобу кулфати xанг, талафоти бисёри одамон, белаёrатии [айъати фармонди[ии [укумати подшо[b ва хиёнаткори[ои бевоситаи [укуматдорони намоёнтарини он, ки бо дарбор бевосита алоrа доштанд, шикастхeрb дар фронт ва харобшавии аrибго[ – [амаи ин кинаю адоват ва хашму uазаби коргарон, де[rонон, солдат[о ва интеллигентсияро нисбат ба [укумати подшо[b ба вуxуд оварда, [аракати револютсионии омма[ои халrро чb дар марказ ва чb дар гeшаву канори мамлакат зeр ва тезу тунд гардонд. А[воли вазнини оммаи халr дар Осиёи Миёна бо як rатор сабаб[о вазнинтар мешуд.
Xанги якуми xа[онb ба иrтисодиёти Россия, аз он xумла, ба иrтисодиёти Осиёи Миёна ва но[ия[ои тоxикнишини он таъсири харобиовар расонд. Кашонда овардани мол[ои саноатb баuоят кам шуда, аз Осиёи Миёна баровардани ашёи хом ва озуrаворb баръакс ни[оятдараxа меафзояд. Дар натиxа вазъияти хоxагии халrи кишвар ва а[воли табаrа[ои ме[натии а[олb беш аз пеш вазнин мешаванд. Ба сабаби бисёр паст фуромадани нархи пахта хоxагии пахтакорон хароб гардида, сол[ои 1915–1916 дар Осиёи Миёна бe[рони ба худ хоси хоxагb сар зад, ки ин боиси норозиги[ои калони пахтакорон шуда буд. Ба uайр аз ин андоз[о хеле афзуда асп[оро барои э[тиёxоти xанг меuундоштанд ва uайра. Нархи мол[ои сермасриф фаrат дар зарфи як сол (1915– 1916) 2–3 баробар гаронтар гардид. Дараxаи зиндагии а[олb хеле поин фуромад.
Дар арафаи Xанги якуми xа[онb дар кишвари Туркистон фаъолияти ташкилот[ои сотсиал-демократb боз сар шуд. На фаrат дар Тошканд, балки дар бисёр дигар ша[р[о кружоку гурe[[ои сотсиал-демократb амал мекарданд. Дар Хуxанд гурe[и болшевикон кор мебурданд, ки ба он Е.И.Иванитский сардорb мекард. Ма[з дар [амин xо дар па[лeи бародарони руси [амсинфи худ Xeра Зокиров, Абдулrодир Ра[имбоев, Ра[имбердb Эгамбердиев ва дигарон зидди душманони худ мубориза бурданд, обутоб ёфтанд ва таxрибаи муборизаи револютсиониро дарёфт карданд. Инчунин кружоки сотсиал-демократии ро[ио[анчиёни Хуxанд ва кружоки сотсиал-демократии Драгомирово буданд, ки дар байни ро[ио[анчиён ва ангиштканони Сулуктаву Драгомирово тарuибот мебурданд. Болшевикон хосияти империалистии xангро фа[монда медоданд, ба муборизаи зидди истисморгарон даъват мекарданд. Соли 1914 коргарони Сулукта корро партофтанд. Дар уезди Хуxанд де[rонон паси [ам шeру ошeб мебардоштанд.[1831]
25 июни соли 1916 дар айни долузарби [осилuундорb укази подшо[b баромад, ки номаш [ам гeё rасдан муuлаr буд: «Дар бораи сафарбарии мард[ои а[олии ма[аллии табааи империя ба кори сохтмони иншооти мудофиа дар ма[алли армияи амалкунанда ва [амчунин барои анxоми [ама гуна кор[ои барои мудофиаи давлат зарур».[1832] Мувофиrи яке аз модда[ои ин указ «аз xумлаи мард[ои а[олии ма[аллии табааи империя тамоми мард[ои аз 19 то 44-солаи вилоят[ои Сирдарё, Фарuона, Самарrанд...» ва дигар вилоят[ои кишвари Туркистон бояд сафарбар мешуданд.
{ар як вилоят бояд хеле мардикор медод. Тамоми вазни ин кулфат ба дeши камбаuалон афтид, зеро савдогарони калону бой[о, [ар гуна маъмурони ма[аллb, элликбоши[о, мирзо[о, rори[о, мулло[о ва дигар унсурони истисморгар [арисию пулпарастии маъмурони идора[ои подшо[b ва ма[аллиро ба кор бурда, имкони «ивази каси сафарбаршударо» истифода бурда, бо зeри пул худро халос мекарданд, яъне ба xои худ ё наздикони худ камбаuалбачаеро киро карда мефиристоданд. {еx xои аxобат надорад, ки як [уxxати бени[оят аxибу такдор диrrати тамоми муаррихонро xалб кардааст–ин [уxxат мактуби сардори Шeъбаи [имояти но[иявии Туркистон М.Н. Волков мебошад, ки 10 июли соли 1916 навиштааст ва дар он чунин гуфта мешавад: «...мувофиrи хабар[ое, ки ба шeъба мерасанд, а[олии ма[аллb бени[оят ба uазаб омадааст ва сабабаш овоза[ое мебошад, ки одамони пулдори босавод метавонистаанд худашон ба мардикорb нараванд, рафта хандаrковb накунанду ба xои ин маблаuи муайян ди[ад. Дар бозору чойхона[ову дигар xой[о гап-гап шудааст, ки агар бой[о ба мардикорb гирифта нашаванд, камбаuалон [атман шeриш мекунанд ва худашон ин гуна бой[оро кушта мепартоянд».[1833]
Чb тавре мебинем, халr мо[ияти синфии муносибати [укумати подшо[иро дар масъалаи мардикоргирb наuз фа[мидааст. Худи [амин [ам як омили му[име гардид, ки оммаи халrро ба не[зати тавонои зидди[укуматb сафарбар намуд.