Мувофиrи маълумоти сарчашма[о, rисмати му[ими Осиёи Миёна дар [айъати давлати {ахоманишb rарор гирифта буд. Дар навиштаxоти Тахти Xамшед rайд шудааст, ки давлати {ахоманишb аз сарзамини «сакои[ои паси Суuд» то Кeш (Эфиопия) масо[ати бузургеро ишuол мекард. Бо чунин аrида мумкин аст розb шуд, ки «сакои[ои паси Суuд» [амон сакои[ои он сeи дарёи Сир мебошанд, яъне, он[ое, ки дар xараёнго[и боло ва rисман миёнаи ин дарёи Осиёи Миёна зистаанд[205]. Хоразм, Суuд, Бохтар, Порт, аксари вилоят[ое, ки сакои[ои бодиянишин сукунат доштанд,– [ама дар овони нашъунамои давлати {ахоманишb ба [айъати он дохил мешуданд.
Бохтар то охирин ла[за[ои мавxудияти давлати {ахоманишb дар та[ти тасарруфи он буда, му[имтарин маркази шарrии ин давлат [исоб меёфт. Нуфуси зиёд ва имконият[ои фаровони иrтисодию [арбии Бохтар ва вилоят[ои тобеи он мавrеи ин кишварро дар [аёти иrтисодb ва сиёсии тамоми rисмати шарrии давлати {ахоманишb муайян мекард. А[амияти Бохтар дар мубориза[ои сулолавb барои тахти ша[аншо[b низ хеле бузург буд. Зо[иран, аъёну ашрофи бохтарb сиёсати xудоиталабиро xорb карда, дар айни замон, го[о тарафи ин ва ё он даъвогари тахтро мегирифтанд ва кeшиш мекарданд, ки дар умури давлат баробари форс[о мавrеи ро[барикунанда дошта бошанд[206].
Тамоми давлати {ахоманишb ба вилоят[ои молиётди[андаи [арбb, яъне сатрапи[о таrсим гардида буд, ки он[оро воли[о (сатрап[о) идора мекарданд. Чи навъе ки Геродот хабар меди[ад (III, 89-94), дар а[ди Дорои I (522-486 пеш аз милод) шумораи ин rабил вилоят[о ба 20 мерасид. Воли[о, ки бевосита ба подшо[ итоат мекарданд, аксаран аз байни форс[о таъин карда мешуданд. Вазифаи волb асосан аз xамъоварии андоз ва нига[дории reшун иборат буд[207]. Вай инчунин [аr дошт бо [амсоягони итоатнакарда муносибат намояд ва бо ризоияти подшо[ метавонист, [атто бар зидди он[о лашкар кашад. Мансаби волb бештар меросb буд.
Боxу хироxuундорb аз му[имтарин амал[ои дастго[и давлатb [исоб мешуд. Мувофиrи исло[оти дар со[аи молиёт xорb намудаи Дорои I [ар як вилоят мебоист андози солонаро бо пул адо кунад.
Uайр аз ин, ба тариrи молиёти xинсb, яъне ма[сулоти зироатb ё ки [унармандb андоз мепардохтанд. Илова бар [амаи ин, боx[ои дохилb ва андоз[ои ро[ низ вуxуд доштанд. Махсусан, бо сарбоз таъмин кардани reшуни [ахоманишb барои а[олb бори гароне буд.
А[олb аз ин rабил андозу хироx[ои зиёд ба азобу кулфат[ои тоrатшикан дучор мегардид. Вай барои додани молиёт аксар ваrт замини худро ба судхeр[о гарав мегузошт ва ё [атто фарзандони худро ба uуломb мефурeхт.
Осиёи Миёна ба чор сатрапb таrсим шуда буд. Rабила[ои кeчманчии сокини канора[ои ба[ри Каспb, ба rавли Геродот, ба таркиби сатрапии ХI дохил шуда, солона ба маблаuи 200 таланти[208] нуrраи бобулb хироx медоданд. Хоразм, Суuд ва Порт сатрапии ХVI буда, 300 талант андоз мепардохтанд. Бохтар сатрапии ХII ба шумор рафта, 360 талант андоз медод. Ни[оят, сакои[о вилояти ХV-ро ташкил намуда, ба маблаuи 250 талант хироx медоданд.
Яке аз восита[ое, ки {ахоманиши[о аз а[олии Осиёи Миёна андоз[ои иловагb мегирифтанд, бастани дарuот буд. А[олb аз беобb ба танг омада, маxбур мешуд, ки барои кушодани дарuот хироxи иловагb биди[ад. Геродот (III, 117) дар ин бора менависад: «...Ваrте ки он[о беоб монданд, бо аёли худ ба Форс мераванд, дар назди дари rасри подшо[ xамъ шуда, доду фиuон мебардоранд; подшо[ а[воли ин мe[тоxонро дида, амр мекунад, ки дарuот[оро кушода, обро ба сeи дашт сар ди[анд. {амин ки замин аз об сер шуд, боз дарuот[оро мебанданд ва бо амри подшо[ дарuот[ои дигарро барои дигар мe[тоxони об боз мекунанд. Аз рeи ривоят[о ба ман маълум аст, ки подшо[ uайр аз андоз[ои муrаррарb ба ивази кушодани дарuот[о пули бисёр меситонад» (фосила аз ман.- Б. U.).
Муайян кардани ин xои дарuот, ки аз рeи суханони Геродот дар дарёи Акес воrеъ гардида будааст, кори хеле душвор аст. Бар тибrи аrидаи аксари му[аrrиrон, ин дарuот дар дарёи Теxен – {арируд аст, ки а[ёнан дарёи Мурuоб меноманд. Кeшиш[ои боз [ам аниrтар муайян кардан [ам ба назар мерасад[209].
Зо[иран, дар а[ди [укмронии [ахоманиши[о иншоот[ои калони обёрb дар дасти (ва ё та[ти назорати) маъмурони [ахоманишb rарор гирифта будаанд. Вазъияти а[олии ме[натb дар давраи [укмронии [ахоманиши[о фавrулодда вазнин буд. Rабилаву халr[ои озодихо[и Осиёи Миёна муттасил ба муrобили xавру зулми подшо[они форс шeриш мебардоштанд.
{анeз аз нимаи дувуми асри IV пеш аз милод хоразми[о давлати мустаrили худро таъсис менамоянд. Дар ин ваrт сакои[о [ам аз тобеияти [ахоманиши[о берун меоянд.
Давлати {ахоманишb тазо[ури равшани давлати [арбии ашрофии uуломдорb ба шумор мерафт, ки табаrа[ои [укмрон ва со[ибимтиёзи он аз форс[о ва rисман аз миди[о иборат буданд. Дар ма[ал[о, алалхусус дар вилоят[ои аз марказ дури давлати {ахоманишb [окимияти маъмурони «худb», яъне осиёимиёнагb хеле rавb буд: инак, [ахоманиши[о ва ашрофи ма[аллb якxоя ба а[олии сатрапи[ои Осиёи Миёна зулму ситам мекарданд.