Сохти xамъиятии халr[ои шарrиэронии Осиёи Миёна дар давраи [укмро-нии сулолаи [ахоманиши[о, чунон ки аз тадrиrи тамоми сарчашма[ои мавxуда маълум мегардад, аз сохти xамъиятии эрониёни uарбb мо[иятан фарr мекард. Агарчи дар Осиёи Миёна [ам муносибат[ои uуломдорb тараrrb карда буд, асоси хоxагиро ме[нати uуломb ташкил намедод. Дар ин xо баrия[ои сохти авлодb бештар ма[фуз монда, xамоати рустоb мавrеи афзалиятноке дошт. Барrароршавии [укмронии [ахоманиши[о дар бобати тараrrиёти минбаъдаи иxтимоию иrтисодии Осиёи Миёна роли дутарафа бозb кард: аз як тараф, ба тезтар инкишоф ёфтани муносибат[ои uуломдорb имконият дода бошад, аз тарафи дигар ба ни[оят хароб ва заиф гардидани иrтисодиёт оварда расонд. Сарват[ои бисёри он дар сурати боxу хироx ва та[вили молу ашё тороx мегардид, бе[тарин пешаварон барои кор кардан дар сохтмони rаср[ои подшо[они [ахоманишb аз ин мамлакат бурда мешуданд.
Маълумоти археологие, ки аз кофтукови ша[ри кe[наи Афросиёб (Самарrанди rадима) ба даст омадаанд ва инчунин ахбори муаллифони rадим барои тавсиф намудани вазъияти Суuд дар он давра, [арчанд ба тарзи хеле умумb бошад [ам, имкон меди[анд[210]. Дар [аёти Суuд махсусан зироаткорb, ки акнун дар он давра ба обёрb асос ёфта буд, мавrеи му[име ишuол мекард. Доир ба ин xи[ати охирин мар[ила[ои даврае, ки мавриди та[rиrи мо rарор гирифтааст, сарчашма[ои хаттb ша[одат меди[анд. Страбон (ХI, II, 5) дар хусуси дарёи Политимент (Зарафшон) менависад: «Дарё ин ма[алро шодоб намуда (айнан – ташнагии ин мамлакатро шикаста.– Б.U.) ба сарзамини биёбону регзор мебарояд ва рег онро фурe мекашад». Э[тимол меравад, ки дар ин xо ба рeдхона[ои сершумори суuдиён об дода, сипас, ба тарафи биёбон xорb гардидани Зарафшон дар назар дошта шудааст.
Дар rатори маскан[ои рустоb, ки сокинони он[о ба зироаткорb ва чорводорb машuул буданд, маскан[ои ша[рb [ам ба вуxуд меоянд. Калонтарини он[о ша[ре буд, ки юнони[о онро Мараканда ва мардуми ма[аллb Смараканда (Самарrанди [озира) меномиданд. Ин ша[р то ваrти истилои маrдуни[о аз ду rисмат, яъне, аз арки бо хандаrу девор и[оташуда ва худи ша[р, ки бештар аз 12-12,5 км тeл дошт, иборат буд (Квинт Куртсий, VII, 6, 10). Ша[р аз кадом як на[ре «об мехeрдааст» – дар ин xо, зо[иран, на[рчаи Сиёб (Сиё[об) дар назар дошта шудааст.
Мувофиrи мадрак[ои илми бостоншиносb, Самарrанди rадим (ё худ маркази он) дар xои хароба[ои ша[ри Афросиёб воrеъ гардида буд. Дар xараёни тадrиrи ин ша[р нишона[ои маскани аср[ои VI-IV пеш аз милод, ки дар rисмати шимолу uарби Афросиёб вуxуд дошта, таrрибан 50-70 гектарро ишuол мекардааст, пайдо карда шуд. Агар тамоми Афросиёбро умрону обод [исоб кунем, пас масо[ати он тахминан ба 200 гектар мерасад. Аз рeи баъзе мадрак[о дар rисмати xануб маскани аввалин берун аз [удуди Афросиёб воrеъ гардида буд. Rалъаи ша[ри rадим мумкин аст дар xои rалъаи асримиёнагb воrеъ гардида бошад.
Ба тeли 12-12,5 км кашида шудани девори ша[р, ки дар боло зикр гардид, муаммои сарбастаеро ба миён меорад. Дарозии девори канори Афросиёб rариб 5 км аст, аммо дар сарчашма[о девори 2,5 баробар аз он дарозтар ёдоварb мешавад. Ин тафриrа шояд аз он xи[ат сар зада бошад, ки ша[ри rадим метавонист на фаrат дар [удуди Афросиёб, балки берун аз он [ам масо[ати бузургтареро ишuол намояд.
{ангоми [африёти Афросиёб дар табаrа[ои ба [амон замон тааллуr-дошта баrияи иморат[ои ша[р (аз хишти хом ва гил), зарф[ои гирдаи бо чарху даст сохташуда, дегу дегча[ои дуруштсохт, [амчунин белчаи о[анb, доси о[анин, оинаи биринxb ва uайра, ки дар бораи баъзе асбобу олот ва ашёи онваrта тасаввурот пайдо мекунанд, ёфт шудаанд. Мe[ри сангb бо тасвири подшо[ ва ё худоёни камондардаст низ ба [амон давра мансуб аст[211].
Uайр аз ин, маскан[ои ша[рии аз Мараканда хурдтар [ам мавxуд буданд. Бозори он[о махсусан ба воситаи маснуоти пешаварони мо[ири суuдb диrrати тоxирони мамлакат[ои гуногунро ба худ мекашид. Шумораи зиёди пешаварон ба сохтани олоти фулузb, тайёр кардани зарф[о, ба бофандагb ва uайра машuул мешуданд. Агарчанде хоxагb асосан хусусияти натуралb дошт, ба [ар [ол мубодила мавxуд буд. Аъёну ашрофи Суuд бар аъзои оддии xамоат беш аз пеш нуфуз пайдо мекард. Суuди[о бештар оини зардуштиро мепарас-тиданд. Дар баробари ин дигар дину маз[аб[ои аз сохти авлодb меросмонда [ам мавxудияти худро нига[ медошт.
Чи навъе ки тадrиrоти экспедитсияи Хоразм муrаррар намуд, дар Хоразми аср[ои VI-V пеш аз милод якчанд маскан[ои калони исте[комноки а[олинишин вуxуд доштанд. Яке аз он[о ша[рчаи Гeзалrир буд, ки намуди секунxаро дошта, ба тeли 1 км кашида мешуд. Му[ити берунаи ин ша[рча саросар аз манзил[ои долонмонанде, ки бари он[о аз 2,5 то 4 метр меомад, фаро[ам гардида буд. Ин[о манзил[ои пано[го[ буданд. Дар миёнаxои ша[р бинои хеле калон бо толор[ои фарох ва наrш[ои муназзам сохта шудааст. Шукe[у азамати ин бино дар пеши кулба[ои [аrири канора[ои ша[рча як манзараи тазодеро ба назар мерасонид ва аз амиrтар гардидани тафриrа[ои иxтимоb ва молумулкb гуво[b медод. Дигар аз ёдгори[ои онваrтаи Хоразм - маскани Дингилxb мебошад. Дар ин xо [авлии серманзилаи беруниша[рb, ки зо[иран иrоматго[и шахси сарватманде аз ашрофи ма[аллb будааст, бо тамоми xузъиёташ омeхта шуд. Ша[рчаи Кулолгар бо толор[ои сутундори худ ба охири даврае, ки мавриди та[rиrи мо rарор гирифтааст, тааллуr дорад[212].
Марuиён бо са[ро[ои [осилхези худ шe[рат пайдо карда буд. Мувофиrи гуфта[ои Страбон (1, 10, 102) замини Марuиён «...ток[ои хубе мерeёнад. Наrл мекунанд, ки дар ин xо аксар ваrт чунон тана[ои ток дучор меояд, ки тан[о дар оueши ду кас xой мегирад ва дарозии [ар як сари ангур ба ду олчин мерасид». Дар ин xо хеле барваrт, [анeз дар давраи пеш аз {ахоманишb, маскан[ои бузурги ша[рb пайдо шудаанд. Яке аз калонтарини он[о дар xои Uаюрrалъа – ша[ри rадимаи Марв воrеъ гардида буд. Rалъа дар болои суфаи хиштии хеле баланд сохта шудааст. Аз афташ, ин xо rарорго[и [окими вилоят будааст. Он чи оид ба Ёзтеппа бошад, вай а[амияти пештараи худро гум мекунад[213].
Ша[рчаи Елкинтеппа, ки та[rиrи он мавxудияти системаи иншоот ва исте[комоти [арбиро нишон дод, дар шимоли Порт мавrеи му[име дошт[214].
Аз рeи мушо[ида[ои археологb, [анeз дар [амон ваrт[о дар во[аи Марв канал[ои калони обёрикунанда, ки яке аз он[о а[олии Uаюрrалъа ва са[ро[ои атрофи онро аз об таъмин мекард, вуxуд доштанд. Археолог[о дар xои хароба[ои ин ша[р бисёр чиз[ои сафолb, муxассамача[о ва дигар маснуот, аз xумла пайкон[ои скифии аз биринxb сохташударо дарёфт намудаанд.
Дар Бохтар зироаткорb машuулияти асосии а[олb [исоб мешуд. Квинт Куртсий менависад: «Табиати Бохтар гуногун аст: дар он xо ток[ои ангур [осили пурбор ва ширин меди[ад; оби фаровон замини тафсонро шодоб мекунад; дар замин[ои ни[оят [осилхез uалла корида, боrимондаи он ба чарого[и гову гeсфандон табдил дода шудааст, вале rисми зиёди замин дашти бесамар мебошад». Плиний дар бораи дар Бохтар парвариш карда шудани рустани[ои uалладонае, ки [ар як донаи он аз xи[ати [аxм бо хeша[ои муrаррарb баробар аст, хабар меди[ад. Зироат [ам лалмb ва [ам обb буд. Чунончи, дар аср[ои V-IV пеш аз милод аз Вахш канал кашида буданд, ки тахминан ба шохаи [озираи Xeйбори Боло мувофиrат мекард. Дар минтаrаи обёрии ин канал rариб 50 км мураббаъ замин мавxуд буд[215].
{африёти Балх нишон дод, ки rадимтарин табаrа[ои он ба охири нимаи аввали [азораи I пеш аз милод тааллуr доранд[216]. М.М.Дяконов дар ваrти кофтукови хароба[ои Rалъаи Мир дар поёноби дарёи Кофарни[он (райони Rубодиёни РСС Тоxикистон) доир ба маданияти Бохтари шимолb материал[ои xолиби диrrат ба даст овард. Дар ин xо, яъне дар асосго[и маскане, ки то револютсия вуxуд дошт (он ваrт[о ин xо ма[алли таваrrуфи бек[ои Rубодиён буд), як силсила иrоматго[[ои хеле вайронгардидаи давраи rадими бохтарb пайдо карда, аз он [ашт хонаи камбари аз хишти мураббаъ биноёфта кушода шуд. Девори берунии хона[о назар ба дигар девор[о uафстар буд. Дар ин xо бисёр зарф[ое, ки ба зарф[ои Самарrанд ва Марви rадима монандb доштанд, инчунин пайкон[ои биринxии марбут ба аср[ои VII-V пеш аз милод ва маснуоти о[анb, аз rабили сeзан, корд ва uайра ёфт шуданд. Аз рeи кашфиёти археологb маълум мешавад, ки бошандагони ин де[а ба касбу пешаи кулолb, бофандагb, о[анолотсозb ва биринxигудозb, инчунин ба кор[ои хоxагии rишлоr – зироаткории обb ва чорводорb машuул буданд[217]. Дигар аз маскан[ои аср[ои V-IV пеш аз милод маскани Булдонтеппа, ки дар водии Вахш, наздикии ша[ри Reрuонтеппа кофта ёфтаанд[218].
Аз рeи чиз[ое, ки ба таркиби ба истило[ «Дафинаи Амударё» дохил мешаванд, яъне аз рeи маxмаи миrдори зиёди ашёи заргарии асосан аз симу зар сохташуда ([амагb 180 адад, аввал[о зиёдтар будааст) ва низ пул[ои тилло ва нуrра дар бораи дараxаи тараrrиёти пешаи санъатварb дар Бохтар фикру муло[иза рондан мумкин аст. {амаи ин тиловорро дар соли 1877 тоxирони бухо-роb аз бошандагони яке аз ма[ал[ои райони Rубодиён харида ба {индустон бурданд, ки баъд[о ин бозёфт[о ба дасти олимон афтод. Асли таърихи ба вуxуд оварда шудани ин маxмаи ашёи заргарb [анeз маълум нест[219]. Истеъдоди санъаткории бохтариёни rадим, [унари заргарии [айратафзои он[о дар бисёр ашёи «Дафинаи Амударё» ба таври барxаста муxассам гардидааст. Чунончи, аробаи дучархаи xангии тиллоb, [айкалчаи нуrрагии одам, саф[аи тиллоие, ки дар рeи он сурати барxастаи одам кашида шуда, либос ва асли[аxоти e бо тамоми xузъиёташ тасвир ёфтааст, бозубанди тилло, ки нeг[ои он ба шакли сари буз зинат дода шудааст, муxассамаи тиллоии гавазн ва бисёр чиз[ои дигари мо[ирона сохташуда ба гуфтаи боло далолат мекунанд.
А. Каннингэм чунин мепиндошт, ки ин хазинаи хусусии кадом як хонаводаи ашрофи бохтарист. Р.Гиршман фарзияе пеш ни[од, ки дафинаи Амударё як rисми хазинаи маъбади маш[ури дар Бохтар будаи Ана[ито аст, ки э[ти-мол, дар ваrти [амлаи reшуни Искандари Маrдунb ва ё Салxуrи I хароб гар-дида бошад. Ин фарзияро Р.Бэрнетт, ки зимнан санаи дертари анxоми та[ни-шасти дафинаро (асри II пеш аз милод) пешни[од кард, тарафдорb намуд[220].
Дар он ваrт[о дар rисмати шимолии Тоxикистон [ам як rатор ша[р[ои калону хурд вуxуд доштанд. Аз он xумла ша[ре буд, ки онро юнони[о Киропол меномиданд (дар но[ияи Eротеппаи [озира).
Дар сарзамини па[новаре, ки тоифа[ои сакоb иrомат доштанд, низ ёдгори[ои мухталиф мавxуданд. Дар Помири шарrb reрuон[ои дафнго[ кашф гардиданд. Мурдаро ба rабр[ои на чандон чуrур кофташудаи ла[аднок дафн мекарданд. Баъзан xасад[ои xуфт гeркардашуда низ вомехeранд. Дар {афтруд reрuон[ои калони дорои хона[ои чeбин ва дар ма[ал[ои назди Арал, байни дарё[ои Аму ва Сир маrбара[ои калони мураккабсохти аъёну ашрофи сакоb ёфт шудаанд. Дар худи [амин ма[ал[о маскан[оеро, ки э[тимолан ба сакои[о нисбат меди[анд, пайдо кардаанд.
{африёти rабристони сакои[о, ки дар поёноби Сирдарё воrеанд, имкон дод, ки дар бораи сохти иxтимоии xамъиятии сакои[о баъзе муло[иза[ои му[им пеш гузошта шавад. О.А.Вишневская rабристони Eйгаракро тадrиr намуда, диrrати му[аrrиrонро ба [амин xалб намуд, ки хоктеппаи ин rабристон[ои равшан ба се гурe[ таrсим мешаванд ва зимнан дар [ар се гурe[ тарзи ба [амон гурe[[о хоси дафн ва асбобу ашёи ба [амон гурe[ хоси дохили rабр[о ба назар мерасад. Масалан, дар rабр[ои гурe[и шарrb дар маросими дафн оташро бисёр кор мефармудаанд ва дар гeри зан[о [атман тахтасанги ниёз мемондаанд, ки ин гуна тахтасанг дар rабр[ои дигар гурe[[о ни[оят кам вомехeранд ва хеле даuал сохта шудаанд. Яроrу асли[а фаrат дар rабристони гурe[и марказb гузошта шудаанд. Дастос фаrат дар гeр[ои rабристон[ои гурe[и uарбb ва марказb ба назар мерасанд[221].
{амаи ин rонуният[о ба Е.Е.Кузмина имкон доданд сохти rабристони Eйгаракро бо [амон rоидаи анъанавb, ки xамъияти халr[ои rадими эрониро ба се табаrа таrсим менамояд, муrоиса кунад. Мувофиrи ин rоида, xамъият ба се гурe[ (ё худ, бо истило[и баъзе му[аrrиrон, ба се каста) таrсим мешавад: xанговарон, ко[инон ва а[ли озоди xамоат. Rабр[ои гурe[и марказии Eйгарак бояд аз они xанговарони савора бошад, rабр[ои гурe[и uарбb, ки сохташон [ам оддитар ва ашёи он[о низ камтар аст, бояд аз они а[ли зироаткори xамоат ва косибон бошад; rабр[ои гурe[и шарrb ба он[ое тааллуr доранд, ки вазифаи ко[иниро адо мекардаанд[222].
Тасдиrи ба ин се гурe[ таrсим шудани xамъияти сакои[оро, э[тимол, аз асар[ои муаррихони антиrа дарёфта метавонем, ки он[о мардумони ин но[ияро ба rалам додаанд. Масалан, Плинии Калонb мардумони сокини но[ия[ои шимолии Осиёи Миёнаро зикр карда, аз xумлаи он[о котиер[о ва эвхат[оро ном мебарад (Pliny, VI, 19). Аз афти кор, ин ном[о номи [амон катар[о ва авхат[о мебошад, ки мувофиrи маълумоти Геродот (IV, 6) номи авлоди скиф[ои Европаро ифода менамояд ва ин скиф[о аз ду бародарони афсонавb, ки саравлоди тамоми скиф[о ба шумор мераванд, пайдо шуда будаанд (авлоди севуми скиф[о, ки аз бародари хурдb пайдо шуда будаанд, паралат[о ном доштанд). {ам этимологияи ин ном[о ва [ам он атрибут[ое, ки ривояти скиф[о ба намояндагони он авлод[о ва ба асосгузорони он авлод[о нисбат меди[анд, ба му[аrrиrон имкон доданд, ки ривояти ба авлод[о таrсим шудани скиф[оро тасдиrи таrсимоти иxтимоb, таrсимоти табаrавие шуморанд, ки ба rоида[ои анъанавии мазкури таrсимоти xамъиятии халr[ои rадими эронb мувофиrат дорад[223]. Умумияте, ки дар ваrти скиф[ои Европаро тасвир кардани Геродот ва rавм[ои ба он[о наздики сакоии Осиёи Миёнаро тасвир кардани Плиний ба назар мерасад, ба мо имкон меди[ад даъво кунем, ки анъанаи ривояти скиф[о [ам ба худи он[о нисбат дораду [ам ба сакои[о[224]. Ин даъвои моро тадrиrи сохти rабристони Eйгарак [ам тасдиr мекунад.
Худи [амин умумият ва, [еx набошад, rаробати скиф[ои но[ия[ои назди ба[ри Сиё[ ва сакои[ои Осиёи Миёнаро аз рeи он атрибут[ое [ам дидан мумкин аст, ки нишони рамзии намояндагони ин ё он гурe[и иxтимоb мебошанд. Ба rавли Геродот (IV,5), ин нишона[ои рамзb табарзин (нишони xанговарон), юuу омоч (нишони а[ли зироат) ва xом (нишони ко[инон) аст. Ин чиз[о мувофиrи ривояти скиф[о аз осмон афтида будаанд. Дигар муаррихи дунёи rадим Квинт Куртсий Руф (VII, 8,34) чанд ашёро ном мебарад, ки сакои[о он[оро чун чиз[ои худофиристода парастиш мекардаанд. Ин чиз[о найзаву тир барои дафъи душман, юuу омоч – барои ба[рабардорb аз замин ва xом барои адои ибодат будаанд. Ма[з [амин xи[ати масъала, яъне зикри барои кадом кор даркор будани ин чиз[о равшан нишон меди[ад, ки он[о дар xамъияти сакои[о, пеш аз [ама, нишони рамзии гурe[[ои гуногуни иxтимоb буданд. Ба истиснои ба xои табарзин ном бурдани найзаву тир, ин нишона[ои рамзии [ам скиф[о ва [ам сакои[о айнан якхелаанд[225].
Дар бораи сохти сиёсии xамъияти сакои[о мо маълумоти казоb надорем. Дар сари rабила[ои сакоb шо[ меистод. Полиен (VII,12) аз xанги сакои[ову Доро сухан ронда, се шо[и сакоиро ном мебарад. Мумкин аст он[о шо[они се rабилаи мустаrили аз [ам xудое бошанд, ки фаrат дар ваrти xанг мутта[ид шудаанд. Вале ин нуктаро дигар хел шар[ додан [ам мумкин аст. Геродот (IV,120) наrл мекунад, ки дар сари скиф[ои но[ияи назди ба[ри Сиё[ се подшо[ меистод ва яке аз он[о подшо[и асосb буд. Мувофиrи ривояти скиф[о ин тарзи якбора [укмронb кардани се шо[ дар давра[ои афсонавии rадимтарин пайдо шуда будааст (Геродот, IV,7). Чи тавре мебинем, дар ин xо [ам rаробати ривоятии скиф[ои Европа ва сакои[ои Осиёи Миёна равшан зо[ир шудааст[226].
Эътиrоди диниву маз[абии а[олии Осиёи Миёна яксон ва якранг набуд. Дар вилоят[о [азорb, дар байни а[олии муrимb оини зардуштb па[н гардида, кеш[ои гуногуни ма[аллиро дарбар гирифта буд. Дар хусуси мазмуни воrеии тасаввуроти динии мардумони он замон [анeз яrинан чизе гуфтан душвор аст. Э[тимол меравад, баъзе тоифа[ои сакоb [ам оини зардуштиро rабул карда, дар байни rавму тоифа[ои дигар [амон тасаввуроти диние, ки асоси он аз парастиши яздони ме[р – А[уро-Маздо (ё худ Митра) фаро[ам омада буд, [укмфармоb менамуд[227].
Санъати сакои[о ва, пеш аз [ама, сабки тасвири [айвон, ки дар он замон[о дар саросари дашт[ои па[новари Евросиё па[н шуда буд, бо аrида[ои динии сакоb алоrаи зич дорад. Вале масъалаи а[амияти ин образ[о [оло [ам масъалаи ба[снок мебошад. Ба аrидаи баъзе му[аrrиrон, ин образ[о инъикоси аrида[ои хурофии сакои[ост, ба rавли дигар му[аrrиrон, ин образ[ои [айвонсимо тасвири худо[ои скифу сакоb мебошад. Ба [ар [ол, ин масъала [оло торик аст ва тадrиrи муфассалро таrозо дорад. «Дафинаи Амударё» барои омeзишу тадrиrи аrида[ои динию хурофотии халr[ои rадими Осиёи Миёна а[амияти калон дорад. Гуфтан мумкин, ки дар ин дафина беш аз [ама анъанаи санъати бохтар[о ва сакои[ои кeчманчb акс ёфтааст[228]. Вале, чи тавре ки дар боло [ам инро rайд кардем, масъалаи тавзе[и этникb ва мадании ин дафина [анeз масъалаи басо ба[снок мебошад.
Дар давлати [ахоманишb ба истило[ таrвими хурдавестоb xорb шуда буд. Ин таrвим аслан ба таrвими шамсии Миср, ки [ар сол аз 12 мо[и сирeзb ва панx рeзи илова фаро[ам меомад, шабо[ат дошт. Мо[ ва рeз[ои ин таrвим бо номи худоён ва шахсони асотирии мансуб ба оини Зардуштии «Хурд-Авесто», ки дар «Гот[о» зикр гардидаанд, инчунин бо номи дигар худоёни эронb (аз xумла, ононе, ки Зардушт яrинан мункир шудааст) тасмия ёфтаанд. Ин таrвим дар байни мардуми эронинажод ба таври васеъ па[н гардида буд. Ёдгори[ои хаттии марбут ба Суuд, Хоразм ва Порт дар замон[ои rадим ва ибтидои аср[ои миёна дар сарзамини Осиёи Миёна мустаъмал будани онро ша[одат меди[анд. Таrвими форсии миёна ва таrвими аз он баромадаи форсии нав дар заминаи [амин таrвим ба вуxуд омадааст (номи мо[[ои таrвими шамсии имрeзаи Эрон аз номи худоёни «Хурд-Авесто» гирифта шудааст). Номи мо[[ои ин таrвими rадима дар ёдгори[ои хаттии баъзе дигар кишвар[ои Осиёи Наздик, аз xумла, дар Арманистон низ дучор меояд[229].
Он ваrт[о дар байни rавму тоифа[ои Осиёи Миёна достоне, ки дар «Авесто» [ам инъикос ёфта буд, ривоx дошт. Тавассути ривояти Ктесий порчае аз rиссаи маликаи Заррина ва Стриангеи мидb ма[фуз мондааст. Дар он наrл карда мешавад, ки Заррина пас аз фавти шав[араш подшо[и сакоb ба Мармар ном [окими вилояти порт[о хонадор мешавад. Подшо[и мулки Форс ба муrобили Мармар лашкар мекашад. Дар ваrти му[ориба «Стриангей ном марди мидb як зани сакоиро аз асп фурe меандозад – зан[ои сакоb воrеан [ам савораи хуб буда, мардонавор меxанганд. E ба ма[зи дидани ин зани со[ибxамол ва мисли гул шукуфон вайро зараре нарасонида, сар меди[ад». Пас аз чанд ваrт худи Стриангей ба дасти шав[ари вай асир меафтад. Дар дили Стриангей нисбат ба ин зани со[ибxамол оташи ишr шeълавар мегардад ва зо[иран чунин э[сос дар дили зан [ам пайдо мешавад. Вале шав[ари вай Стриангейро куштанист ва [еx як зорию таваллои зан eро аз ин rасд боздошта наметавонад. Он го[ Заррина асиронро ра[о карда, бо кeмаки он[о шав[арашро мекушад ва бо Стриангей «унсият меварзад» (Ктесий, фиrра[ои 7 (26), 8а (27) ва u.).
Ба аrидаи як rатор олимон, ин асаре аз достони сакоист, аммо баъзе[о чунин тахмин доранд, ки он намунае аз офарида[ои мидb аст. Ба назари мо, аrидаи аввалb са[е[тар менамояд.