Давлати бузурги [ахоманишb, ки яке аз пуриrтидортарин империя[ои xа[они а[ди rадим [исоб меёфт, мавxудияти худро беш аз 200 сол ниго[ дошта, дар таърихи Шарrи бостонb мавrеи ба назар намоёне ишuол намуд. Созмон[ои иrтисодию сиёсb ва анъана[ои мадание, ки дар давраи [ахоманиши[о ба вуxуд омада буданд, rарн[о ма[фуз монда, дар давлати императории Искандари Маrдунb, давлат[ои порт[о, сосониён ва халr[ои Осиёи Миёна низ давом карданд.
Дар давраи [ахоманиши[о таuйироти му[ими иxтимоb (тараrrиёти муносибат[ои заминдорb, афзудани а[амияти ме[нати uуломон, фаъолияти тиxоратхона[ои Бобул ва u.) ба амал омада, низоми ягонаи давлатии пул ва тартиби пардохти молиёт дар асоси ба назар гирифтани имконоти иrтисодии кишвар[ои дохили империя xорb гардид, усули идоравии ба сатрапи[о (вилоят[о) таrсим кардани давлат бо аниr муrаррар намудани [удуди он[о ва коргузории аз як расмулхатти ягонаи умумидавлатb, яъне алифбои оромb истифодакунанда ба вуxуд омад. {амчунин почтаи давлатb таъсис ёфта, ро[[ои нав сохта ва ро[[ои кe[наи корвонгард таъмир карда шуд. Uайр аз ин, rонунгузории умумидавлатb кор карда баромада, дар тамоми rаламрави салтанати {ахоманиши[о xорb карда шуд. Дар айни замон rонун[ои пешинаи халr[ои гуногун rувваи худро ниго[ медоштанд.
Худ аз худ маълум аст, ки воrеияти таърихb хеле мураккаб буд. Ба сиёсати пешгирифтаи подшо[они [ахоманишb фаrат дар rиёси салтанат[ои мустабидаи rадимаи шарr, ки зулму истибдоди он[о назар ба а[ди {ахоманиши[о шадидтар буд, метавон ба[ои нисбатан мусбат дод. Дар замони [укмронии он[о низ зиндагb хуш ва ором набуд: мубориза[ои тунду тези синфb, шeриш[ои мардумони мутеъ поя[ои давлати {ахоманиширо муттасил ба ларза медароварданд.
{ахоманиши[о, бар хилофи дигар подшо[они пешинзамони Шарrи rадим, нисбат ба оину маз[аб[ои соири халr[о хеле бота[аммул муносибат карда, [атто маъбаду калисо[ои кишвар[ои мухталифро (ба мисли ибодатхона[ои Бобул ва Я[удистон) дубора барrарор намуданд. Хусусан, асосгузори давлати {ахоманишb Куруш шe[рати зиёде пайдо карда буд. Форс[о eро xадди кабир, бобули[о расули худои Мардук, юнони[о раxули бузурги давлатb ва я[удиён наxотбахши худо Я[ве номидаанд.
Дар замони {ахоманиши[о барои тиxорати байнихалrb шароити мусоид фаро[ам омада буд. Сайё[он ва донишмандон метавонистанд ба кишвар[ои тобеи давлати {ахоманишb сафар кунанд. Бисёр намояндагони маъруфи маданияти Юнони Rадим (Гекатей, Геродот, Демокрит ва д.) он ваrт[о ба кишвар[ои машриrзамин саё[ат намуда, [амватанони худро бо комёби[ои мадании халr[ои Шарr шиносониданд.
{амаи ин ба вусъати уфуr[ои маданияти тобеиёни давлати {ахоманишb боис гардида, ба инкишофи алоrаи байни намояндагони халr[ои гуногун мусоидат намуд.
Чунон ки маълум аст, Искандари Маrдунb нияти ба як ва[дати маданию сиёсb мутта[ид кардани юнониён ва халr[ои Шарrро дар дил мепарварид ва ин орзуи худро бо кeмаки сарбозони маrдунb ба амал овардан мехост, вале [ар го[ ба муrовимати шадиди мардумон, аз xумла халr[ои Осиёи Миёна дучор мегардид. Албатта, ро[и осоишта ва мусолиматомез бештар манфиатрасон ва самарабахштар буд ва eро ба [усули маrсад наздиктар менамуд. Бояд хотирнишон кард, ки оuози синтези мадании халr[ои гуногун ва xараёни аввалин мар[ила[ои инкишофи он дар зарфи 200 соли rабл аз футe[оти Искандари Маrдунb ба вуreъ пайвастааст ва аз ин рe, тадбироти Искандар дар ин ро[ идомаи [амон сиёсати {ахоманиши[ост.
Дар замони {ахоманиши[о дар дохили [ар як кишвари тобеи он[о намояндагони халr[ои мухталиф [амро[ зиндагb ва кор мекарданд. Чунончи, дар xазираи Элефантинаи назди сар[ади Нубия ва дар ша[ри Мемфиси Миср мисриён, форс[о, юнониён, хоразми[о, бобулиён, ороми[о, я[удиён, финики[о ва uайра зиста, бо [ам дар муомила буданд. Аксар ваrт он[о урфу одат[ои динии якдигарро пазируфта, на фаrат ба худоёни худ, балки ба худоёни дигар [ам саxда меоварданд, [атто ном[ои худро иваз намуда, ном[ои дигаронро rабул мекарданд. Дар Ниппур ва дигар ша[р[ои Бобул бобули[о, мисри[о, кари[о, лиди[о, миди[о, я[уди[о, [инду[о, сакои[о, бохтари[о, хоразми[о ва uайра бо [ам зиндагb ва кор мекарданд. Дар Шуш, Истахр ва ша[р[ои дигар сад[о ва [азор[о а[ли Миср, Бобул, Юнон ва uайра зиндагb ба сар мебурданд. Ба ин ша[р[о аз {индустон сар карда, то Миср намояндагони халr[ои гуногун доимо рафтуо менамуданд. Маданияти моддb ва маънавии халr[ои мухталиф ба [ам омезиш ёфта, дар заминаи он тадриxан маданияти давлати {ахоманишb, ки бештар аз синтези дониш[ои илмb, [унару санъат ва аrоиди маз[абии бисёр кишвар[о иборат гардида буд, ба вуxуд омад. Бисёр халr[о, аз он xумла халr[ои Осиёи Миёна [ам, ба ин маданият са[ми худро гузоштаанд. Дар давлати {ахоманиши[о, махсусан бохтари[о, хоразми[о, суuди[о, порт[о, марвони[о, сакои[о ва дигар халr[ои Осиёи Миёна роли бузурге бозидаанд.
Бисёр xанговарони мо[ир ва корозмуда дар reшуни {ахоманиши[о аз Осиёи Миёна буданд. Масалан, дар ваrти xанги Юнону Форс, дар му[орибаи Марафон дар rатори аскарони пиёдагарди форс[о сарбозони савораи сакоb [ам ширкат намуда, xанговарони дастаи марказии афини[оро ба аrибнишинb маxбур карданд. Сакои[о [амчунин дар му[ориба[ои назди Платей ва Фермопил мардонагb ва xасорати фавrулодда нишон доданд. Сарлашкари Форс Мардонb ба сафи reшуни яккачини худ, ки ба маrсади фат[ кардани Юнон гирд оварда буд, дар rатори форс[о ва миди[о бохтари[о ва сакои[оро низ дохил намуд. Xанговарони сакоb дар [айъати reшун[ои киштигард дар му[ориба[о иштирок мекарданд. Он[оро дар сафи reшун[ои Миср [ам дидан мумкин буд. Саф[а[ои сафолиеро, ки дар он[о сарбозони сакоии куло[ бар сар тасвир ёфтаанд, аз Миср то Осиёи Миёна, дар [амаи ша[р[ои давлати {ахоманишb метавон пайдо кард.
Дар ша[ри Ниппури Бобул ва атрофи он ма[алла[ои калони му[оxирнишин ба вуxуд омада буд, ки дар он[о сарбозони сакоb истиrомат мекарданд. Чунин маскан[ои сарбозони сакоb дар дигар ша[р[ои Бобул низ мавxуд буданд. Чунончи, дар санади а[ди Дорои I аз ша[ри Сиппар Сакиэт ном марди сакоb ёд шудааст. Намояндагони дигар халr[ои Осиёи Миёна [ам дар кишвар[ои мухталиф хидмати сарбози [ахоманиширо адо мекарданд ва ё бо сабаб[ои дигаре ба он xой[о [иxрат менамуданд. Марди хоразмb Дарuмон дар xазираи дурдасти Элефантина зиндагb ихтиёр карда, дар он xой со[иби xо[у xалол гардидааст. {аминро [ам бояд rайд кард, ки дар санад[ои бобулии а[ди Дорои I зан[ои rанда[орb ва бохтарb, ки ба канизb фурeхта шудаанд, ёд карда мешаванд. Намояндагони Осиёи Миёна ба тараф[ои Осиёи Хурд [ам мерафтаанд.
Дар навбати худ а[ли кишвар[ои uарб [ам ба Осиёи Миёна омада, сукунат ихтиёр мекарданд. Дар а[ди Хишоёршо[ (асри V пеш аз милод) бисёр касон аз ша[ри юнонии Милет ба Осиёи Миёна му[оxират намуда, дар ин xо маскан гирифта буданд. Он[о ба ду забон – [ам ба забони ма[аллb ва [ам ба юнонb гап мезаданд. Дар а[ди Дорои I а[олии ша[ри Барк (Африrои шимолb) ба Бохтар кeчонида шуда буданд. Uайр аз ин, намояндагони идора[ои давлатии {ахоманишb, аз xумла мунши[ои оромb дар Осиёи Миёна зиндагb мекарданд.
{арчанд мансаб[ои му[ими идораи давлат асосан дар дасти форс[о буд, {ахоманиши[о намояндагони дигар халr[оро низ барои ишuоли мансаб[ои калон ро[ медоданд. Касони аз Осиёи Миёна баромада [ам аксаран маrом[ои баландро дар идораи давлат со[иб мешуданд. Чунончи, дар асри IV пеш аз милод Амминаспи портb [укмрони Миср гардида буд.
Достони халrии эронb, ки аз фиrра[ои боrимондаи «Таърихи форс» ном асари табиби дарбори Ардашери II Ктесий ба мо маълум аст, аслан дар вилоят[ои Осиёи Миёна, бештар дар ма[ал[ои бохтари[о ва сакои[о офарида шудааст. Баъдтар вай ба тараф[ои uарб интишор ёфта, пас аз таuйироту илова[о асоси [амосаи миллии эрониро фаро[ам овард. Бисёр сюжет[ои ин достон ба «Шо[нома»-и Фирдавсb дохил гардидаанд.
Оини Зардуштb, ки дар Осиёи Миёна ба зу[ур омада буд, дар замони {ахоманиши[о ба Эрон ва боз дуртар ба тараф[ои uарб па[н шуда, баъд[о (то замони та[ти истилои араб[о воrеъ гардидани Эрон ва Осиёи Миёна) маз[аби давлатии эрони[о rарор гирифт. {анeз дар асри V пеш аз милод дар ша[ри Мемфиси Миср маъбади худои эронb Митра вуxуд дошт. Дар давраи империяи Рим парастиши Митра дар бисёр мамлакат[о расм гардида, то xазира[ои Британия расида буд.
Мувофиrи маълумоти муаррихи бобулии асри III пеш аз милод Беросс, Ардашери II муxассамаи оли[а Ана[иторо барои э[тиром дар Бобул, Шуш, Экботан, Истахр, Бохтар, Димишr ва Сарда[ гузошт.
Чунон ки аз навиштаxоти хатти мехии бобулb ва папирус[ои оромb маълум мегардад, дар замони [ахоманиши[о муu[ои эронb ба Бобул ва Миср рафта, дар ин кишвар[о, зо[иран, маросим[ои диниро ба xо меовардаанд,
Донишмандони Юнони Rадим аз оини зардуштb ба таври куллb балад будаанд, ки роxеъ ба он рисола[ои махсус [ам таълиф намудаанд. Масалан, Арасту дар бораи муu[о асаре офаридааст, ки то давраи мо фаrат баъзе порча[ои он боrb мондаанд. {амчунин навишта[ои Плутарх, Диогени Лаэртb ва дигарон доир ба дини зардуштb маълум аст. Муаррихи лидии асри V пеш аз милод Ксанф, муаррихи бобулb Беросс, файласуфи библb Филон ва бисёр донишмандони дигар низ ба забони юнонии rадим дар бораи зардуштия асар эxод кардаанд. Оиннома[ои асосии зардуштb ба системаи фалсафаи юнониёни rадим таъсири муайяне расонидаанд.
Устодон ва [унармандоне, ки дар rаламрави {ахоманиши[о кор мекарданд, анъана[ои мадании гузаштагони худ ва халr[ои [амсояро эxодкорона давом ва такмил медоданд.
{анeз дар а[ди {ахоманиши[о дар сарзамини па[новаре аз Сибир то наво[ии шимолии лаби ба[ри Сиё[ [унари махсуси тоифа[ои скифb дар тасвири [айвонот («сабки скифии тасвири [айвонот») ба вуxуд омада буд. Асар[ои санъати ин сабк дар замон[ои rадим ба дараxае шe[рат дошт, ки баъзе наr-rошони юнонb аз он[о истифода мебурданд. Санъати [ахоманишb аз [амин «сабки скифии тасвири [айвонот», ки он ваrт[о дар байни а[олии дашт[ои Евросиё, аз xумла Осиёи Миёна [укмфармо буд, хеле ба[раманд гардидааст (асар[ои барxастаи онро дар наво[ии назди Арал, {афтруд, Помир ва як rа-тор ма[ал[ои Rазоrистон пайдо кардаанд). Осори санъати {ахоманиши[о, маснуоти косибону пешаварони [ахоманишb на фаrат ба Осиёи Миёна, балки дуртар ба тeли дашт[о, то ба ма[алли иrомати савромат[о ро[ ёфта, дар навбати худ ба маданият ва санъати он[о таъсири худро мегузоштанд.
Халr[ои Осиёи Миёна ва Эрон дар бобати либос [ам умумият доштанд, хусусан либоси хоразми[о, бохтари[о ва дигар халr[ои Осиёи Миёна хеле монанд буд, зимнан сакои[ои тиграхуд бештар бо куло[и худ фарr мекарданд. Либоси он[о аз нимтанаи тасмакалон ва шалвори кeто[ иборат буд. Намояндагони халr[ои Осиёи Миёна дар наrш[ои барxастаи Бесутун, Тахти Xамшед ва Наrши Рустам тасвир ёфтаанд, ки ин барои донистани хусусият[ои антропологb ва этнографии ин халr[о а[амияти баuоят калон дорад. Ин ёдгори[о нишон меди[анд, ки либоси форс[о [ам айнан мисли либоси мардумони Осиёи Миёна будааст.
Бозёфт[ои [африёти reрuон[ои мансуб ба аср[ои VI-IV пеш аз милоди Олтой, ки ашёи аз пeст, пашм ва намад сохташуда дар шароити яхбандии доимb ба хубb ма[фуз мондаанд, дар бораи алоrа[ои маданb ва тиxоратии Эрони [ахоманишb ва Осиёи Миёна ша[одат меди[анд. Порча[ои матои пашмb ва гилеми пат, ки дар reрuони панxуми Пазириr ёфт шудаанд, хеле xолиби диrrатанд. Он[о аз дараxаи баланди [унари бофандагb ва rолинсозии онваrта ша[одат меди[анд. Баъзе[о чунин мепиндоранд, ки ин гилемро устодони форс ё мидb тайёр кардаанд, ба аrидаи дигарон вай моли [унармандони Осиёи Миёна аст. Э[тимоли rавb меравад, ки ин гуна гилем[о [ам дар Эрон ва [ам дар Осиёи Миёна тайёр карда мешуданд, зеро тариrи бофт, наrшу нигор ва сужети лав[а[ои дар он[о тасвиршуда барои бисёр халr[ои эронизабон хос ва умумист.
Чунон ки аз бозёфт[ои бостоншиносон ва тасвироти наrш[ои барxастаи [ахоманишb [увайдост, дар навъ[ои мухталифи яроrу асли[а ва тариrи овехта гаштани он низ rаробат ва шабо[ати бештар ба назар мерасад. Дар [азораи I пеш аз милод дар Осиёи Миёна ва дашт[ои Евросиё савораи вазнинсило[и xавшанпeш, куло[худ бар сар ва баргустувон дар асп тимсоли марди мусалла[ гардида буд. Баъдтар ин навъи асли[аxот дар Эрон ва Осиёи Пеш [ам па[н мешавад, ки мавxудияти он дар ин ма[ал[о ба василаи санад[ои охири асри V пеш аз милод тасдиr гардидааст.
Ни[оят, халr[ои Осиёи Миёна дар офариниши осори бошукe[и санъати {ахоманишb [иссаи бузурги моддb гузоштанд. Тибrи навиштаxоти Доро, барои сохтмони rасри Шуш аз Бохтар тилло, аз Суuд лоxувард ва аrиr, аз Хоразм фирeза бурда шудааст. Ин маълумот, инчунин ахбори муаллифони rадим ва [африёти бостоншиносb аз дараxаи баланди тараrrиёти кори маъдан дар Осиёи Миёна ва таъсири он ба пешрафти кори маъдан дар Эрон ша[одат меди[анд. Ногуфта намонад, ки лоxуварди Осиёи Миёна дар {индустон, Бобул ва Миср [ам мавриди истифода будааст.
Ба ин тариrа, ба [айъати давлати {ахоманиши[о дохил шудани Осиёи Миёна уфуrи xуuрофb ва дониш[ои илмии эрониёни uарбb, юнониён ва дигар халr[оро хеле вусъат дод. Дар навбати худ халr[ои Осиёи Миёна бисёр комёби[ои форс[о, миди[о ва дигар мардумонро азхуд намуданд.
Вилоят[ои Осиёи Миёна нахустин бор бо хат пас аз дохил шудан ба [айъати давлати {ахоманишb ошноb пайдо карданд. Ёфт шудани навиш-таxоти оромb дар [удуди собиr сатрапи[ои шарrии давлати {ахоманишb (Таксил, Пули Дарунта ва Rанда[ор) бар он ша[одат меди[анд, ки [анeз дар а[ди {ахоманиши[о забон ва хатти оромb ба музофот[ои сарга[и {инд ва Осиёи Миёна нуфуз карда, дар расмияти идора[ои давлатии он xо истифода бурда мешудаанд. Дар а[ди {ахоманиши[о ба тадриx rолаб[ои ба забон[ои эронb гардонидани истило[от ва муншаоти оромb ба вуxуд омадаанд.
Баъд[о аз нома[ои идоравии оромии пас аз [ахоманиши[о чор системаи хатти идеографb: портb, форсb, суuдb ва хоразмb пайдо шуданд. Ин система[ои хат дар Осиёи Миёна ва Эрон муддати чандин аср, то давраи истилои араб[о мавxудияти худро ниго[ доштанд.
Чунон ки таъйид гардида буд, дафинаи Амударё барои та[rиrи [унар ва санъати Осиёи Миёна, аз xумла Бохтари миёна[ои [азораи I пеш аз милод материали асосb меди[ад. Сикка[ои давра[ои охири ин дафина мутобиrи соли 200-уми пеш аз милод буда, аксари ашёи он, бешуб[а, ба давра[ои rадимтар, яъне асри IV ва [атто аср[ои VI-V пеш аз милод мансубият дорад.
Дар байни ганx[ои дафинаи Амударё як миrдор ашёи воридотb [ам мавxуд аст, аммо rисмати му[ими ин дафинаро маснуоти ма[аллb ташкил менамояд. Устодони ин xо бо санъати дарбории Эрони [ахоманишb, ки намунаи барxастаи он rаср[ои бошукe[и Истахр ва Шуш мебошад, шиносоb доштанд. Са[наи шикори шер, ки дар рeйбасти заррини наём тасвир шудааст, [амчунин сурати шер аз таъсири анъанаи мактаби устодони наrш[ои маш[ури ошурb, ки яке аз мавзeъ[ои дeстдоштаи он[о шер шикор кардани подшо[ буд, ша[одат меди[ад.
Санъати Бохтари Rадимро боз дигар як мактаби шоистатаре буд, ки онро бо санъати дунёи васеи тоифа[ои бодиянишин наздик менамуд. Тарзи хеле гeёву фасе[, муассиру пурxазаба, дар [аракати тез, [олат ва чарху печ[ои uайриоддb тасвир кардани [айвонот xи[ати хоси ин санъат аст. Наrши ин сабки тасвирро дар ашёи хизонаи Амударё [ам метавон мушо[ида намуд. Чунончи, [айкалча[ои гавазн, муxассамаи нуrрагии буз дар вазъи xа[иш, са[наи саворон [ангоми шикори бузу харгeш аз [амин rабиланд. Мувофиrи маълумоти сарчашма[о, дар асри IV пеш аз милод бузургзодагони суuд майдон[ои шикори худро доштаанд ва, аз ин рe, табиист, ки са[наи шикор дар санъати Бохтари Rадим ин тариrа маъмул ва маш[ур аст. Бинобар ин дар ваrти омeхтани санъати «сабки тасвири [айвонот» бояд мавrеи мактаби [унарии Бохтар ва дигар во[а[ои иrоматиро ба назар гирифт.
Дар замони {ахоманиши[о ба тавассути ривоxи касбу [унар ва муносибат[ои пулию молb тараrrиёти босуръати ша[р[ои Осиёи Миёна, [амчун марказ[ои маъмурb ва [унармандb шурeъ гардид. {аминро [ам бояд хотирнишон кард, ки халr[ои Осиёи Миёна дар давраи {ахоманиши[о аввалин бор бо пули танга ошно шуданд. Намуна[ои тангаи тилло ва дигар сикка[ои системаи пулии [ахоманишb аз хоки Осиёи Миёна пайдо карда шуд. Дар замони {ахоманиши[о робита[ои тиxоратии Осиёи Миёна бо дигар кишвар[о беш аз пеш инкишоф ёфт, ки ба ин то Бохтар расидани ро[и корвонрави Эрону Бобул мусоидат менамуд. Дар [африёти ма[ал[ои Осиёи Миёна намуна[ои санъати Эрони uарбb, Миср ва дигар мамлакат[о ёфт шуданд. Дар байни он[о маснуоти давраи {ахоманишb низ мавxуд аст, ки он[оро пешаварони юнонb дар резишго[и Нил, дар ша[ри Навкратис сохтаанд.
Uайр аз ин, халr[ои Осиёи Миёна дар а[ди {ахоманишb на фаrат бо маданияти эрониёни uарбb, балки [амчунин бо тамаддуни бостонии Аллом, Бобул, Миср ва дигар кишвар[о низ шиносоb пайдо карданд.
{амин тариrа, ба [айъати давлати {ахоманишb дохил шудани Осиёи Миёна барои тараrrиёти маданият ва муассиса[ои давлатии [ам худи ин сарзамин ва [ам [амсоя[ои uарбии он а[амияти хеле калон дошт. Он сарват[ои умумии маданb, ки дар он замон ба вуxуд омада буданд, муддати чандин аср[о давом карданд.
Давлати бузурги {ахоманиши[о, [амчун яке аз пуриrтидортарин империя[ои xа[онии rадим беш аз 200 сол мавxудияти худро ниго[ дошт. Комёби[ои со[аи хоxагb ва анъана[ои сиёсb ва мадании он дар давра[ои баъдина, дар а[ди эллинизм ва мавxудияти давлат[ои порт[о ва сосониён низ [амоно дар таърихи халr[ои Шарr роли му[им мебозиданд.
Маълумоти сарчашма[ои хаттb ва мадрак[ои бостоншиносb дар бораи пешрафти му[ими со[аи rувва[ои исте[солкунандаи давраи {ахоманишb (чунончи, па[н шудани олоти о[ан дар кишвар[ои гуногун – аз Миср то Осиёи Миёна), тараrrиёти зироат, обёрb ва ба таври васеъ азхуд кардани замин[ои нав, равнаrи касбу [унар, вусъати ша[ру де[от, ривоxи тиxорати дохилb ва байналхалrb ша[одат меди[анд. Маданият ва санъати давлати {ахоманишb, ки тавассути амали мутаrобили фаъолонаи анъана[ои мадании rавм[ои мухталиф ба вуxуд омада буд, на фаrат аз салтанати {ахоманиши[о зиёдатар умр дид, балки ба тараrrиёти маданияти халr[ои гуногуни Шарr ва Uарб таъсири амиrе расонид. Ба ин тариrа, ва[дати сиёсии давраи [ахоманишии бисёр халr[ои Шарr мар[илаи му[ими инкишофи иrтисодb ва мадании тамаддуни тамоми xа[он гардид, ки роли rавму тоифа[ои Осиёи Миёна дар ин давра ни[оятдараxа бузург буд.
Барrароршавb ва тамоми давраи мавxудияти давлати {ахоманиши[о бо авx гирифтани мубориза[ои синфии оммаи халr бар зидди истисморкунандагон алоrаманд гардидааст. Давлати {ахоманиши[о [ам, мисли тамоми дигар империя[о, бо xанг[ои истилогарона ва фурe нишондани шeриш[ои rавму тоифа[ои гуногуни дохили мамлакат ба вуxуд омада, вусъат пайдо кардааст. Вале дар баробари ин, чунон ки зикр гардид, ба миён омадани итти[одияи чандин кишвар[о ба тараrrиёти тамаддуни Шарr ва та[кими робита[ои мутаrобили иrтисодию мадании бисёр халr[о мусоидат намуд.
Боби дувум