Халr[ои Осиёи Миёна бо кадомин rувва[о муrобили Искандари Маrдунb муrовимат карданд? Бояд rайд кард, ки камбудии асосии rувва[ои мудофиавии Осиёи Миёна марказият надоштани он[о буд. Дар даврае, ки мавриди ба[си мо rарор гирифтааст, фаrат як rисми Осиёи Миёна ба rаламрави {ахоманиши[о дохил шуда ва он [ам ба дараxаи лозима устувор набуд; вилоят[ои боrимондаи ин сарзаминро [окимони со[ибихтиёр ва пешвоёни rабила[о идора мекарданд.
{унари асли[асозии Осиёи Миёна дар асри IV пеш аз милод хеле равнаr пайдо карда буд. Аскарони Осиёи Миёна аз асли[аxоти [уxум бештар ханxар ва шамшер[ои о[анb ва а[ёнан биринxиро истифода мебурданд, ки дастаи он[о аксаран бо наrшу нигори зебо оро дода мешуд. Ханxарро ба па[лeи рост меовехтанд. Мардуми Осиёи Миёна ханxарро карта меномиданд. Дар баробари ин, зо[иран, истило[и акинок низ ба кор бурда мешуд. Шамшер[о хеле калон буда, дарозиашон то 1,2 метр мерасид. Аксар ваrт дар му[ориба табар[ои xангb - сагарис ба кор медаромад. Баъзе намуна[ои ин rабил табар[ои xангии яктеuа ва дутеuа дар [африёти гeрхона[ои rадимаи Помир ёфт шудаанд. Геродот (1, 215) ва Страбон (ХI, 86) хабар меди[анд, ки сеrира[ои массагет[о мисb буданд. Найза[ои дароз бо пайкон[ои биринxb ё о[анb, ки аршти меномиданд, аз асли[аxоти му[им ба шумор мерафтанд. Бе[уда нест, ки Геродот (I, 215) массагет[оро «найзадорон» номидааст. Он ваrт гурз мавrеи чандон му[им надошт.
Ба сифати сило[и дурзан бештар камон истифода мешуд. {анeз дар миёна[ои [азораи I пеш аз милод дар Осиёи Миёна камони мураккабсохти ба истило[ навъи скифb мустаъмал буд. Ин навъи камон бо дурзанb ва нишонрасии худ фарr мекард. Дар манбаъ[о якчанд хели ин асли[а зикр шудааст. Барои тайёр кардани камони бохтарb, [амчунин камон[ои суuдb, портb ва хоразмb найро ба кор мебурдаанд (Геродот, VII, 54, 66). Дар сарчашма[о сакои[о ва массагет[ои «камонандоз» ва «камонандозони савора» ёд шудаанд (Геродот, I, 215; Ксенофонт, «Киропедия», V, 3, 24; Арриан, III, 8, 3). Сарбозони Осиёи Миёна дар фалахмонпарронb [ам хеле мо[ир будаанд (Арриан, IV, 3, 3; Квинт Курций, VII, 6, 2, 22; Плутарх, «{аёти Искандар», ХV, 3).
Сарбозон худро бо xавшан му[офизат мекарданд. Квинт Куртсий (IV, 9, 3) менависад, ки мардуми са[ронишини Осиёи Миёна «аз вараrаи о[ан» барои худ зире[ месохтанд. Бар тибrи маълумоти Арриан (III, 13, 4) сарбозони Осиёи Миёна дар ваrти xанг худро бо зире[[ои фулузb «тамоман мепeшониданд». Он[о бар сар куло[хeд доштанд, [амчунин сипар[ои гуногун[аxму гуногуншаклро барои му[офизати худ истифода мекарданд. Ба rавли Геродот (1, 215), асп[ои массагет[о ба василаи баргустувон му[офизат карда мешуданд. Аз э[тимол дур нест, ки умуман Осиёи Миёна xои тавлиди афзори му[офизаи асп – баргустувон бошад. Ин ихтирои му[ими xангb сонитар ба тарафи uарб – ба Эрони [ахоманишb, ба тарафи xануб – ба {индустон, ба тарафи шарr – ба Хитой па[н гардид. Дар Осиёи Миёна дучарха[ои xангb [ам мавxуд буданд.
Охир[ои асри биринxb дар Осиёи Миёна [унари исте[комсозb ба вуxуд меояд. То ваrти тохтутози истилокорони юнону маrдунb ша[р[ои ин сарзамин иншоот[ои бузурги муста[кам доштанд. Илова ба исте[комоти умумb ша[р[ои калонро бо rалъа[ои баланд и[ота карда, дар девори rалъа манора[о нишонда, тиркаш[о сохта буданд.
Дар Осиёи Миёна аз рeи навъ[ои reшун ба rисм[о xудо кардани rувва[ои аскарb маъмул буд. {ар яки ин rисм[о ало[ида саф ороста, баъзан дар ваrти [уxум ба [ам xафс мешуданд ва паси [ам rарор гирифта, rувваи бузурги [амлавареро ташкил медоданд. Дар баробари ин боз як усули тактикb – аrибнишинии стратегb мавxуд буд: кeшуни савора дар ваrти [уxум якбора аrиб рафта, аз самти дигар барrвор зарба мезад. Умуман, разми [уxум бо фурe рехтани сели reшуни савора сар мешуд, ки мудофиакунандагон онро аввал аз дур бо тиру найза пешвоз гирифта, сонb, баъди тамоман наздик шудан ба [амлаи rатъb мегузаштанд ва ни[оят тан ба тан xанг карда, душмани рe ба гурез ни[одаро таъrиб менамуданд. Дар ла[заи [алкунанда rувваи э[тиётb ба майдон дароварда мешуд.
Сарчашма[ои rадима ба [унари xангии сакои[о арзиши баланд додаанд, ки инро дар ваrти xанги зидди Форс юнони[о хеле хуб э[сос намуда буданд. Баъдтар худи Искандари Маrдунb [ам бор[о нахустин мартаба дар сари му[орибаи назди Гавгамела, ваrте ки аскарони савораи сакоиву бохтарb reшуни пешо[анги Искандарро ба фирор маxбур карданд, ба ин боварb [осил намуд (Арриан, III, 13).
Му[аrrиrони кори [арбии халr[ои Осиёи Миёна ба чунин хулоса[о расидаанд: «1. Асли[аxоти reшуни Осиёи Миёна ба дараxаи нисбат ба замони худ баланд расида буд ва аз баъзе xи[ат[о, [атто аз яроrу асли[аи reшуни юнону маrдунb [ам бартарb дошт. 2. Reшун[ои Осиёи Миёна усул[ои гуногуни тактикии [уxум ва мудофиаро ба кор мебурданд. 3. Ба тавассути иштирок дар xанг[ои давлати {ахоманишb бар зидди юнони[о, аз xумла дар му[ориба[ои зидди Искандари Маrдунb (берун аз [удуди Осиёи Миёна) сардорони reшун[ои Осиёи Миёна аз сило[ ва усул[ои тактикии [ам reшуни [ахоманишb ва [ам юнону маrдунb хеле хуб ого[ буданд. 4. Иrтидори [арбии халr[ои Осиёи Миёна дар аср[ои VI-IV пеш аз милод бисёр баланд буд, ки ин дар муборизаи он[о ба муrобили истилогарони аxнабb омили му[име гардид»[235].