Искандар Бобулро пойтахти давлати нави худ rарор дод ва асосан [амон усули мамлакатдории давраи {ахоманиши[оро нига[ дошта, бо тамоми [астиаш барои ба даст овардани ягонагии давлат саъй намуд. Аз соли 324 пеш аз милод сар карда бохтари[о, суuди[о ва дигар намояндагони халr[ои Осиёи Миёнаро низ бидуни тафриrагузорb бо юнониён ба сафи аскарb мегирифтагb шуданд. 30 [азор нафар xавононро аз фарзандони ашрофи ма[аллb ба тарзи маrдунb мусалла[ намуда, ба даста[ои аскарони савора таrсим карданд.
Аз рeи маълумоти муаллифони rадим, Искандар бо маrсади ба вуxуд овардани нуrта[ои муттакои истилои юнону маrдунb дар Суuд ва Бохтар 8-12 ша[р бино карда, ба [ар яке Искандария ном дод. Чунончи: Искандарияи Аrсо, Искандарияи Ориёb ({ирот), Искандарияи лаби Ому (тахминан дар «но[ияи Тирмиз ё Кeлоб), Искандарияи Бохтар, Искандарияи Мароuа (Байрамалии [озира). Дар ин ша[р[о то 20 [азор аскарони пиёданизом ва 3 [азор савора rарор гирифта буданд.
Вале [амаи ин тадбироти Искандари Маrдунb империяи eро, ки аз ихтилоти тасодуфии rабила ва халr[ои гуногун фаро[ам омада буд, ба як давлати во[ид табдил дода натавонист. Ноустувории ин империя [амон ла[за пас аз фавти Искандар (с.323 пеш аз милод) ошкор гардид.
Бо расидани хабари вафоти Искандар шeриши а[олии мазлуми Осиё ба амал омад. Муаррихони rадим хабар меди[анд, ки «барбари[о» фавран пас аз марги фоте[ ша[ри Искандарияи Марвониро, ки дар лаби на[ри Мурuоб сохта шуда буд, хароб карданд.
{окимият пас аз вафоти Искандар ба ихтиёри xонишинон – сарлашкарони e бимонд, ки он[оро «диадох[о» (ворисон) ва «эпигон[о» (вориси ворисон) меномиданд. Сарлашкарон барои со[иб шудан ба империя бо якдигар мубориза[ои шадиде бурданд, вале ба [еx кадоме аз он[о тамоман ба даст даровардани [окимияти олb муяссар нагардид. Пас аз му[орибаи хунини ду гурe[и асосии диадох[о дар наздикии Ипс (с.301 пеш аз милод) дар Фригияи Кабир, ки яке аз сахттарин xанг[ои дунёи rадим [исоб меёфт, империяи Искандар ба се давлати мустаrил: Маrдунb, Миср ва Сурия (Селевки[о) xудо шуд. Ин давлат[о дар таърих давлат[ои эллинb ном гирифтаанд.
Муаррихони буржуазb сафар[ои xангии Искандари Маrдуниро [амчун [одисаи прогрессивb ба rалам дода, вале аз он амри воrеb, ки маrсади асосии лашкаркаши[ои Искандар ма[з ба та[ти тасарруфи Юнон даровардани кишвар[ои Шарr, васеъ кардани доираи тиxорат, истисмор намудани халr[ои Машриrзамин ва ба uорат бурдани сарват[ои он[о буд ва [амаи ин[о бо rатлиоми а[олии ма[аллb анxом мепазируфт, чашм пeшидаанд.
Та[rиrи таърихи кишвар[ои ба истилои reшун[ои юнонию маrдунb дучоршуда нишон меди[ад, ки юнониён ва маrдуниён баробари rадам гузоштан ба сарзамини забткардаашон усули бо а[олии мутеъ муносибат кардан, чунончи: ба кор бурдани зeрb, маxбурият[ои нома[дуди а[олb, ба нафъи худ истифода кардани одамони асирафтода бо ро[и фурeхтан ва ба ма[ал[ои дигар фиристодани он[о ва амсоли инро, ки дар xараёни инкишофи xамъияти uуломдории Юнон ба зу[ур омада буд, низ бо худ меоварданд[247].
Аксари муаррихони буржуазb таъсири маданияти Юнонро ба маданияти Шарr (ки дар [аrиrат [ам хеле бузург буд) хотирнишон намуда, вале аз хусуси комёби[ои мадании халr[ои Шарr, [атто лаб во накардаанд. Аммо [аrиrат ин аст, ки маданияти [азорсолаи Шарr ба маданияти Юнон ва дигар мамлакат[ои Uарб таъсири бузург ва [амаxониба расонидааст.
Дар маданияти ба истило[ эллинb на ин ки эxодиёти мадании «соф» юнонb, балки омезиши махсуси маданияти юнонb ва шарrb инъикоси худро пайдо намудааст ва дар бобати инкишофи ин маданият роли бузургеро халr[ои Осиёи Миёна бозb кардаанд. {африёти археологb далелу мадрак[ои тоза ба тозаеро меоранд, ки са[ми халr[ои шарr, аз xумла мардумони Осиёи Миёнаро дар тараrrиёти маданияти моддии xа[они эллинb собит менамоянд. Баъзе принсип[ои асосии ша[рсозb бо фикру тасаввуроте, ки дар шарr хеле барваrттар аз давраи эллинb равнаr дошт, алоrаманд мебошад.
Расму одат[ои маз[абии мардумони Осиёи Миёна ва Эрон ба аrида[ои динии юнониён ва рими[о таъсири калоне бахшида, сипас ба тараrrиёти дини насронb [ам асароти худро гузоштааст.
«Дар ин со[а,– менависад В. Тарн,– Шарr фоте[и худро асир намуд; ин [аракат мумкин аст то а[ди масе[b ба авxи худ нарасида бошад, вале дар зарфи тамоми давраи эллинb торафт боло мерафт»[248]. Таъсири Шарrи rадим дар адабиёт, санъат, фалсафа ва дигар ришта[ои илму фанни юнонb низ инъикоси худро пайдо намудааст.
Боби севум