Масо[ати давлати Юнону Бохтарро писари Евтидем Деметрий аз [исоби хоки {индустон вусъат дод. Юстин (ХII, 6,4) Деметрийро «шо[и [индувон» меномад. Страбон (ХI, II, I) мегeяд, ки {индустонро Деметрий ва боз як подшо[и дигар Менандр тасхир карданд. Дар сафарномаи Исидори Харкасb Деметрий ном ша[ре зикр шудааст, ки дар Арахозия воrеъ будааст.
Танга[ое, ки дар он[о номи Деметрий сабт шудаанд, хеле гуногунанд. Дар ин танга[о подшо[ го[о тоx бар сар ва го[ хeд дар сар тасвир шудааст, ки ба сурати каллаи фил аст. Симои подшо[ низ дар танга[о як хел нест. Хати баъзе танга[о юнонb, дигар танга[о юнонию [индb (бо хати к[арошти). Дар рeи танга[ое, ки дар атрофи сурати подшо[ хат[ои юнонию [индb доранд, чунин навишта шудааст: «Аз они подшо[и маuлубнопазир Деметрий»[273]. Баъзе му[аrrиrон гуногун будани танга[оро дар назар дошта тахмин мекунанд, ки ду подшо[ вуxуд дошту номи [ар ду Деметрий буд, вале баъзе му[аrrиrон инро rатъиян рад мекунанд. Ал[ол ин масъаларо аниr [ал кардан мумкин не. Ба [ар [ол Деметрий (ё худ яке аз он ду подшо[и [амном) аз [исоби но[ия[ои xануб [удуди Юнону Бохтарро хеле васеъ кард. Ба ду забон сабт шудани навиштаxот ва хeди ба каллаи фил монандро фаrат чунин шар[ додан мумкин, ки ба [айъати давлати Юнону Бохтар кадом як rисми Rанда[ори Rадим (Шимолу uарби Покистони [озира) [амро[ шудааст.
Олими {индустон А.Н.Ло[урb дар асоси маъхаз[ои [индb ба хулосае меояд, ки Деметрий ба {индустон дар а[ди Бри[андрат[а (Brihandratha) ном подшо[и нотавоне дохил шудааст, ки худ аз сулолаи Моравиён буд ва ин таrрибан соли 185 пеш аз милод ба вуreъ омадааст. А.Н.Ло[урb ба Р.Уэтхэйд пайравb намуда, тахмин мекунад, ки ин истилои пойдор не, балки як навъ юриши бардавоми [арбb, як навъ тохтутозе буд, ки дар рафти он лашкари юнониёну бохтар[о ба дарунтари хоки давлати Моравиён дохил шуданд. Ин воrеа ба Шарr таъсири зeр расонд ва ба ин сабаб Деметрий со[иби унвони «шо[и [индувон» гардид, ки мо инро аз гуфтаи Юстин медонем: «Натиxаи бевоситаи ин тохтутоз казоb набуд, он тан[о ба таxовуз[ои минбаъдаи юнониён (юнону бохтар[о.–Б.U.) ва истило шудани шимолу uарби {индустон ро[ кушод». Ба аrидаи А.Н.Ло[урb, Деметрий то ба Паталипутра расида, лашкари Бри[андрат[аро торумор карду дере нагузашта ба Бохтар баргашт, зеро eро мубориза бо Евкратиди Кабир[274] дар пеш буд. Ин та[лили Ло[урb, ки аниrу даrиr буда, rариб тамоми xузъиёташ ба факт[о асос ёфтааст, ба назари мо, хеле эътимодбахш мебошад.
Дар он даврае, ки Деметрий ба тасхири {индустон машuул буд, дар арсаи таърихи Юнону Бохтар дигар як шахси намоён – Евкратид пайдо шуд. Юстин чунин ривоят мекунад: «rариб дар як замон дар Порт - Митридот ва дар Бохтар - Евкратид подшо[ шуданд. {ар ду мардони майдон буданд. Вале толеи порт[о тофт ва он[о ба шарофати сарварии ин марди бузург ба авxи rудрат расиданд. Бохтариён бошанд, го[ ба ину го[о ба он ба xангу xидол саргарм гардида, на фаrат мулки худ, балки истиrлоли худро аз даст доданд; он[о бо суuд[о, арахот[о, дранга[о, ори[о ва [инду[о беист xанг карда, дар азоб монданд ва дар охир гeё аз [ол рафта, зердасти порт[ое шуданд, ки нисбат ба он[о заифтар буданд. Ба [ар [ол, Евкратид дар [амаи ин xанг[о xасорату матонати бе[амтое нишон медод: масалан, ваrте вай дар му[осираи шо[и [инду[о Деметрий монда хеле суст шуда буд, бо сесад нафар лашкари худ паси [ам шабохун зада, бар шаст [азор нафар душман uолиб омад. Баъди му[осираи панxмо[а вай {индустонро мутеъ кард» (ХII, 6, 1–5).
Страбон (ХV, 1, 3) ба «Таърихи Порт»-и Аполлодор истинод намуда, ме-нависад, ки подшо[они Юнону Бохтар «нисбат ба маrдуниён, [атто rисми бештари {индустонро тасхир карданд...» Дигар ровиён ривоят кардаанд, ки ба вай «9 rабила ва 5000 ша[р тобеъ буд». Страбон (ХI, 9, 2) ривоят кардааст, ки порт[о хеле пештар аз Евкратид ва тарафдорони вай, инчунин як rисми Бохтарро истило намуданд ва скиф[оро дур андохтанд. Страбон (ХI, 11, 2) ша[р[ои Бохтарро зикр карда, ша[ри Евкратидеяро ном мебарад, ки «ба ша-рафи собиr [окими худ чунин ном доштааст» ва сипас илова мекунад, ки «порт[о аз дасти Евкратид сатрапи[ои Аспиён ва Туриваро кашида гирифтанд».
Чунинанд маълумоти маъхаз[ои таърихb. Uайр аз ин бисёр танга[ои Евкратид [астанд. Шумораи зиёди он[о аз Осиёи Миёна ёфт шуданд. Масалан, дар вилояти Rашrадарё, назди Китоб хазинае ёфт шуд, ки rариб 100 дона танга[ои Юнону Бохтарb дорад. Аксари ин танга[о танга[ои давраи Евкратид мебошанд. Ин гуна танга[о, инчунин аз хоки Тоxикистон, масалан, аз райони Панxи вилояти Кeлоб ва u. ёфт шудаанд.
Бояд гуфт, ки дар рeи он танга[о, ки расми Евкратид сабт гардидааст, «Подшо[и аъзам Евкратидро» навишта шуда, дар rафои он расми ду кас [аст: як зани тоxдор ва як марди бетоx ва инчунин хате [аст: «Гелиокла ва Лаодика». {арфи «а», ки ба охири ин ном[о ил[оr шуда, мансубияти он[оро ифода менамояд, боиси шар[у тавзе[оти мухталифе гардид, ки мувофиrи он[о хати тангаро ин тавр хондан даркор: «Подшо[и аъзам Евкратидро (фарзандонаш) Гелиокл ва Лаодик», ё худ дар rафои танга писари Евкратид ва занаш тасвир шудаанд, ки малика будааст (барои [амин тоx доштааст ва u. ва [.). Ал[ол аксари олимон эътироф мекунанд, ки дар танга волидайни Евкратид, аз он xумла, модараш – малика тасвир шудаанд ва гeё бо [амин «rонунb» будани амалиёти худ ва со[иби тахт шудани худро таъкид карданb будааст.[275] Ба фикри мо, ма[з чунин аrида rобили rабул мебошад ва аз гуфта[ои сустбунёди В. Тарн, ки дар адабиёти советb та[лил карда шудааст, даст кашидан даркор.
Дар асоси маълумоти маъхаз[ои хаттb ва танга[ои мазкур тахмин кардан мумкин аст, ки дар а[ди Евкратиди Кабир[276] воrса[о ба тартиби зайл xараён доштанд.
Дар он замоне ки Деметрий дар {индустон мегашт, дар Бохтар Евкратид ном яке аз намояндагони ашрофи юнонb исён бардошт, ки падараш Лаодик аз авлоди подшо[он будааст. Ин воrеа айнан дар [амон ваrте ба вуreъ омад, ки ба тахти Порт Митридоти I со[иб шуд, яъне тахминан соли 171 пеш аз милод Евкратид [окимиятро ба [амин сабаб [ам ба осонb ба даст овард, ки rисми асосии лашкари Юнону Бохтарро Деметрий ба {индустон бурда буд.
Евкратид ба тахт со[иб шуда, унвони «Сотер», яъне «Наxотбахш»-ро гирифт ва бо [амин гeё таъкид мекард, ки вай Бохтарро аз Деметрий наxот додааст. Деметрий ин хабарро шунида, барои фурe нишондани исён лашкари бисёре мефиристад, ки шумораи он аз шумораи лашкари Евкратид зиёд буд. Лашкари камшумори Евкратид ба му[осира гирифта шуд ва гeё ки илоxи халосb надошт – охир шумораи му[осирон фаrат 60 [азор буд. Вале Евкратид аз парокандагии лашкари душман фоида бурда (дар ин бора дар маъхаз[о ишорате нест), беист ба душман [амла карда, бо дастаи 300-нафараи худ мудом шабохун зада, шуxоату xасорати бемисл нишон дод ва лашкари сершумори Деметрийро торумор кард. Сипас, ба тахт баромада, унвони «Подшо[и аъзам Евкратид»-ро гирифт, сиккае зад, ки дар он расми падару модараш сабт шуда буд. Ба номи худи Евкратид дар Бохтар тангаи бисёре бароварда шуд, ки, аз афти кор, пас аз сари вай [ам хеле ваrт дар муомила буд. Минбаъд [ам баъди суrути давлати Юнону Бохтар таrлидан ба ин танга[о хеле дигар танга[о бароварда шуд.
Евкратид дар Бохтар [окимияти худро таrвият дода, ба тасхири мулк[ои [индустонии Деметрий шурeъ намуд ва зимнан [удуди он[оро [атто васеъ кард. Аrидае [аст, ки вай со[иби 1000 ша[р будааст.
Вале гуфтан мумкин нест, ки дар а[ди Евкратид [ама кор нуран ало нур буд. Аз ду музофоти ғарбии давлати Юнону Бохтар ма[рум шуд – он[о ба дасти подшо[и муrтадири Порт - Митридоти I гузаштанд, зимнан Митридоти I ким-чи хел но[ия[ои сар[адиро низ ишғол карда будааст[277].
Евкратид тасхири Ҳиндустони шимолиро анxом дода, ба тарафи Бохтар ра[сипор шуд. Юстин (ХLI, 6, 5) менависад, ки «[ангоми бозгашт аз юриш Евкратидро писараш кушт, ки eро андаке пештар ба худ шарики [укмронb карда буд. Писар падаркушии худро, гeё ки на падараш, балки душманашро кушта бошад, [атто пин[он [ам намекард. Вай савораи аробаи xангb хуни падарашро зер карда гузашту фармуд, ки xасадро ба хок насупурда, партофта раванд». Ин анxоми пурфоxиаи кори Евкратид rариби[ои соли 155 пеш аз милод ба вуreъ омадааст[278].
Муосир ва раrиби Евкратид подшо[и Порт - Митридоти I (сол[ои 171–138/7 пеш аз милод) дар бобати вусъати [удуди мулки худ хеле муваффаrият[о ба даст овард. Вай зидди [окимони ма[аллb ва Селевкиён боисрор мубориза бурда, Эрони uарбиро ишuол намуд, ки Мидия ва Байнанна[райнро ба [удуди Порт дохил кард. Порт тадриxан яке аз давлат[ои муrтадири xа[он гардид.
Вазъият дар Юнону Бохтар дигар буд. Аз нима[ои асри II пеш аз милод давраи инrирози иrтидори сиёсии он расид.
Ин давлати бузург, ки но[ия[ои беканори Осиёи Миёна, Афuонистон ва {индустонро дар бар мегирифт, пароканда мешуд. Баъзе волиён, ки аз авлоди Диодот, Евтидем ва Евкратид буданд ва баъзе ашрофи забардаст, ки ба хонадони шо[он тааллуr надоштанд, [окимиятро ба даст мегирифтанду аз номи худ сикка мезаданд. Зо[иран, дар нимаи дувуми асри II пеш аз милод дар Бохтару Суuд волb Антимах ном шахсе будааст, ки унвони «Теос» («Худо») доштааст. Аз xумлаи шо[они [индустонb мавrеи Менандр намоёнтар аст, ки вай, аз афти кор, фавран баъди вафоти Евкратид[279] мулк[ои дар {индустон бударо ба даст даровардааст. Мувофиrи ривояти буддоиён, вай подшо[и хирадманде буда, ба равнаrу ривоxи давлат мусоидат мекардааст. Тахмин меравад, ки ривояти маъхаз[ои буддоb роxеъ ба дини буддоро rабул кардани вай аз [аrиrат дур нест.
Аллакай дар охир[ои асри II пеш аз милод дар а[ди Евтидем итти[оди rабила[ои кeчманчb ба но[ия[ои шимолии Юнону Бохтар бевосита та[дид мекарданд. Дар нимаи дувуми асри II пеш аз милод бошад, олами кeчманчиёни шимолии Осиёи Миёна гeё як ба[ри хурeшоне буд, ки мавx[ои он паси [ам ба со[ил[ои Юнону Бохтар дарафтода, онро пахш мекарданд. Аз омадани ин тeфон [атто он[ое, ки Селевкиёнро зери по карда буданд, яъне подшо[они Порт, ворисони Митридоти I муrтадир ба ларза меомаданд.