Замони пайдоиши нахустин одамонро дар сарзамини Осиёи Миёна ба таври яrин муайян кардан хеле душвор аст, зеро осори аз [ама rадимаи [аёти он[о боrb намондааст. Ба гумони баъзе олимон, гeё Осиёи Миёна дар дохили минтаrаи одамшавии маймун воrеъ гардида будааст[76]. {арчанд ин аrида маъмул ва маrбули умум ма[суб ёфта наметавонад, бо вуxуди ин кашфи rадимтарин ёдгори[ои [аёти одамиро дар ин сарзамин набояд берун аз имкон донист.
Соли 1953 А.П. Окладников дар рeди Унарчаи наздики дарёи Норини Rирuизистон аз девораи регии суфаи rадимаи плейстотсени миёна rайроrи калони дасти инсон расидаро, ки як тарафи он ба теuи дарози барxастаи камонb монанд аст, пайдо намуд. Чунин олат дар илми бостоншиносb бо номи чоппер – олати rайроrсанг маш[ур аст[77]. Пас аз чанд соли бозёфти ин олати rадима дар ма[ал[ои мухталифи Осиёи Миёна боз да[ макони он кашф гардид[78]. Ин гуна олат дар бисёр но[ия[ои Олами Ку[ан ба хубb маълум буда, rадимтарин маданияти инсонb – маданияти rайроrсангро тавсиф менамояд[79].
Та[лили типологb нишон меди[ад, ки олати rайроrсанги Осиёи Миёна бо маданияти ба истило[ суонии давраи палеолити {индустон хеле шабо[ат дорад[80]. Аз ин чунин бармеояд, ки ин ду кишвар дар давраи палеолити поин як ро[и умумии таърихиро тай кардааст. Чунон ки аз мадрак[ои геологb маълум мешавад, а[ли маданияти rайроrсанг дар давраи пирях[ои нахуст ва яхбандии рис, яъне дар давраи плейстотсени миёна, беш аз 200 [азор сол rабл аз ин зиндагb ба сар бурдаанд. Он ваrт[о чунин [айвонот, аз rабили xинс[ои rадимаи фил, асп, мамонт ва бизон[ои шохдароз, намуд[ои гуногуни каркадан вуxуд доштаанд. Аз рeи баъзе далел[о, одам дар он замон хеле кам будааст.
Олати навъи дигар дасткола[ои сангb, ки барои палеолити поини Европа бисёр характернок аст, фаrат дар rисмати uарби мамлакат – дар Туркманистон пайдо гардид.
Баъзе олимон из[ори шуб[а мекарданд, ки Осиёи Миёна ин rадар барваrт маскани одам шуда будааст, зеро нишона[ои зиндагии инсон дар ин ма[ал аввало, ки хеле кам, дар баъзе xой[о, ало[ида-ало[ида ёфт мешуданд ва сонb, аслан дар rабат[ои аз [ама болоии замин[ои со[или дарё[о ба назар мерасиданд. Вале инак соли 1973 дар маuзи зардхоки Rаротоuи Ёвон ва сипас, дар [афт xои xануби Тоxикистон дар маuзи хок[ое, ки дар чуrурии 50–65 метр воrеъ мебошанд, олоти сангb ба даст омад. {африёти ду бошишго[ – бошишго[и Rаротоuи 1 ва Ло[утb-1 нишон дод, ки дар ин xо нишона[ои бошишго[и нав, осори маданияти то ба [ол номаълуме [астанд, ки он «маданияти Rаротоu» ном гирифт. Таърихи ин rабати археологb 200–150 [азор сол аст, ки инро бо мадракоти геологb муайян карда, баъд бо усули термолюминистсенсия аниr намуданд. Маданияти Rаротоu аз xи[ати тавсифоти худ ба маданияти rайроrсанг мансуб аст ва аз маданияти суонии нимxазираи {индустон, ки дар боло номбар шуда буд, ягон фарrи казоb надорад. Баъди ин кашфиёт xои шуб[а нест, ки дар Тоxикистон ва Осиёи Миёна сараввал тоифа[ое маскун шуданд, ки ба давра[ои маданияти rайроrсанг тааллуr доштанд[81].