Дар Осиёи Миёна ва инчунин дар но[ия[ои xануби он – то худи хоки шимолу uарби Покистон бисёр ваrт танга[ое ёфт мешаванд, ки дар он[о аз миён боло сурати марде тасвир шудаасту он мард дар сар пешонабанди подшо[b – диадема дорад. Мeи сари мард мавx зада, хеле дароз шудаанду [атто гeш[ояшро пана[ кардаанд. Сурати аз миён болои мард ба доирае гирифта шудааст, ки аз донача[ои арзанмонанди пайваста таркиб ёфтааст. Дар rафои танга сурати саворае менамояд, ки ба тарафи рост рафта истодааст. Дар миёни савор горити дароз (uилофи камон) [амоил мебошад. Дар пушти сари савор оли[аи зафар – Ника дар парвоз аст. Маълум, ки асп rадам мезанад, зеро пои чапи пешашро бардошта истодааст. Савор болои зин озодона нишаста, ба тарафи нигаранда тоб хeрдааст, ба ин сабаб тамоми танаш аз пеш баръало намоён буда, фаrат сарашро андак гардондааст ва тан[о як бари рeяш менамояд. Гарчанде танга ни[оят хурд бошад [ам, тамоми xузъиёти мeйсару сару-либоси савор равшан намоён мебошад ва аз он[о маълум, ки савор худи [амон подшо[ест, ки дар рeи танга тасвир шудааст. Дар атрофи танга ба юнонb иборае сабт гардидааст, ки аз чор калима иборат мебошад. Маънои калимаи якум «[оким» аст ва дар ин маврид [амон калимаи юнонb истифода шудааст, ки аз калимаи «тиран» бармеояд ва дар он давра ин истило[ро нисбат ба [укмроне кор мефармуданд, ки мустаrил набуд, яъне [окими олb набуд.
Калимаи дувумро аксар ваrт «Герай» мехонанд ва онро номи хоси юнонb мегeянд, ки аз номи оли[аи Юнон - Гера пайдо шудааст. Баъзан дар адабиёт ин номро ба тарзи дигар [ам мехонанд (масалан, «Миай» [ам мехонанд). Хондани калимаи севум xои ба[с надорад ва он [амоно «кушон» аст, калимаи чорумро аз афти кор, «санаб» хондан даркор. Ба аrидаи Е.А.Давидович, умуман хати рeи танга бояд ин хел хонда шавад: «{окими Герай кушони Санаб». Ба аrидаи му[аrrиrи ин танга[о нумизмат А.Н.Зограф, танга[ои мазкур ба танга[ои Евкратид шабо[ат доранд ва гуфтан мумкин, ки дар миёна[ои асри I пеш аз милод сикка зада шудаанд[357].
Ганxинаи танга[ои калони нуrраи Герай дар маркази райони Вахш ёфт шуд, ки он дар илм аввалин ганxинаи маълуми ин подшо[ мебошад[358]. Uайр аз ин Б.А.Литвинский чор дона тангаи хурди нуrраи Герайро аз димнаи Кушониён–Теппаи Шо[ ва як донаи онро дар Тирмиз ва як донаи дигарро аз Кайrубодшо[ ёфт. Дар баробари дигар бозёфт[о ин бозёфт[о ба мо [аr меди[анд иддао намоем, ки танга[ои Герай дар Бохтар ва, э[тимол, дар Бохтари шимолb сикка зада мешуданд.
Маъхаз[ои хаттb дар бораи касе, ки ин танга[оро сикка задааст, яъне дар бораи «[окими Герай» ягон маълумот намеди[анд, ягона чизи маълуми ин подшо[ калимаи «кушон» аст. Ва аз [амин калима равшан, ки шо[и мазкур ба кадом сулола мансуб буд.
Доир ба ин масъала Е.А.Давидович навиштааст, ки калимаи «кушон» пеш аз номи сулолаву давлат пайдо шуда, аз тарафи дигар халr[о эътироф шудани онро xудо аз маълумоти роxеъ ба йуxи[о дида баромадан кори uалат аст.
Аслашро гирем, дар маъхаз[ои дар бораи панx rабила (ё rавми) йуxи[о маълумоти бевосита нест. Дар Хан-шу ва Хоу Хан-шу панx си-хоу (ябuу) зикр шудаанд. Ин ду маъхаз дар бораи панx си-хоу маълумот ди[ад [ам, маълумоти он[о ба як андоза муфассал нест ва [атто ба назар гуногун [ам менамояд, вале [ар ду маъхаз баробар ба як андоза та[рик менамоянд, ки ба ин муносибат ду масъалаи зеринро, [ар якеро ало[ида-ало[ида, ба эътибор гирифтан зарур мебошад: 1) масъалаи нисбати панx мулку пойтахт[ои он[о ва маrоми он[о дар давлати Йуxи[ои Кабир, 2) масъалаи этимологияи истило[и си-хоу ва минбаъд дигар шудани мазмуни он.
Чжан Сян, ки тахминан дар сол[ои 130-125 пеш аз милод (баъзе му[аrrиrон санаи аниrтареро пеш ни[одаанд, вале ин сана[ои аниr якчандто аст) ба мулки Йуxи[ои Кабир сафар карда будааст, чунин вазъиятро ба rалам меди[ад; Йуxи[ои Кабир вилояти Дахя (xануби Аму)-ро тасарруф намуда, худ дар шимоли Аму маскан гирифтанд ва дар [амон но[ия кeчманчигb мекарданд. Xи[ати му[ими ин маълумот [амин аст, ки [ангоми баёни сар[ади давлати Йуxи[ои Кабир Дахя сар[адди xанубии давлат номида шудааст.
Панx мулк на дар но[ия[ои кeчманчигb зикр шудаасту на дар худи Дахя. Албатта, набудани зикри он[о исботи набудани он[о нест. Чжан Сян Дахяро бо чашмони худ дидааст ва маълумоти муфассали вай («Он[о шо[у волиёни кабир надоранд, вале дар [ар як ша[ру де[оти муста[ками худ [окимеро ба тахт шинондаанд») ба нуктаи вуxуд доштани панx ва ё камтар аз он мулк зин[ор мувофиrат намекунад. Он вазъияте, ки Чжан Сян тасвир кардааст, мо шартан мар[илаи якуми таърихи йуxи[о меномем, ки баъди аз тарафи он[о тасарруф шудани но[ия[ои [ар ду со[или Аму сар шуда буд.
Дар маъхази дигар Хан-шу, ки таrрибан сол[ои 80-уми солшумории мо таълиф шуда, воrеа[ои то соли 25-уми солшумории моро дар бар мегирад, тамоман вазъияти дигар тасвир шудааст: подшо[и мамлакати Йуxи[ои Кабир rарорго[е дорад, ки дар яке аз ша[р[ои воrеъ дар шимоли дарё xой гирифтааст; сар[адди xанубии мамлакат Дахя не, балки вилояти Гибин мебошад; худи йуxи[о дар аввал [амчун давлати кeчманчb ташаккул ёфта буданд; панx си-хоу [аст, ки ба Йуxи[ои Кабир итоат мекунанд. Пас, маълум мешавад, ки дар бобати ба маданият ва иrтисодиёти ма[аллb (ва э[тимол, rисман ба [аёти муrимb) марбут шудани истилогарони кeчманчb ва аниrтар ташаккул ёфтани худи давлати Йуxи[ои Кабир хеле таuйирот ба амал омада будааст. Дар ша[р вуxуд доштани rарорго[и подшо[, муrаррар шудани сар[адди давлатb ва ба он дохил карда шудани Дахя, ки дар аввал фаrат ба ном тасарруф шуда буд, ни[оят умумию сат[b бошад [ам, ба [ар [ол зикри вуxуд доштани шо[они Йуxи[ои Кабир ва панx мулки ало[ида, ки аз тарафи си-хуо[ои (ябuу[ои) uайримустаrил идора карда мешуданд – [амаи ин маълумот[о фикри болоиро тасдиr мекунанд. Маълум не, ки ин гуна вазъият кай оuоз ёфта буд ва чb rадар давом дошт, фаrат [амин маълум, ки ин гуна вазъият пеш аз соли 25-уми солшумории мо вуxуд дошт ва он дар таърихи йуxи[о мар[илаи наве мебошад, ки мо онро мар[илаи дувум меномем. Ба аrидаи Е.А.Давидович, xулуси Герай ба мар[илаи дувум, яъне ба асри I пеш аз милод ё худ ба ибтидои асри I солшумории мо тааллуr дорад[359].
Пас аз ин маъхаз[о хабар меди[анд: «Баъди он ки сад сол ё андак бештар аз ин мурур кард, Гуйшуан Киотсзюкю дигар чор мулкро тасхир намуд ва худро подшо[и Гуйшуан хонд. Зидди Анси ба xанг баромад. Гаофуро ишuол кард. Пуду ва Гибинро торумор намуд ва замини он[оро забт кард. Киотсзюкю 80 сол умр дид. Баъд аз сари вай писараш Янгаочжен ба тахт нишасту {индустонро мутеъ намуд ва идораи онро ба яке аз сарлашкарони худ супурд. Аз [амон ваrт сар карда, йуxи[о тавонотарин ва бойтарин хонавода шуданд. Мамлакат[ои [амсоя онро подшо[и Гуйшуан меномиданд, вале дарбори Хитой мисли пештара онро Йуxии Кабир меномид»[360].
Гуйшуан (аниrтараш Kiwei-sian)[361] транскрипсияи хитоии калимаи «кушон» мебошад, ки аз рeи танга[о маълум аст. Инак, Герай аввалин [окими оли Кушон дар [амон даврае будааст, ки ин сулола акнун боло мерафт. Мумкин аст вай аз ниёгони (падар ё бобои) [оким Киотсзюкю буд, ки дар танга[о номбар шудааст.
Танга[ои кушонb дар хоки Осиёи Миёна, Афuонистон, {индустон бисёр ёфт шудаанд. Он[о му[имтарин сарчашмаи тадrиrи таърихи давлати Кушон мебошанд. Катиба[ои [индb, ки номи шо[они Кушонро ифода мекунанд, низ хеле му[иманд. Uайр аз маъхаз[ои хитоb дар баъзе маъхаз[ои таърихии {индустон ва Тибет дар бораи фаъолияти шо[они Кушон камубеш маълумот ба назар мерасанд. Вале [амаи ин маълумот порча-порчаи ба [ам новобаста буда, он[оро ба [ам муrоиса кардан душвор аст ва аксари он[о ба [амдигар хилоф мебошанд.