Аввал[о сиёсати турк[о, ки Осиёи Миёнаро ишuол карда буданд, аз сиёсати {айтолиён фарrи казоb надошт,[693] яъне он[о ба [окимони ма[аллb андоз муrаррар карданд, сулола[ои пештара боrb монданд ва rоидаву rонун[ое, ки дар ин ё он ма[ал вуxуд доштанд, таuйир наёфтанд. Маълум, ки агар хавфи xанг пеш ояд, он[о бояд [окими худро дастгирb мекарданд. Вале тадриxан вазъият дигар мешавад. Турк[о дар Осиёи Миёна тартиби идораи маъмуриро аз худ намуданд ва акнун дар гeшае истода, бепарвоёна ниго[ карда наменишастанду балки тадриxан ба бинокорони фаъоли [аёти Осиёи Миёна табдил меёфтанд. Аъёну ашрофи [ариси турк беш аз пеш дар андеша мемонд, ки чаро фаrат як rисми сарвати аз халr ситондашударо мегирифтаасту [амаашро не? Инак, соли 605 турк[о волии но[ияи Чочро кушта, ба xои вай «Дола» ном туркро шинонданд.[694]
Дар а[ди «Туншаху» ном хоrон, ки дар хоrонии uарбии турк [укмронb мекард, соли 618 исло[оте эълон гардид, ки, мувофиrи он, хоrони мазкур тамоми [окимони ма[аллиро волиёни худ хонда, ба [амаи он[о унвон[ои лозима дод. Барои назорат ба кори он[о вай намояндагони худро низ таъин кард, ки он[о [ам бояд андоз меuундоштанд.[695] Оё хоrон ин исло[оти худро ба амал баровард ё не? Ба [ар [ол, ин кeшише буд дар ро[и таъсиси ягон хел итти[оди давлатb дар заминаи мулк[ои xудо-xудои мустаrил. Дар дасти Туншаху (сол[ои 618–630) rувваи пурзeри [арбb барин як воситаи ни[оят xиддии реалb буд. Мувофиrи ривояти маъхаз[о, худи вай «далеру дурандеш буду дар [ама гуна му[ориба uолиб мебаромад»[696]. Дар натиxа дар а[ди вай бисёр [окимони маркази Осиёи Миёна сари итоат фуруд оварданд. Дар баробари зeрb вай зориро [ам кор мефармуд. Масалан, яке аз тавонотарин [окимони Самарrандро ба худ домод кард.[697] Ваrте лашкаркаши Эрон – Симбат Багратунb ба [айтолиён дарафтод, Туншаху ба мадади он[о омад ва баъди он ки худи Багратунb ба Эрон бозгашт, дастаи турк[о аз дарё гузашта, гарнизони эрониёнро дур ронданд. Тамоми Тахористон аз панxаи Сосониён озод карда шуд. Таъбири маъхаз, ки Туншаху «Форсро гирифт» гуфтааст, ба [амин маъно мебошад. Дар худи [амин xои маъхаз гуфта шудааст, ки Туншаху «Гибинро гирифт»,[698] яъне xануби Афuонистонро гирифт ва ба [амин тариr, тамоми шимолу uарби Покистони [озира ба тасарруфи турк[о афтод ва ё [еx набошад, ба турк[о мутеъ гардид.[699]
Баъди вафоти Туншаху (соли 630) вазъияти Хоrонии uарбии турк ноустувор мешавад. Исёну ошeб[о, низоъву хархаша[ои байни аъёну ашроф ба сари но[ия[ои зироаткори Осиёи Миёна [ам фалокату касофати зиёде овард – тороxу uорату тохтутоз[о авx гирифт. Масалан, волии Фарuона кушта шуду дар шимоли Фарuона волиёни турк ба сари [укумат омаданд.
Сабаб[ои дохиливу хориxии сиёсb Хоrонии uарбии туркро аввал аз дарун шалаr карда, баъд онро тамоман бар[ам заданд. Дар айни [ол бояд rайд кард, ки тоифа[ои турк[о ба во[а[о сар дароварданд; rисми он[о муrимb сокин шуданд; rисми дигари он[о дар во[а[ои канорb машuули чорводорb гардиданд; турк[о дар ша[р[о [ам сокин буданд; ба аксари вилоят[о волиёни турк ё худ туркнажод [анeз [укмронb мекарданд.
Са[ми турк[о ба хусусияти [унармандии Осиёи Миёна кам нест. Мувофиrи мадракоти археологb, [анeз то ба Осиёи Миёна омадани турк[о [унармандb хеле ривоx ёфта будааст. Ашёи металлb, алалхусус ашёи заргарии он[о, яроrу асли[аи он[о, асбоби зебу зинати он[о баuоят хушсифат ва хушсохт буд. Зери таъсири торевтикаи турк[о дар заминаи намуна[ои ма[аллb баъзе навъ[ои махсуси сафололоти Суuду Фарuона, масалан, машраба[ои олиxаноби сафолb[700] ва инчунин тасма[ои аxоиби rуроr ва u. пайдо мешаванд. Дар аср[ои VII-VIII унсури туркb дар таркиби xамъияти Осиёи Миёна хеле такмил ёфта, аз [исоби асли[аву тарзу усул[ои илми [арбии турк[о бой мешавад. Таъсири турк[о ба xанба[ои гуногуни маишат низ хеле калон аст ва дар асар[ои санъати тасвирии ондавра симои туркb бисёр ба назар мерасад. Таъсири байни[амдигарии назму эпоси халrии турк ва назму эпоси халrият[ои муrимии Осиёи Миёна самараи зиёде овард[701]. Турк[ое, ки ба Осиёи Миёна омада монданд, дар [аёти динии мардумони кишвар ва дар офариниши сарват[ои маданb фаъолона ширкат варзиданд ва баробари мардуми ма[аллb офаридгори [аrиrии он сарвати маданb шуданд, ки насибаи тамоми халr[ои Осиёи Миёна мебошад. Аллакай дар [амон даврае, ки мавриди назари мо шудааст, таркибан пайвастшавии урфу одат, дину оин ва маросиму маданияти халr[ои эронизабону туркизабони Осиёи Миёна оuоз ёфта, бо суръати тамом идома меёфт.