Санъати рассомb дар Балаликтеппа, Аxинатеппа ва Rалъаи Кофарни[он махсусан муфассал инъикос шудааст. Дар яке аз хона[ои чоркунxаи Балаликтеппа дар сат[и девори кабудранги сиё[ча як силсила расм[о кашида шудааст. Расм тасвири зиёфатест, ки дар он занону мардон иштирок доранд ва он[о дар рeи rолинча[о нишастаанд ё якпа[лe дароз кашидаанд. {ар як шахси дар расм тасвиршуда ба тарафи шахси дар па[лeяш нишаста андак тоб хeрда ниго[ мекунад. Дар паси нишастагон хизматгорон менамоянд, ки он[о нисбат ба нишастагон rариб ду баробар хурдтар кашида шудаанд. Зиёфат дар айни xeшу хурeш аст. Ба аrидаи Л.И.Албаум, ки e ин осори олиxанобро кашф кардааст, сурати Балаликтеппа тасвири «са[наи зиёфати динb мебошад. Вале азбаски дар маслаки xамъияти ибтидои аср[ои миёна дин бо маишат зич алоrаманд буд, ба ин сабаб сурати мазкурро маишb номидан [ам мумкин аст».[786] Л.И.Албаум ин аrидаи худро бо чанд бур[ону далел исбот мекунад, вале онро комилан ба исбот расида [исоб кардан мумкин нест. Г.А.Пугаченкова[787] ва Б.А. Литвинский[788] дуруст мегeянд, ки ин расм тасвири зиёфати муrаррарии аъёну ашроф аст ва ин гуна зиёфат[о дар байни бой[ои он давра хеле маъмул буд. Албатта, минбаъд батафсил тавзе[ додани [ар як xузъиёти ин расм кори ни[оят мураккаб аст. Г.А. Пугаченкова [аракат карда буд, ки расми мазкурро чун инъикоси яке аз лав[а[ои «Шо[нома» ба rалам ди[ад. Вале ин кор ба назар гeё [еx асос надорад. Аниrи гап бояд [амин бошад, ки расми мазкур инъикоси камубеш умумии базмест, ки дар rасри яке аз [окимон ё бой[ои ма[аллb барпо шуда буд.[789] Тасвироти Балаликтеппа хеле мо[ирона анxом дода шудааст. Рангубори равшану гeёи расм пур аз нишоту тараби зиндагb мебошад. Дар расм баъзе унсур[ои шартb низ ба назар мерасанд, масалан, рe ба кадом тараф будани нишастагон бо [амдигар кам мувофиrат дорад, дар ваxо[ати нишастагон аломати феълу хeи он[о дида намешавад, симои он[о ягон э[сосеро ифода наменамояд. Дар расм xи[ат[ои умrb ва [аxмии манзара инъикос наёфтааст. В.А.Нилсен менависад, ки дар як симои барxастаи расм тасвири идеалии ин ё он аъёну ашроф [аст. «Дар расми мазкур тавсифоти реалb нест ва он ба андозае шартb мебошад». Дар айни замон [ар як xузъиёти сарулибос, [ар як асбобу анxоми нишастагон хеле бо [авсала, аниrу даrиr кашида шудааст.
Л.И.Албаум робита ва а[амияти сурати Балаликтеппаро тадrиr кардааст. Инчунин, бояд rайд кард, ки ба аrидаи яке аз маш[уртарин донандагони санъати шарr, олими хориxb М. Буссалйи кашфиёти Балаликтеппа «ба таври ба[снопазир нишон дод, ки аллакай дар аср[ои V вилояти uарбии олами Осиёи Миёна (вай Тахористонро чунин номидааст.-.Б. U.) ба сабку услуби навъи «эроникунанда» майл дошт ва ин сабку услуб ба санъати сосонb ё бегона аст ё [еx набошад, бо [уxxат[ои лозима ба таври равшан исбот нашудааст, ки ба санъати сосонb алоrаманд мебошад. Бинобар ин мо бояд эътироф кунем, ки баъзе равия[ое, ки дар маркази Сериндия (Туркистони шарrb) инкишоф ёфтаанд, дар [аrиrат, равия[ои эxодии шарrиэрониро (яъне осиёимиёнагиро.– Б.U.) такрор мекунанд». Ба Сериндия дохил шудани ин равия[оро М.Буссалйи аз ривоxи тиxорат ва аз алоrа[ои иrтисодb медонад. Му[аrrиr, аз тарафи дигар, rайд мекунад, ки санъати Балаликтеппа ба санъати Афuонистони марказb, аз xумла, ба санъати Бомиён таъсири зeр расонд.[790] Uайр аз ин ма[з санъати Балаликтеппа rадимтарин намунаи санъати тасвирии Осиёи Миёна мебошад. Сабку услубе, ки дар санъати Балаликтеппа ташаккул ёфт, дар санъати Панxакент, Варахш ва дигар осори асри VII ва миёнаи асри VIII минбаъд ба камол расид.
Сурат[ои Аxинатеппаро аз рeи сужет ба се таrсим кардан мумкин: сурат[ои Буддо ва ниёгони вай, ашхоси дунявb ва наrшу нигор. Саросари шифт пур аз rатори Буддои нишаста аст. Буддо инчунин дар дигар [олат[о низ тасвир ёфтааст, ки чанд «авзои рe[ии» вайро ифода мекунад. Дар девори долон[о Буддо (ба андозаи калон) ва дигар ашхоси вобаста ба вай (ба андозаи нисбатан хеле хурд) тасвир карда шудаанд. Дигар сурат[о, аз xумла сурати ашхоси дунявb [ам, бо мавзeи умумb, бо равияи умумии uоявии тамоми иншоот алоrаманд карда шудааст. Масалан, дар девори да[лези яке аз селла[ои хурд са[нае тасвир шудааст, ки дар он ду марди мусалла[ дузону нишастаанд ва [ар ду ба якдигар зарфи пур аз гулро дароз мекунанд (зарфи яке тиллоb, дигаре нуrрагин). Ин са[на инъикоси маросими ба мазор назр додан аст, ки бо номи прандхи[о дар дини буддоb маълум мебошад ва аз Сейлон сар карда, то ба Туркистони шарrb дар санъати тасвирb дучор мешавад. Ин сурат бо сурат[ои Балаликтеппа хеле монанд мебошад, вале онро рассоме анxом додааст, ки нисбат ба таъсири ашхоси дунявb иконографияи буддоиро хеле хубтар медонистааст.[791]
Долоне, ки гирдогирди сeмиаи маъбади буддоии Rалъаи Кофарни[онро печонида гирифтааст, саросар пур аз расму сурат[о буд. Як rисми ин сурат[о дастраси мо гардидааст. Аз тамоми расми долон фаrат rисми марказии он ва як порчаи сурати дуrабата нисбатан кам зарар дидааст. Аз сурати дуrабата фаrат аз 1/3 rисми болоии он ва rисми поёниаш пурра боrb мондааст. Сурати rисми боло аз расми Буддои нишаста иборат мебошад, ки дар мобайн кашида шудааст, дар ду тарафи он боз ду одами ростистода тасвир гардидааст, rабати поён бошад, rатори одамонеро тасвир мекунад, ки ба тарафи рост рафта истодаанд. Дар расми rабати поён композитсияи серодаме ба назар мерасад, ки расми баъзе одамон rариб 70 см баланд аст ва дар мобайни он[о расм[ои хурдтари одамон низ менамоянд. Дар тарафи чапи расм сурати ду зан [аст, ки рост истода 3/4 дараxа ба тарафи рост тоб хeрдаанд. Яке аз зан[о дар даст гул ва дигаре шамъи шамшодb дорад. Либоси он[о аз куртаи дароз ва xомаи пешкушоде иборат аст, ки то пошнаи пои он[о мерасад. Баъди зан[о расми хурди марде менамояд, ки дар камар шоф дорад ва дузону нишастааст. Дар пеши ин мард расми марди дигар ба назар мерасад, ки рост истодааст ва зо[иран ба габр мемонаду як китф ва дасташ луч мебошад. Ин мард ба дасти росташ шохчаи хамидаи гулеро ба сари синааш зер карда истодааст. Пеш аз ин мард боз расми хурди ду марди дигар [аст, ки рeбарeи [амдигар нишастаанд ва яке аз он[о дар даст xоми тилло дорад.
Uайр аз ин[о расми боз як одаме [аст, ки хеле зарар дидааст ва ни[оят хира менамояд.
Ба аrидаи Б.А.Литвинский, ин сурат тасвири маросимест, ки [ангоми он ба сeмиа назру ниёз меоварданд. Ин гуна манзара дар осори буддоии Туркистони шарrb ни[оят маъмул аст. Аз э[тимол дур нест, ки дар ин расм [окими ша[р, хешу аrрабои вай ва габр[ои сeмиа тасвир шудаанд.
Му[аrrиrи номбурда имони комил дорад, ки сурати Rалъаи Кофарни[он ма[з мардумони ма[аллии тахористонb, сарулибоси он[о, чизу чораи он[оро инъикос менамояд. Ин чиз [ам аз а[амият холb нест, ки сурати хушобурангу назаррабои Rалъаи Кофарни[он бо санъату ма[орати олидараxаи бадеb кашида шудааст. Услубан ин сурат ба силсилаи сурат[ои аxоибу беамсоли Балаликтеппа андаке шабо[ат дорад, вале айнан мисли он[о нест. Шояд сабаб [амин бошад, ки сурати Rалъаи Кофарни[он хеле сонитар эxод шудааст, бинобар ин дар байни санъати Балаликтеппа ва Аxинатеппа маrоми ало[идаи мобайниро ишuол мекунад.