Баъзе асар[ои санъати [айкалтарошb дар осори гуногун дучор мешаванд. Дар Аxинатеппа як силсила муxассама[ои буддоb ба даст омад. Тамоми [айкал[ои буддоb аз лой буда, аз дарун rафасаи чeбин надоранд. Rисм[ои калони [айкал аз лой сохта шуда, xузъиёти он бо rолаб тайёр карда мешуд. Сари [айкал[ои андозаашон хурд ва миёна бо rолаб сохта, аз нeги по то фарrи сари [айкал[о ранг дода мешуд. Сарулибоси Буддоро сурх, дасту пояшро сафед ва мeяшро кабуд ё сиё[ мекарданд.
Калонтарин [айкали ин маxмeа [айкали Буддо дар [олати нирвана аст. Ин [аrиrатан як муxассамаи бени[оят бузург мебошад, вале он рост наистода, балки дар суфаи таги девор дароз кашидааст. Ҳайкал ба па[лeи рост хобидааст, дасти чапашро дароз карда, ба па[лe гузоштааст. Дасти росташ rат буда, дар таги сараш мебошад ва дасту сар дар болои болиштаки панxrисма rарор гирифтааст. Ба андозаи [айкал [амин далолат мекунад, ки дарозии кафи пои он 1,7–1,9 м мебошад. Худи [айкал аслан 12 м будааст. Рeи бадани Буддоро rат[ои либоси сурх пeшидааст, фаrат панxаи даст ва пой луч мондааст. Дар пои Буддо кафши сабуке будааст, ки онро бо тасма ба пой[о мебастаанд. Фаrат баъзе rисм[ои сар боrb мондааст. Мeйсари Буддо xолиби диrrат аст – [ар як тори онро мавxвор шона зада, хеле шинам хобонда мондаанд. Агар дар санъати буддоb [айкали Буддо тасвир шавад, он одатан дар [олати нирвана – якпа[лe гузошта мешуд ва дар ин сурат [айкалтарошони буддоb [атто [аракат намекарданд, ки хусусияти аъзои бадани каси хобидаро аниr таxассум намоянд. Ҳайкали мазкури Буддо [ам бо услуби мутлаrо шартb та[ия шудааст. На тасвири воизи ба зинаи [аr расида, балки офаридани рамзи азими сукунати ило[b – чунин буд вазифаи [айкалтарош. Тасаввур кардан душвор нест, ки ин [айкал 13 аср пеш чи таъсири азиме дошт ва буддоиёни мeътаrидро то чи андоза моту маб[ут мекард. Аз дигар [айкал[ои Буддо [айкал[оеро ном бурдан даркор, ки дар тоrча[о истодаанд. Он[о нисбат ба Буддои хуфта хеле хурд, вале аз rади одам 1,5 баробар калонтар мебошанд. Ин [айкал[ои Буддо дар [олати падмасана таxассум шудаанд. Дар болои сари [ар як [айкали Буддо аломати фаxри гирдаест, ки барxаста буда, ранг дода шудааст.
Инчунин бисёр [айкал[ое ёфт шуданд, ки 3/4 ва 1/2 андозаи rади одам буда, аз xи[ати бадеb аз [ама мукаммал мебошанд. Дар ин xо инчунин сари Буддо [аст, ки дар фарrаш махсус uуррb («ушниша») дорад. Аксари ин [айкал[о асари баландсифату олидараxаи санъат мебошанд. Тар[и мавзуну шинам ва таносуби мукаммалу [усни бенуrс – хусусияти асосии ин асар[о аст. Илова бар ин[о тасвири бодисатва[о ва дигар ашхос ба даст омадааст. Алалхусус rомати ким-чи гуна деват[о ни[оят дилрабо баромадааст. Xавони танлучи зебо, ки дар бар тан[о лeнгие дорад, хеле аxиб истодааст: синааш ба тарафе хамида, миёну пой[ояш ба сeи дигар хамида ва илова бар ин яке аз пой[ояш ба rафо партофта. Дар синаи наrшини xавон асбоби зиёди зинат. Баъзе [айкал[о пур аз кирдору рафтор ва илова бар ин баuоят мавзуну дилкашу нозук. Дар тасвири рe[ониён [айкалтарош аз [ама гуна банди урфу одат[ои динb озод буд ва ма[з дар [амин асар[о вай ба камоли эxодиёт расидаасту реализми [аrиrиро касб кардааст. Яке аз [айкал[о, ки сари пирамарди хаставу лакоти пешонаву пеши чашмонаш пур аз чину оxинг аст, мeйсафедони имрeзаи тоxикро ба хотир меоварад. Инчунин сари [айкале низ xолиби диrrат аст, ки салла дорад. Ҳайкал[ои Аxинатеппа бисёр дигар ашхосро низ таxассум менамоянд.
Ҳайкал[ои Аxинатеппа гарчанде ба дигар осори санъати буддоb (масалан, ба санъати осори буддоии Фундуrистони Афuонистон, ки инчунин ба аср[ои VIII нисбат дорад) шабо[ат дошта бошад [ам, ба [ар [ол, санъати ба худ хос ва бесобиrа аст.
Дар ин санъат чанд анъана фаро[ам омадааст - [ам анъанаи гандхарии давра[ои сонии Ҳадда, [ам анъанаи санъати гупт[ои Ҳиндустон ва u. ва [амаи он[о бо анъанаи тавонои санъати ба худ хоси ма[аллии бохтару тахорb омезиш ёфтааст.[792]
Девори бисёр хона[ои Аxинатеппа гаxкорb буда, тоrчаву равоr[оро оро додааст.
Ҳайкал[ои Rалъаи Кофарни[он [ам хеле мароrангез мебошанд. Бе[тарини он[о аз xи[ати нафосат, [атто аз [айкал[ои Аxинатеппа болотар меистанд. Яке аз хусусият[ои ин [айкал[о [амин, ки он[о полихромb, яъне рангоранг мебошанд.
Дар Балаликтеппа ва дар Xумалактеппа (вилояти Сурхондарё) чeб[ои кандакорb боrb мондаанд. Алалхусус, дар Xумалактеппа ин хел чeб[о бисёр. Дар ин xо болор[ои чортарош [астанд, ки наrши ба ислимb монанде доранд ва ё худ доиранаrш канда шудаанд, инчунин лав[а[ои калони чeбини наrшин [астанд ва наrши он[о иборат аз доира[ои калони гирдашон хол-хол буда, дар мобайни доира гулбарг[ои зебое тасвир шудаанд. Uайр аз ин rисм[ои араrаи аxоибе ёфт шуд, ки онро як навъи махсуси наrш ба равоr[ои xудогона таrсим кардааст ва дар мобайни [ар як равоrи пурнаrши гулбарг сурати аз миён болои одам тасвир ёфтааст.[793]
Дар rисми тоxикистонии Тахористони шимолb чeби кандакоришуда аз Rалъаи Кофарни[он ба даст омад. Аз ин xо зиёда аз панxо[ пора[ои лав[а[ои кандакоришудаи чeбин ва rисм[ои чeбини иморат ёфт шуданд. Му[имтарини он пора[о лав[аи чeбини кандакории думетра аст. Дар ин лав[а ду товус тасвир шудааст, ки рe ба [амдигар дум[ои худро бо шукe[и тамом xилва дода, рафта истодаанд ва дар минrори худ гул доранд. Наrши маъмули дигар лав[а[о расми пурпечутоби навдаи ток, расми хeша[ои ангур, барги ток ва печак[ои навдаи ток мебошад. Инчунин наrшае бисёр вомехeрад, ки rатори равоrча[оро мемонад. Наrши rисм[ои чeбини иморат аз занxира[ои гуногун иборат аст. Услуби кандакорb баuоят равшану гeё буда, бо ма[орати тамом анxом дода шудааст.
Дар Тахористон инчунин санъати раrс ва мусиrb ривоx ёфта буд. Дар Хатлон ва Rумод раrrоса[ои фаттоне буданд. Ҳокимони ин вилоят[о ба [окимони давлат[ои хориxа чун инъом раrrоса[оро мефиристоданд. Баъзе мусиrачиёни Осиёи Миёна, ки ба хориxи мамлакати худ бурда шуданд, ба а[ли дарбор маъrул нашуда бошанд [ам, дар байни халrи ом шe[рати азим ёфтанд. Масалан, чунин аст таърихи мусиrачиёни Rумод, ки ниёгони навозандагони имрeзаи Помир мебошад.[794] Шикастапора[ои асбоб[ои мусиrb – косаи чeбини тор, дастаи uижжак ва uайра аз Балаликтеппа ёфт шуданд.[795]