Мустамликадории суuдиён дар ин давра, аз як тараф, ба [аёти тиxоратию иrтисодb ва, аз дигар тараф, ба протсесс[ои умумии иxтимоию иrтисодb ва сиёсb вобаста буд, ки дар дохили худи xамъияти суuдиён xараён дошт.
Яке аз самт[ои мустамликадории суuдиён {афтруд буд. Дар миёна[ои асри VII Сюан-сзан {афтрудро аллакай кишвари Су-ли, яъне Суuд номидааст.[880] Наршахb ваrте дар бораи шeриши Абрeй [икоят мекунад, баъзе воrеа[оеро низ меорад, ки каму беш бо мустамликадории суuдиён алоrаманд мебошад. Дар асри ХI Ма[муди Кошuарb дар бораи Суuд бисёр маълумоти гаронба[о овардааст. Вай мардуми ин но[ияро «суuдак» номида, менависад, ки «мардуми сокини Баласоuун аз он Суuде омадаанд, ки байни Бухоро ва Самарrанд xой дорад, вале либосу кирдори он[о туркb шудааст». Дар аср[ои Х–ХI дар топонимияи {афтруд бисёр ном[о суuдb буд.[881]
А.Н. Бернштам маълумоти маъхаз[ои хаттb ва мадракоти археологиро муrоиса намуда, аrидае пеш ни[од, ки {афтрудро мустамлика кардани суuдиён ду мар[ала дошт – мар[алаи аввал дар аср[ои III–V (ё IV) ва мар[алаи дувум аз асри VII ва зимнан мар[алаи дувум боз чанд давра[о дошт, ки ба истилои араб[о ва тохтутоз[ои Сосониён алоrаманд мебошад. Вай ба пайвасти маданияти му[оxирони суuдb ва маданияти кeчманчиён диrrати калои додааст.[882] Дарвоrеъ, [африёти минбаъдаи археологb нишон дод, ки дар водии Чу осори [аёти мутараrrии муrимb аз аср[ои V–VI пайдо шудаанд.[883] Бешакку шуб[а, дар ин бобат хизмати суuдиён калон аст, зеро ма[з он[о дар ша[р[о косибb ва тиxорат мекарданду зо[иран бо киштукор [ам машuул буданд. Он кeчманчиёне, ки ба [аёти муrимb мегузаштанд, низ дар ша[р[о маскан мегирифтанд.
Мисли давра[ои пешина мустамлика[ои Суuд дур аз [удуди худи Суuд [ам мавxуд буданд. Э.Г.Пуллейблэнк, ки ин масъаларо хуб тадrиr кардааст, ба масъалаи мазкур чунин тавсиф меди[ад ва мо (rариб комилан) ба фикр[ои вай розb [астем: «Суuдиён, ки на фаrат савдогарони абxиру кордон, балки [унарманду косибони гулдаст низ буданду дин[ои навро тарuиб мекарданд, [ам rад-rади ро[[ои тиxоратии Осиёи Марказb, [ам дар но[ия[ои дурдасти Хитой ва [ам дар байни кeчманчиён дар дашту са[ро[о саё[ат мекарданду маскун мешуданд. Натиxаи ин, масалан, ба турк[о таъсири маданb расондани суuдиён, аллакай маълум шудааст». Сипас, му[аrrиr нишон меди[ад, ки суuдиён нисбат ба eйuур[о низ чунин ролро иxро карда буданд. Баъди Осиёи Миёнаро ишuол кардани турк[о муносибати байни он[о ва суuдиён, ки пеш аз ин [ам вуxуд дошт[884], хеле наздиктар шуд. Дар зимни ин муносибат на фаrат бо турк[ои uарб муста[кам гардид. Дар борго[и хоrони туркони шарr, дар Муuулистони [озира бисёр суuдиён зиндагонb мекарданд. Зиёда аз ин маълум шуд, ки суuдиён баъди заволи Оли Суй ба но[ияи {ом [атто со[иб [ам шудаанд. Он[о ба туркони шарr итоат доштанду дар давра[ои сонитар [ам дар ин но[ия [укмронb мекарданд. Дар чоряки дувуми асри VII зери ро[барии Кан Ян-тян ном самарrандb суuдиён маконеро дар Лоб Нор обод карда нишастаанд ва дар ин xо, дар ша[ре, ки а[ли он кай[о онро тарк карда будааст, маскун шудаанд ва дар [амин xо се де[а [ам сохтаанд.[885] Яке аз ин де[а[о «Токзор» (Путаочэн) ном доштааст ва дар он токи бисёре будааст.[886] Мувофиrи рeйхати а[олb, ки дар миёна[ои асри VIII тартиб дода шуда буд, дар но[ияи Дунхуан дар rария[ои суuдиён самарrанди[о аз [ама зиёдтар будаанд, баъди он[о миrдори а[ли дигар ша[р[о ба тартиби зерин будааст – Бухоро, Тошканд, Сао (ду Сао буд –яке Кабудон ва дигаре Истаравшан), Тахористон, Кушония, Моймурu ва Кеш.[887]
Тоxирон, [унарманду косибон, рe[ониёну воизон, сарбозу лашкаркашон ва uайраи Суuд дар таърихи Осиёи Марказb – аз Тибету Ладак (дар ин xо катибаи суuдии Нeшофарин ном самарrандие ёфт шуд, ки, ба rавли вай, азми Тибет доштааст) сар карда, то худи Муuулистон роли му[им мебозиданд. Дар бобати Туркистони шарrb, гуфтан лозим, ки аз ин xо [ам бисёр осори катиба [ои суuдb ба даст омада, далолат намуд, ки суuдиён дар таърихи ин кишвар маrоми намоён доранд ва таъсири он[о ба тамоми xанба[ои маданияти ин сарзамин, алалхусус, ба санъати он ни[оят калон аст.