Дар санъати Суuд дар баробари рассомb [айкалтарошb [ам маrоми му[им дошт. Масоле[и [айкалсозb гил, гаx ва чeб буд.
Дар Панxакент [айкали азими гилb ёфт шуд. Ин [айкал замоне айвони маъбадро оро медодааст. Дар ин айвон изорае ёфт шуд, ки rариб 8 м дарозb дошт. Мазмуни наrши ин изора тасвири фантастикии манзараи дарё мебошад. Заминаи наrш хат[ои шикастаи барxа[ида аст, ки мавxи дарёро ифода менамояд ва дар болои [амин хат[ои мавxb, бо усули муrарнаси барxа[ида [айвону мо[и[ои аxоиб ва махлуrоти одамсимо тасвир ёфтаанд. Дар яке аз девор[о дар мобайн махлуrи одамсимое наrш ёфтааст, ки аз об баромада истодааст. Тамоми мо[иён ва махлуrоти uароиб ба тарафи [амин махлуrи одамсимо шино мекунанд. Дар наrши изораи девори севум дар мобайн махлуrи одамбашарае [аст, ки аз ду думи ба [ам печида иборат мебошад. Дар [амин xо чанд ажда[о менамояд, ки да[они худро калон кушода истодаанд. Чунин аrидаи А.М.Беленитский rобили rабул, ки ин наrши муrарнас ва xонварони он таxассуми олами об, аниrтараш, таxассуми Зарафшон мебошад, онро юнониён «Политимет» (яъне «Пурэъзоз») ва суuдиён «Номиr» (яъне «номдор») меномиданд.
Дар Панxакент инчунин [айкал[ои хушнамои чeбb [ам вуxуд доштанд. Ин [айкали раrrоса[о мебошад, ки ба андозаи 3/4 rисми танаи одамb сохта шудаанд. Раrrоса[о аз миён боло луч буда, дар айни [аракат[ои мураккабтарини раrс тасвир ёфтаанд. Он[о дасти чапро ба миён монда, пои ростро rат карда, аз болои пои чап, ки рост аст, ба тарафи чап дароз карда истодаанд. Шаддаву халхол[ои зиёд ва шалвори аxоибдeхти ма[ину нозук ба rомати расову болои раrrоса боз як [усни барзиёде мебахшад.[917]
{айкал[ои раrrоса[ои Панxакент муxассамаи он мeъxизакороне[918] мебошад, ки аxнабиён он[оро «гирдбоди гашти духтар» меномиданд. Раrrоса[ои Чоч, Rумод, Кеш, Маймурu, алалхусус, раrrоса[ои Самарrанд ни[оят маш[ур буданд. Пиро[ани [арири шероза[ояш зардeзии гулобb, шалвор[ои беrасаби нилранг ва кафш[ои rирмизии кемухтb ба rомати расову дилбари он[о чунон rоиму шинам меафтад, ки бинанда аз [усни он[о дар [айрат мемонад. Раrси он[о баъзан дар болои тeб иxро мешуд ва чунон бо суръату тезу шeх буд, ки бинанда мафтун мегардид. Ваrте раrс ба авxи худ мерасид, раrrоса пиро[ани худро кашида мепартофту аз миён боло луч мешуд ва ин таъсири раrсро ни[оят зeр мекард. {аракати раrrоса чунон тез буд, ки шоир пиндоштааст боз андаке суръат гирад, раrrоса мисли пораи абре ба осмон мепараду ба офтоб мерасад.[919]
Раrrоса[ои Панxакент шояд дар [амин гуна авxи раrс таxассум ёфтаанд.
Мардуми Суuд ва но[ия[ои атрофи он на фаrат дар маданияти раrс, балки дар санъати мусиrb [ам шe[рат доштанд. Номи да[[о асбоб[ои мусиrb то ба мо расидаанд, ки дар Бухоро маъмул будааст. Бисёр навою о[ангу маrом[ои гeшнавоз эxод гардидаанд. Баъзеи он[оро яккахону якканавозон ва баъзеи он[оро дастаи навозандагону [офизон иxро мекарданд. Бухоро инчунин бо артистони худ маш[ур буд. Театри лeхтак[о асри VII ма[з аз Осиёи Миёна ба Хитой гузаштааст.
Вале бармегардем боз ба сари чeб[ои кандакории Панxакент - наrш[ои ислимию гирдобb араrаи иморат[оро зиннат медод, сутуну болор[о низ кандакорb карда мешуд.[920]
Аксар наrш[ои кандакории чeб басо печдарпечу мураккаб буду одамон дар чорчeба ва ё даруни нимдоира гирифта мешуд, масалан, дар дохили чорчeба ё нимдоира тар[и одами дар тахт нишаста ва ё сардори савори аробаи xангb ва u. тасвир карда мешуд. Дар ин наrш[о анъанаи санъати кушониён баръало ба назар мерасад.[921]
Дар rасри Варахша бисёр девор[ои бо гаx андовашуда [астанд, ки бо наrш[ои мураккаб фаро гирифта шуданд. Аввал девор бо rабати тунуки (аз 1,5 то 20см) гаx андова шуда, баъди хушк шудан дар он гул мебароварданд. Мазмуни наrш гуногун буд. Баъзан ин наrши оддии арча, баъзан rатори секунxаву чоркунxа[ои оддb ва u. буд, ки ба [ам печида, намудеро пайдо мекарданд. Чоркунxа[ои гуландарун, ситорагул[о, таркибу печопечи наrш[ои наботию геометрb [ама мутаносиб ба [ам таркиб ёфта, андаруни доира[о мутта[ид карда мешуданд. Наrши наботb, алалхусус, баргу навдаи ток бисёр дучор мешавад. Дар лав[а[ое, ки аз афти кор, манзараи табиатро инъикос менамоянд, дарахтони танаашон ни[оят uафси ду-семетра ба назар мерасанд, ки баргу шоха[ои он[о ни[оят равшану дакиrу бо[авсала кашида шудаанд ва [атто гурми шоха[о наuз намоён аст. Дар ин лав[а[о, инчунин [авз[о [ам [астанд, ки дар он мо[иён шино мекунанд. Дар заминаи ана [амин гуна манзара[о лав[а[ои зиёди зиндагb тасвир ёфтаанд, ки дар он [айвону инсон ва дарандагону парандагон ширкат доранд. Инчунин манзара[ои сайди гeрхар, гуроз ва о[у низ тасвир шудааст. Андозаи расми саворон rариб ба андозаи [аrиrии савор баробар буд. Баъзе асп[о болдор кашида шудаанд. Махлуrоти афсонавb [ам хеле бисёр, алалхусус сурати зане, ки ба сурати парранда кашида шудааст, xолиби диrrат мебошад, дар омади гап, гуфтан лозим, ки образи ин гуна занони парандасимо дар ашёи давра[ои сонии [унармандони Осиёи Миёна бисёр вомехeрад ва [атто онро дар айёми мо дидан мумкин (то ба rарибb ин хели наrшро дар носкаду[ои Самарrанд [аккокb мекарданд).
Санъати гуногунмазмуну гуногунмундариxаи кандакорb, басо наву тоза ва зарифу латиф будани он ба андозае хосияти умумb доранд ва xузъиёти он батафсил тасвир карда нашудааст, ки ин [олат хусусияти монументалb доштани тамоми он санъатро хеле равшан таъкид кардааст.[922]