Kobiety i mężczyźni są aktywni zawodowo, dzieci spędzają więcej czasu poza domem, oddzielone od rodziców. Spadek znaczenia rodziny, kryzys więzi naturalnych. Socjologowie zaczynają zwracać uwagę na socjalizacje, która jeśli jest odpowiednia tworzy odpowiedni kapitał społeczny. Dobrze wychowane dzieci są potrzebne państwu, mogą na siebie zarobić natomiast dzieci trudne, które trafiają do więzienia czy ośrodków wychowawczych są obciążeniem. Szkoła, która miała pomagać rodzicom w wychowaniu dzieci musi przejąć, według autora, tę rolę. Nowe środki kontroli społecznej– przykład Służby Leśnej [“koła jakości” tworzone w firmach japońskich– dzięki nim powstały fabryki zorganizowane według zasady “Jakości życia na terenie pracy” (JŻP)]. Powstawanie grup formalnych i nie formalnych odpowiadających na potrzeby, jakie dawała rodzina. Społeczeństwa przyszłości będą miały charakter skonstruowany; projektowanie: maksymalizacja i optymalizacja pracy.
2) Peter L. Berger , Thomas Luckman – “Społeczne tworzenie rzeczywistości”
“Natura ludzka”: – anatomiczno– biologiczne cechy;
– ekspansywność;
– otwartość na świat;
– wszechstronność
Typizacja – jednostkowe działanie -> obserwacja -> naśladowanie; nawyk zostaje przyjęty przez większość i możemy obserwować i przypuszczać, że w takich sytuacjach będą one powtarzane przez kolejnych.
Interakcja społeczna– oddziaływanie na siebie dwóch jednostek; relacja wzajemna; obserwowanie zachowań; oddziaływanie wzajemne. Wiąże się z działaniem społecznym (jednostka ma pewne intencje, obserwowanie i reagowanie).
Dynamiczne interakcje ograniczone są przez role społeczne, wymiar kulturowy oraz normy. Instytucje ograniczają te interakcje– są to więzi oraz ustawy przekazywane z pokolenia na pokolenie; utrwalone wzory i reguły zachowań ludzkich, które porządkują te interakcje.
Socjalizacja– proces uspołecznienia, w trakcie którego internalizowane są normy, jednostka uczy się instytucji, początkowo w rodzinie, później socjalizacja wtórna w szkole; treść norm przekazywanych zakorzeniona jest na zawsze i kształtuje osobowość.
ETAPY POWSTAWANIA PORZĄDKU SPOŁECZNEGO (proces dialektyczny):
1) Eksternalizacja– uzewnętrznienie, wyjście do ludzi
2) Obiektywizacja– społeczeństwo ma stać się obiektywne
3) Internalizacja– emocjonalne uznanie czegoś za normę wewnetrzną (przyswojenie wzorów zachowań w toku socjalizacji; patrz wyżej socjalizacja)
4) Uprawomocnienie– sposób, w jaki świat instytucjonalny może zostać wyjaśniony i uzasadniony za pomocą języka (porządek instytucjonalny ma cechę logiczności).
Fundamentalny związek etapów: społeczeństwo jest wytworem ludzkim, społeczeństwo jest rzeczywistością obiektywną, człowiek jest wytworem społecznym.
– Człowiek jest istotą społeczną zdolną do przystosowania się w określonym zakresie do różnych warunków środowiskowych. Homo sapiens & Homo socius. Jeden człowiek nie może tworzyć społeczeństwa, potrzeba innego człowieka.
„Społeczeństwo jest wytworem ludzkim. Społeczeństwo jest rzeczywistością obiektywną. Człowiek jest wytworem społecznym.”
– Ludzie sami tworzą społeczeństwo jako takie. Każdy porządek społeczny jest dziełem człowieka, człowiek cały czas go tworzy.
– „Te same procesy społeczne które determinują ostateczną postać organizmu, wytwarzają również osobowość w jej szczególnej zrelatywizowanej kulturowo formie.” – społeczeństwo czyni człowieka, kształtuje go.
– Nawyk i działania rutynowe poprzedzają instytucjonalizację (nawyk => typizacja => instytucja)
„Instytucjonalizacja pojawia się, jeżeli tylko pewne rodzaje działających dokonują wzajemnej typizacji tych działań, które przekształciły się w nawyk.” => ludzie uczą się siebie.
„Instytucje mają charakter historyczny i służą kontroli postępowania”
„ Przez sam fakt swego istnienia kontrolują ludzkie postępowanie, narzucają z góry wzory.”
– Mechanizmy kontroli społecznej. Narzucanie innym jednostkom wzorów zachowania, systemu wartości.
„Jeżeli mówimy, że jakaś cześć ludzkich działań została zinstytucjonalizowana, mówimy tym samym, że ta cześć ludzkich działań została poddana kontroli społecznej.”
– Żeby kogoś włączyć do świata zinstytucjonalizowanego trzeba go tego świata nauczyć, ponieważ dziecko, które nie było obecne przy tworzeniu świata, nie zna go. Najważniejszym narzędziem jest język.
„Instytucjonalne znaczenia muszą by odciśnięte w świadomości
jednostki w sposób silny i nie do zapomnienia.”
– Jednostka musi być przekonana że chce tworzyć instytucje, że chce być jej częścią. Ten cel można uzyskać przez odpowiednią socjalizacje. Wychowanie to musi zawierać historię instytucji i ukazywać jej niezbędność. Przysłowia, przykazania, sposób przekazywania tych utartych wzorów postępowania.
TEMAT 3: ROLE SPOŁECZNE
Pozycja społeczna – sposób usytuowania człowieka w zbiorowości; z każdą pozycją wiąże się rola społeczna, czyli sposób zachowania się przypisany do danej pozycji społecznej.
3 rodzaje pozycji: 1) przypisane (pleć, rasa)
2) osiągane (ojciec, lekarz)
3) narzucane (więzień)
1) Robert K. Merton – „Teoria socjologiczna i struktura społeczna”
1) Pojęcia kluczowe dla opisu struktury społecznej:
a) status społeczny- pozycja zajmowana w systemie społecznym przez określone jednostki
b) rola- odtworzenie w zachowaniach oczekiwań przypisanych danej pozycji
2) Każda jednostka zajmuje jednocześnie wiele statusów- zestaw statusów(= wszystkie pozycje społeczne– kobieta, nauczycielka, żona, matka, itd.), a każdy z nich wiąże się z oddzielnym zestawem ról(zespół zależności w rolach przypisany do tego statusu).
3) Role złożone – są to zespoły ról związane z wieloma różnymi statusami społecznymi zajmowanymi przez jednostkę (wszystkie role w ramach wszystkich statusów społecznych).
4) Sekwencja statusów społecznych- czasowe następstwo statusów społecznych (gdy są to zmiany systematyczne).
5) Strukturę społeczną tworzą trwałe układy zestawów ról, zestawów statusów społecznych oraz sekwencje tych statusów => ich trwałość tworzy porządek społeczny, zapewnia ludziom stabilne, „przewidywalne” życie społeczne.
6) Podstawowym źródłem konfliktów jest sytuacja strukturalna, w której jednostka zajmujące określony status ma partnerów ról posiadających odmienne statusy społecznie (różnice w oczekiwaniach, wartościach).
7) Mechanizmy społeczne służące uzgadnianiu ról w zestawach ról:
a) zróżnicowanie zaangażowania wśród osób objętych zestawem ról (przykład nauczyciela, wygrywają Ci najbardziej zaangażowani)
b) zróżnicowanie władzy osób objętych zestawem ról:
· narzucanie swej woli w działaniu społecznym przez najsilniejszą jednostkę czy grupę
· koalicja władzy pomiędzy partnerami o mniejszej sile danego zestawu ról przeciw potężnemu partnerowi
· neutralizacja sprzecznych i odmiennych oczekiwań i sił, pozwala jednostce osiągnąć względną swobodę (np. rodzice- dziecko)
c) ochrona zachowań związanych z rola przed obserwowalnością:
· brak ciągłej obserwacji umożliwia jednostce realizowanie zachowań niezgodnych z oczekiwaniami niektórych osób objętych zestawem ról
· statusy różnią się powszechnie uznawanym zakresem obserwowalności zachowań w roli
· w pewnych wypadkach brak obserwowalności jest niezbędny do sprawnego działania struktury społecznej (zapewnienie stopnia wyłączenia spod pełnej obserwowalności- „potrzeba prywatności”- wymóg funkcjonalny), w innych konieczny, by utrzymać wymóg odpowiedzialności publicznej.
· brak optimum obserwowalności- różne dla danych statusów społecznych
d) zapewnienie obserwowalności konfliktu żądań:
· unaocznienie sprzeczności w żądaniach poszczególnych partnerów zestawu ról przerzuca na nich odpowiedzialność za osiągnięcie kompromisu, pozwala także jednostce zajmującej dany status ciągnąć z tego konfliktu korzyści
· „pluralistyczna niewiedza” – wzór, w którym poszczególni członkowie grupy nie zdają sobie sprawy z tego, że ich postawy i oczekiwania podzielane są przez innych ludzi.
*dwa wzorce:
1) nieuzasadnione założenie, że jednostkowe podstawy oraz oczekiwania nie są podzielane przez innych;
2) nieuzasadnione przekonanie, że są one zgodnie podzielane.
e) współpraca ludzi zajmujących podobne statusy i borykające się z podobnymi problemami (np. powstawanie organizacji, stowarzyszeń zawodowych), budowa systemu normatywnego, kodeksy zawodowe (wzorce zachowań danego statusu).
f) ograniczenie zestawu ról; rozpad układu zależności w rolach:
· ograniczenie zestawu ról następuje gdy jednostka zajmująca dany status społeczny jest w stanie wykonywać role bez poparcia osób, z którymi zerwała stosunki (jednak pozostałe układy zależności w zestawie ról muszą zostać nienaruszone).
· na ogół jednostka ma jedynie możliwość całkowitego wycofania się z zajmowanego statusu
8) Mechanizmy łagodzące sprzeczności pomiędzy różnymi statusami danej jednostki:
a) świadomość innych, że jednostka zajmuje liczne statusy, które musi godzić (pracodawca- uznaje fakt istnienia rodziny; śmierć)
b) powszechne uznanie niektórych statusów za ważniejsze od innych
c) empatia- życzliwe zrozumienie dla sytuacji innego człowieka; występowanie empatii jest funkcją struktury społecznej
d) tworzenie nowych norm regulujących często występujące konflikty miedzy poszczególnymi statusami, przypisując odpowiednie priorytety zobowiązaniom
e) proces autoselekcji- ludzie starają się zajmować statusy, z którymi są związane wartości zgodne z ich własnymi; tworzy się sekwencja statusów nie wchodzących ze sobą w konflikt (wartości i zobowiązania nie są konfliktowe)
* występowanie obok siebie statusów „neutralnych”
9) Statusy społeczne w zestawach statusów nie są dobrane przypadkowo, oraz nie są w