Мавзўъ: Муыаддима. Предмет, вазифа, методьои тадыиыотии он.
Таърихи тараыыиёти экология.
Наыша:
Экология (аз юнони Oikos-хона, манзил, жои зист, бошишгоь, logos- таълимот) илм дар бораи муночибатьои байни организмьои зинда байни худ ва бо муьити зист мебошад. Мафьуми «экология» -ро аввлаин маротиба олими немис- биолог Эрнест Гекел дар соли 1866 дар китоби «морфологияи умумии организмьо» дохил карда буд.
Предмети асосии ом=зиши экология макроэкосистемаьои биологц: популясия, биосеноз, экосистема ва тащйирёбии оньо дар воьиди ваыт ва фазо мебошад.
Экология ьамчун фан аз ыисми биология ба вужуд омад. Лекин дар давраи ьозира экология васеъ гушта, ба як ыатор фаньои алоьида жудо шуда рафт.
Мафьуми «экология» бо мазмуньои гуногун тафсил дода мешавад. Дар кадом ьолате набошад, асоси ьамаи самтьои экология ба щояьои бунёдии биоэкологц ыарор мегирад.
Дар ваытьои охир экологияро ба биоэкология ва геоэкология таысим мекунанд.
Биоэкология- яке аз илмьои биологц, муносибатьои организмьо (фардьо, популятсия, жамоа) байни худ бо муьити зист меом=зад. Предмети ом=зиши биоэкология (экологияи умумц) сатьи ташкилии организмц, популясионц, намудц, биосенотикц, биогеосенотикц, биосферц ва таъсири ьамдигарии оньо бо муьити зист мебошад.
Дар алоыаманди аз он чунин ш=ъбаьо биоэкология жудо карда мешавад: экологияи фардьо (аутэкология, экология, экологияи омильо), экологияи популятсионц (демэкология) экологияи жамоа (синэкология). Бо биоэкология таълимот оид ба биосфера алоыаи зич дорад.
Вазифаи биоэкология ом=хтани алоыаи дутарафаи дар мажм=ъьои организм -муьит, популятсия-муьит, жамоа – муьит, инчунин алоыаи байни фардьо дар популятсия ва популятсия дар жамоа мебошад.
Геоэкология (экологияи географц ё экологияи ландшафтц), ш=ъбаи экология ба ыонуниятьои экологц ба раванди географц марбут, ба экосистемаьои сатьи баланди шажаравц ыабул карда мешавад.
Предмети ом=зиши геоэкология экосистемаьои бузург- биогеотсенос, биосфера мебошад.
Дар таркиби геоэкология якчанд ш=ъбаьо жудо карда мешавад. Бо муносибат бо типи ланлшафтьо ба экологияи тундра, даштьо, биёбоньо ва дигар ландшафтьо жудо карда мешаванд. Ьамин тавр бо андозаи объектьои ом=зиши чунин ш=ъбаьои экологц жудо карда мешаванд: экологияи молекулярц таъсири байни ьамдигарии биомалекула бо муьити зист; экологияи хужайра ва бофта таъсири ьамдигарии хужайра ва бофта бо муьити зист;экологияи фардьо (аутоэкология) таъсири ьамдигарии организмьо бо муьити зистро меом=зад; экологияи популятсия (демэкология) таъсири байни ьамдигарии фардьоро дар популятсия меом=зад; экологияи жамоа (синэкология) таъсири байни ьамдигарии байни популятсияьо дар жамоа ва жамоа бо муьити атроф меом=зад; биогеотсеналогия- биогеотсенозьоро меом=зад; таълимот оид ба биосфера (экологияи глобалц) биосфераи Заминро меом=зад.
Экологияи амалц принсипьои истифодаи оыилонаи сарватьои табии ва нигоь доштани муьити ьаётро меом=зад.
Вазифаи экология:
- ом=зиши дутарафаи алоыаи биологияи байни объектьои гуногуни сатьи ташкилц ва муьитро; механизмьои адаптатсия ба муьит; механизми устувории экосистемаьо; ом=зиши механизмьои нигоь доштани гуногуншаклии биологц, татыиыотьои раванди продутсионц; моделонии мажм=ъьои экологц ва равандьо; ом=зиши ыонуниятьои таъсири ьамдигарии жамьияти инсонц ва табиат; пешг=и ва оптимизатсияи ин таъсирибайниьамдигарц ва щайраьо.