Экологияи ьозира методьои гуногуни тадыиыотьоро дорост. Асосаш иньо маьсуб мешавад:
Методи мушоьида дар жамъоварц ва тасвири далельо ба ьисоб меравад.
Методи муыоисавц ба монанд ва фарыияти объектьои ом=зиш асос меёбад.
Методи таърихи рафти тараыыиёти объетро меом=зад.
Методи тажриба имконият медиьад, ки ьодисаьои табиатро дар шароити додашуда ом=зад.
Методи моделонц имконият медиьад, ки ьодисаи нисбатан мураккаби табииро бо модельои нисбатан содда тасвир намояд.
3. Таърихи тараыыиёти экология.
Таърихи тараыиёти экологияро шартан ба се давра таысим кардан мумкин аст:
1. Давраи тавлид ва поягузории экология ьамчун илм (аз давраьои ыадимтарин то миёнаи асри XIX).
Давраи якум - тавлид ва поёгузории экология ьамчун илм (аз давраьои ыадимтарин то миёнаи асри XIX) –дар ин давра маълумотьои зиёд оид ба алоыаи ьамдигарии организмьои зинда бо муьити зист, аввалин хулосаьои илм ба вужуд омадаанд. Ин аз ьама аз давраи дуру дароз дар таърихи экология аст.
Дар гузашта дар жамоаи ибтидоц одамон оид ба рафтори ьайвонот, тарзи ьаётии оньо оид ба ваыти жамъоварии растанц, мавзеи рушди растаниьои шифоабахш, истифодабари барои талаботи худ ба тарзи парвариш ва нигоьубини оньо фаьмиш доштанд.
Ба ин маълумотьо монанди ёдгориьои маданияти Мисри ыадим, Ьинд ва Тибет вомеь=ранд. Масалан, дар афсонаьои Ьинди ыадим (Маьабьарата) (IV-II асрьои то эраи мо) маълумотьо оид ба рафтор ва тарзи ьаёти ыариб 50 намуди ьайвонот ва оид ба тащйири шумораи баъзеи оньо дода мешавад. Дар дастхатьои китобьои Вавилон тарзи коркарди замин тасвир карда шудааст ва оид ба ваыти кишт растаниьои маданц, номг=и парандаьо ва ьайвонотьоро барои заминдори зараровар хабар дода мешавад. Дар маълумотномаьои Чинц асрьои IV-II то эраи мо шароити сабзиши навъьои растаниьои маданц тасвир карда мешаванд.
Дар давраи ыадимтарин маълумотьои экологц дар бораи философьо инъикоси худро ёфтаанд.
Арасту (384-322 то эраи мо) оид ба рафтори бештар 500 намудьоии ьайвонотмаълуот додааст ва оньо бо тарзи ьаёт ва характери талабот тасниф кардааст. Дар корьои он маълумот оид ба к=чбандии парандаьо, хобби моьиён, фаъолияти сохтмонии ьайвонот маълумот вужуд дорад. Шогирди Арасту Теофраст, Эризийский (372-287 то эраи мо) хусусиятьои растаниро дар шароити гуногуни муьит тасвир кардааст. Растаниьоро аввалин маротиба ба шакльои ьаёти таысим намудааст: дарахтц, буттагц, нибуттагц ва алафц.
Табиби машьури юнони ыадим Гиппократ (460-377 то эраи мо) дар асарьои худ таъсири омильои муьитро ба саломатии инсон тасвир намудааст.
Дар давраи асрьои миёна маълумотьои экологии амалан жамънашуанд, дар илм таълимоти динии пайдоиши ьаёт ьукмрон буд, таъсири муьит умуман инкор карда мешуд. Таньо корьои ками ин джавра далельо аьамияти илмц доштант. Аксарияти оньо характери амалц дошт. Тасвири алафьои шифобахш аз трафи Аб=али ибни Сино мутафаккири аржастаи тожик (980-1037) дар асарьои илмиаш «Ыонуни тибб» растаниьо ва ьайвоньои маданц табиати мамлакатьои дурр (Марко Поло асри XIII) маьсуб мешавад.
Дар давраи эьё, кашфиётьои бузурги географц барои инкишофи минбаъдаи илмьои табиц, аз жумла экология такон доданд.
Олими табиатшинос Ж.Бюффон (1707-1788) мубаддалшавии як намуд ба намуди дигар дар зери таъсири иылим, ьарорат, сифати щизо, хонагц намудан имконпазир мешуморад, яъне тащйирпазирии намудро эътироф кард, гарчанде ки ин далальоро бо далельои мушаххаси жиддц, мутсаькам карда натавонист.
Дигар табиатшиноси франсавц Ж.Б.Ламарк (1744-1829) гумон дошт, ки таъсири «ьолати беруна» яке аз сабабьои бавужуд овардан дар организм адаптатсияи таьаввули растанц ва ьайвонот мебошад. Вале Ламарк механизми раванди таьаввулотьоро кушода натавонист Фарзияи ба меросгирии аломатьои щайримодарзодц беасос монданд ва тасдиыи к=шиши организм ба мукаммалшавц – беилмианд.
А.Декандол дар соли 1832 щояе, ки муьит дар он растанц мавжуд, мажм=и омильои экологии амалкунанда фаьмидан лозим аст, асоснок кард ва дар соли 1855 нисбат ба ьайвонот хусусияти баланди калласикц доштани растаниро нисбат ба ьайвонот ыайд карда буд.
Професори Донишгоьи Москва К.Ф. Руле (1814-1858), 160 корьо оид ба зообиология тасвир намудааст.
2 Дарваи дуюм – тасвири экология ба соьаьои мустаыили дониш (аз миёнаи асри XIX то миёнаи асри ХХ) - дар соли 1859 олими англис Ч.Дарвин (1809-1882) кори илмц бо номи «Пайдоиши намудьо бо роьи интихоби табиц» чоп намуд, ки дар он механизми раванди таьаввулот бо роьи интихоби табии кушода дод. Бо пайдоиши таълими таььавулот Ч.Дарвин экология ба сифати нав рушд карданро ба худ гирифт.
Дар соли 1866 биологи олмони Эрнест Гекел (1834-1919) якумин маротиба мафьуми экологияро дар асари худ «Морфологияи умумии организмьо» ва дар соли 1868 дар китоби «Назарияи натуралистии жаьонофариниш» ба моьияти мавжудияти илми нав таърифот дод.
Дар охири сольои 70-уми асри XIX дар экология самти нав пайдо шуд.
Гидробиологи олмонц К.Мёбиус дар соли1877 фаьмиш оид ба биосентозро ба вужуд овард.
Дар соли 1910 дар конгресси байналмиллалии ботаникьо экологияи растанц ба аутоэкология ва синэкология жудо шуд.
Олими баржастаи рус В.И. Вернадский (1863-1945) дар сольои 1923-1927 таълимот оид ба биосфера ьамчун мажм=и глобалии биологии дар мажм=и сайёраи Замин ва дар соли 1944 таълимот оид ба ноосфера ьамчун даражаи олии инкишофи биосфера ба вужуд овард.
Дар сольои 30-40-ум ьамчун самти мустаыил экологияи популятсионц демэкология ба вужуд омад.
Асосгузори он Ч.Элтон (1927) ба ьисоб меравад. Ба он инчунин як ыатор олимон С.Швартс, Н.П.Наумов, Д.Н. Кашкарёв, В.В.Догел, В.Н. Бекламишев ва щ. саьм гузоштанд.
Дар сольои 40-ум дар экология принсипи нави тадыиыотц жамоаьои табиц ва алоыаи ьамдигарии он бо муьити зист ба вужуд омад. Дар соли 1935 олими англис А.Тенсли мафьуми нав «экосистема»-ро ва дар соли 1940 олими Ш=равц В.И. Сукачёв (1880-1967) мафьуми биогеотсенозро дохил намуданд.
3.Давраи сеюм- табдилёбии экология ба илмьои байнифаннц (аз миёнаи асри ХХ то ваыти ьозира)– дар миёнаи асри XX дастовардьои экология дар сатьи проблемаьои ьолат муьити табии ва экологизатсиякунонии бисёр ильои биологц (нафаыат илмьои биологц) оварда расонид.
Аз сафи илмьои биологц экология ба мажм=и донишьои дар худ илмьои доир ба ьифзи табиат ва муьит атрофии инсон табдил ёфт. Дар сарьади экология ва дигар илмьо илмьои ьамсарьадц ба монанди биохимияи экологц, экологияи физиологц, матемтикаи экологц, экологияи иытисодц, экологияи тиб, экологияи ижтимоц ва щ. ьастц карданд.
Дар давраи ьозира дастовардьои экология асоси амали барои кор карда баромадани стратегияи муносибатьои ьамдигарии инсоният бо табиат, истифодабарии оыилона ва ьифзи табиат мебошанд.
Дар давраи ьозираи тараыиёти экологц дар жаьон бо номьои олимони бузурги жаьон ба монанди: Ю.Одум, Дж. М. Андерсен, Э. Пианка, Р. Риклефс, М. Бигон, А Швейценр, Дж. Харпер, Р. Уиттекер, Н.Борлауг, Т. Миллер, Б. Небел , И.Т. Герасимова, А.М. Гилярова, В.Г. Горшкова, Ю.А. Израиля, Ю.Н. Куражкоского, К.С. Лосева, Н.И. Моисеева, Ю.М. Свирижева, В.Е. Соколова, В.Д. Федорова, С.С. Шварца, А.В. Яблокова, А.Л. Яншина ва щайраьо алоыаманданд.