Экология ғылымының даму тарихы
1)Бұл кезең адамның пайда болған күнінен бастап XIX ғасырдың 60-жылдарына дейінгі уақыт… 2)Бұл кезең XIX ғасырдың 60-жылдары мен XX… 3)XX ғасырдың 50-жылдарынан басталып қазіргі уакытқа дейінгі аралықты қамтиды.…
Аутэкология (грек autos-өзім) жеке организмдердің қоршаған ортамен қарым- қатынасын зерттейтін экология… Демэкология немесе популяциялар экологиясы – қоршаған орта… Эйдэкология (грекше eidos түр ) түр мен оның популяцияларын органикалық дүние…
Абиотикалық факторлар – бұл тірі организмге әсер ететін қоршаған орта жағдайларының тірі емес… Антропогендік факторлар – адам қызметінің қоршаған…
Ю.Либих өсімдіктерге тәжірибе жасап өсімдіктің өсуі топырақтағы жетіспейтін ең аз… 1913ж В.Шелфорд лимиттік әсерлердің минимум заңына сай… Экологиялық факторлар оптималды жағдайдан ауытқығанда организм тіршілігінің…
Организм-ң қоректенуі бойынша классификациясы.
Автотрофтар(грек.autos өзі)бейорганикалық заттардың органикалық заттарға айналуын жүзеге асырады. (жасыл өсімдіктер мен кейбір микроорганизмдер) Автотрофты ағзаларға жоғары сатыдағы өсімдіктер, балдырлар, кейбір бактериялар жатады. Автотрофты бактериялар минералды заттардан ( H2S NaNO2 NH4 OH ) органикалық қосылыстар түзеді. Автотрофты ағзалардың табиғатта маңызы өте зор. Олар адам мен жануарлар түзе алмайтын органикалық заттарды жинақтайды. Автотрофты ағзалар — биосферадағы органикалық заттардың бастапқы өндіргіштері (продуценттері). Табиғатта фотосинтездеуші автотрофты ағзалар ерекше орны алады, себебі олар биосферадағы органикалық заттардың басым бөлігін (жылына шамамен 162 . 100 т), ал оның 2/3-ін жер бетіндегі өсімдіктер түзеді. Басқа автотрофты ағзалар үлесі онша көп емес. Автотрофты ағзалар әрекеті басқа организмдердің тіршілігіне және де табиғаттағы заттардың биогеохимиялық айналымына маңызды ықпал етеді. Автотрофты ағзалар тағамдардық заттарды бүлдірмейді.
Гетеротрофтар(грек.heteros әртүрлі)дайын органикалық заттармен қоректенеді.Автотрофтар органикалық затты синтездейді,ал гетеротрофтар оларды пайдаланады.Бұл процестің барысында органикалық заттардың ыдырауы жүреді.Егер ыдырау өнімдерін қайтадан автотрофтар пайдаланса,онда экожүйедегі ағзалар арасында зат пен энергия айналымы түзіледі.Гетеротрофтар органикалық заттарды бастапқы компоненттерге:көмірқышқыл газы,су,нитраттар,фосфаттар және т.б. дейін ыдырата отырып,оларда қоға жиналған химиялық энергияны босатып шығарады.Гетеротрофтар экожүйенің тұтынушылар тобын құрайды.Тұтынушыларды бірінші реттік тұтынушы және екінші реттік тұтынушы деп бөледі.Бірінші реттік тұтынушылар өсімдіктекті қорекпен(өсімдікқоректі жануарлар),екінші реттік тұтынушылар жануартекті қорекпен,сондай-ақ өсімдікқоректі организмдермен,яғни бірінші реттік тұтынушылармен қоректенеді
Топырақ – литосфераның жоғарғы әуе қабатымен байланысатын қабат, бүкіл биосферадағы…
Топырақта тіршілік ететін организмдер эдафобионттар немесе педобионттар деп аталады. Тіршілік ортасымен байланысы бойынша топырақ… геобионттар - үнемі топырақта тіршілік ететін организмдер.… геофиллер - тіршілік циклының жоқ дегенде бір фазасы міндетті түрде топырақта ететін…
Табиғатта особьтардың бірқалыпты орналасуы сирек кездеседі. Кездейсоқ (диффузиялық) орналасу көптеген… Популяциядағы жекелеген особьтардың кеңістікте орналасуына… Бір орнында тіршілік ететін организмдерде өмірінің барлық кезеңі немесе негізгі…
Колония - жануарлардың бір жерде топтасып тіршілік етуі. Олар ұзақ уақыт бойы немесе уақытша көбею кезінде… Үйір - жануарлардың уақытша бірігіп тіршілігін… Эквипотенциалды, яғни, үйір мүшелерінде айқын доминанттар болмайды (балықтарда, кейбір…
Реттеуші факторлар әсерін организмдердің түраралық және түріші қарым-қатынастары деңгейінде… Жануарлар әлемінде түріші күресі каннибализм (өзі… Тығыз популяцияларда сандық мөлшердің реттелуінің басты механизмі стресс-реакция болып…
Биоценоз ұғымын қолдануды 1877 жылы неміс зоологы Карл Мебиус ұсынды. Биоцнеоз тірі организімдердің жай жиынтығы… Ешқандай биоценоз қоршаған ортадан тәуелсіз не одан… Табиғатта әртүрлі түрлердің популяциялары биценозға бірігеді. Орта…
Организмдер жердің рельефіне қарай горизонтальды (көлденең) немесе вертикальды багытта (тігінен) орналасуы мүмкін. Ол… Биіктігі әртүрлі өсімдіктер өсетін фитоценоздан… Ярустылық өсімдіктердің күн сәулесін біршама толық алуына септігін тигізеді: биік…
Трофикалақ (қоректік) байланыстар - бір түр баска тірі особьтармен, өлекселермен немесе олардың соңғы… Бір түрдің басқа түр аркылы таралуы форикалық… Жануарлардың, құстардың жемістер мен жидектерді жеп, қорытылмай қалған…
Паразитизм - бір түр өкілінің екінші бір түр өкілін қорек немесе тіршілік ортасы ретінде пайдалану арқылы… Симбиоз - екі түрге жататын организмдердің кеңістікте бір-… Комменсализм - бір түрдің қоректік қалдыгымен екінші организм қоректене отырып…
Симбиоз, селбестік (грекше symbіosіs — бірігіп тіршілік ету) — екі түрге жататын организмдердің ұзақ уақыт немесе… Мутуализм (латын тілінде mutuus – өзара) – әр текті…
Паразитизм - бір түр өкілінің екінші бір түр өкілін қорек немесе тіршілік ортасы ретінде пайдалану арқылы… Паразиттердің көптеген түрлері жұқпалы, тіптен…
Синойкия - әр түрге жататын ағзалардың өзара бірлесіп, (селбесіп) тіршілік етуі. Синойкия кезінде бір түр екінші…
Гаузе принципі б/ша екі түр кішкентай бір кеністегі бірге тіршілік ете алмады. Өйткені екі түрдін де санының өсуіне… Ормандағы ағаш тектес немесе шөптесін өсімдіктер…
Бірінші реттік (алғашқы)сукцессия тіршілік иелері жоқ жерде: лава үстінде,сусымалы құмдарда, жартастарда, тасты… Екінші реттік (соңғы)сукцессия бұрын жақсы дамып… Жалпы сипаты бойынша сукцессия бірінші ретті (алғашқы) же екінші реттік (соңғы)болып…
Биогеоценоз – тіршілік ететін жер бетімен қоса (биотоп) тірі организімдер (биоценоз) мен обиотикалық ортаның тарихи… Табиғатта әртүрлі түрлердің популяциялары… Биогеоценоздар әртүрлі мөлшерде, көлемде болуы мүмкін. Мысалы, орман көл…
Биогеоценоз шекарасы көбіне түрлік құрылысы мен құрамы біртекті өсімдіктер жамылғысы…
1. Сандық пирамида - организмдердің жеке сандық көрсеткішін айқындайды.
2. Биомасса пирамидасы - жалпы құрғақ салмақты,… 3. Энергия пирамидасы - энергия ағымының қуатын немесе жылу энергиясын анықтайды.
В.И. Вернадскийдің биосфера туралы ілімінің маңызды бөлігі болып саналатыны оның пайда болуы мен дамуы туралы… Вернадский ілімінің биік шыңы – ноосфера – сана сезім сферасы… В.И. Вернадский биосфераны үш құрауышқа бөледі:
Биосфера эволюциясы — тірі организмдердің тіршілік әрекетінің нәтижесі. Эволюция ілімі бойынша, Жер бетіндегі ең… Қазіргі кезде олар Батыс Германия мен Батыс Австралияда,… Ғылыми деректер бойынша, биосфера эволюциясында мынадай негізгі кезеңдер болған: өздігінен…
Геологиялық айналым -тау жыныстарының түзілуімен, үгілуімен және бүзылған өнімдердің -…
-сарқынды сулар және оттегін жұтатын өзге қалдықтар;
-инфекцияны тасымалдаушы жүйелер;
-өсімдіктерге бағалы қоректік зат болып табылатын дүниелер;
Механикалық ластаушылар - шаң, қоқыс. Олар органикалық отынды жақ қанда және құрылыс…
Биологиялық ластаушылар - экожүйеде бұрын болмаған немесе мөлшері қалыпты жағдайдан аспаған…
Қаламыздың Қазақстандағы ең лас қала аталуының басты өзекті көзі - автокөліктер,… Сондай-ақ қалаға орта есеппен күнделікті 200… Ал әрбір мың автомобильден күніне ауаға 3000 кг көміртек оксидтері, т.с.с отынның…
Әр түрлі кәсіпорындарөзінің атқаратын саласына қарай айналадағы ортаға өзінің… Металлургия өнеркәсібі— металл мен олардың… машина жасау кәсіпорыны— шаң жэне газ, күйе, қорғасын, т.б.;
Озон жыртығы, озон тесігі – озоносфера қабатының жарылуы (диаметрі 1000 км-ден астам). Антарктида мен Арктикада ерекше…
Үлкен қалаларға тән, жиі байқалатын құбылыс - улы туман (тұман мен түтіннің…
Ормандардың жойылуының басты себептері: орман алқаптарының ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру үшін… Халықтың тропикалық аймақтарға көшуін… Экожүйедегі тепе-теңдіктің бұзылуына және белгілі бір территориядағы…
Мұхитты қатты ластаушылардың бірі мұнай жоне мұнай өнімдері. Әлемдік мұхитқа жыл сайын орта… 1972 жылы Лондонда жоғары және орташа деңгейдегі радиациялар…
«Тұрақты даму» дегенде қазіргі уақыттың қажеттілігін қамтамасыз ете отырып, болашақ…
Тұрақты дамудың 3 концепциясы. Негізгі факторлары: 1)Экономикалық 2)Әлеуметтік 3)Экологиялық.
Экономикалық-табиғи қорларды және экологиялық… Әлеуметтік- әлеуметтік мәдени жүйелерде тұрақтысақтау, адамдар арасында…
Қазақстан Республикасының Үкіметі ұсынған «Қазақстан Республикасының тұрақты… - бұзылған экожүйелерді қалпына келтіруді… - суды тиімді пайдаланудың нақты шараларын анықтау;
Әлемдік моделдеу мысалы ретінде атом соғысының салдарын болжап айтуға болады. Ол бша ядролық қару… 45. Экологиялық пирамида –экожүйедегі продуценттер, консументтер… 1. Сандық пирамида - организмдердің жеке сандық көрсеткішін айқындайды.
4. Оттегі айналымы – фотосинтез процесінен басталады. Оның биологиялық айналымы 250 т/жыл, ал биосферадағы оның жалпы… 5. Фосфор айналымы – фосфор нуклеин қышқылдарының, клетка… 6. Көміртегі айналымы – көмірсулардың, майлардың, белоктардың, нуклеин…
48. Жоқ
Қазақстандағы табиғи қорларды тиімді пайдалану республиканың даму болашағы үшін маңызы зор.…
Ластаушы загтар мен оны қоршаған ортаға қалдық күйінде бөлетін ластаушы жүйелерді классификациялауды… -сарқынды сулар және оттегін жұтатын өзге… -инфекцияны тасымалдаушы жүйелер;
2010-2012 I кезең
2013-2018 II кезең
2019-2024 ж IIIкезең
Қазіргі кезде көптеген мемлекеттерде биосфералық деп аталатын ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бар,… Биосфералық қорықтар өзара толықтырушы үш… 1)Генетикалық ресурстарды ,биологиялық түрлер экожүйелер мен пейзаждарды сақтауға…
1980ж. 5 наурызда қабылданған «Табиғат қорғаудың бүкіл дүниежүзілік стратегиясы» жасалынуына,… 58.Қызыл кітап, оның маңызы.Қызыл кітап-… 59.Экологиялық тәрбие және ағарту— адамды қоршаған табиғи ортаны…
Азақстан-2050 стратегиясы жайында бірдеме жазасыңдар.