КАСМАЛОГЯ

КАСМАЛОГЯ. У архачнай свядомасц кожнае жытло надавала прасторавы сэнс, аддзяляла чалавека ад космаса.

У доме як бы суснавал чалавек Сусвет, унутраннае вонкавае, таму станавлся магчымым перакадзрок памж часткам чалавечага цела, элементам космасу дэталям хаты. У семантыцы традыцыйнай хаты значнай ступен закансервавалася заемная праекцыя макра- мкракосмасу, а нормах структуравання адблся яленн пра арганзацыю ласнага свету спосабы арыентац м, што знайшло праяву суаднясенн адзначанных элемента жытла з асноным параметрам карцны свету417. Так, своеасаблвай воссю жытла выступае дыяганаль кут-печ, якая адным канцом чырвоны кут паказвае на святло, усход, божы бок, а другм канцом печ на захад, цемру да т.п. Аснова, падмурак хаты асэнсовался як нжн свет, падзем е, той свет, а дах, вышк як верх, неба, крона, купал, што часам смвалзавася з вобразам нябеснага агню. Уяленн пра верхн нжн свет у старажытнасц злвался адзн непадзельны семантычны комплекс, як паляга у кантамнацы верху нзу. Магчыма, падобнае сумяшчэнне васоблася цэнтральным пячным слупе, недзе нават выглядзе антрапаморфнага дала, з якм самым цесным чынам был звязаны яленн аб бостве-продку.

Для традыцыйных грамадства характэрна супрацьпастауленне памж тэрыторыяй пражывання гэта наш свет, космас невядомай, няпэнай прасторай, якая набывала се рысы хаосу.

Чалавек мкнуся жыць тольк цалкам арганзаваным свеце, у космасе, таму будаванне для сябе жытла, размяшчэнне на пэнай тэрыторы прыпадаблялася стварэнню свету.

Вдаць, адным з першых акта абжывання прасторы станавлася яе адмежаванне, вылучэнне свайго локуса, за межам якога заставася той свет. Так уласна сцены, дах, вокны становяцца першым гранцам, межам памж асвоеным неасвоеным, памж свам чужым. Аднак гэта яшчэ не азначала, што вылучаная прастора яе элементы набывал цалкам станочыя характарыстык.

Заважым, што практычна кожная адзнка традыцыйнага жытла заховала рысы чужога, варожага, дэманчнага, не ласцвага чалавеку. Тольк ад часо прыняцця хрысцянства пераважна станочым локусам становцца кут з бажнцам. Значную ролю семантызацы жыллвай прасторы яе элемента грае традыцыйны нтэр ер сялянскай хаты. Ля ваходу размяшчалася печ, ля якой знаходзся качарэжнк, дзе тулся пячны рыштунак качарга, чанняла, влк ды ншае. Таму рытуальнае функцыянаванне семятычны статус гэтых прылада вызначася галоным чынам семантыкай самой печы. Супраць печы каля ваходу размяшчася гаспадарчы кут бабн кут, дзе стаял вдры, кадушк, а на сцяне всела палца з посудам лыжачнк.

У некаторых мясцнах чалеснк выходзл сенцы, стопку, куды вынослся пячныя прылады, частку посуду ды ншыя рэчы хатняга жытку. стопка лчылася пераважна жаночым памяшканнем, таму яе начынне, посуд атрымлвал смволку нзу, жаночага пачатку418. Семантыка жыллвай прасторы, семянтычныя характарыстык хатняга начыння прачытваюцца кантэксце традыцыйнага рытуальнага сцэнарыя жыцця чалавека.

Акрамя таго, семантызацыя элемента хатняга жытку адлюстровае разуменне архачным чалавекам структуры карцны свету. 2.2.